«شوکت میرضیایف» در حال حاضر در تلاش جدی برای کاهش قدرت بخش امنیتی بیش از حد قدرتمند ازبکستان و برقراری تعادل آن با تشکیل تیمی از كارشناسان اقتصادی می‌باشد.

ایران شرقی/

در حالیکه رهبری جدید ازبکستان قصد دارد مدل اقتصادی-سیاسی دوران شوروی را جایگزین نماید، تکنوکرات‌های ازبک هنوز به طور موثر قادر به مقابله با سیاستمداران امنیتی نیستند. «شوکت میرضیایف» در حال مطالعه تجربیات روسیه، قزاقستان و کره جنوبی به امید آوردن متخصصان اقتصادی غیرسیاسی غرب‌گرا به ازبکستان، می‌باشد. یک سال پیش، قابل تصور نبود که «شوکت میرضیایف»، بدون یک مبارزه آشکار و درگیری با نخبگان ازبک، ریاست جمهوری ازبکستان را از «اسلام کریموف» به ارث ببرد. حتی احتمال کمتری وجود داشت که رئیس‌جمهور جدید بتواند به سرعت بوروکراسی کشور را اصلاح کند.

این در حالی است که چالش پیش‌روی ازبکستان پس از کریموف با آنچه اتحاد جماهیر شوروی پس از «استالین» یا اسپانیا پس از «فرانکو» روبرو بود، مقایسه می‌شود. با این حال، «میرضیایف» توانسته است بی سر و صدا و در عین حال به طور ریشه‌ای، رهبری ازبک را تغییر دهد و سه گروه جدید ایجاد کند: خانواده، تبعیدیان سابق و تکنوکراسی جدید.

وی همانطور که نقش خود را به عنوان رهبر کشور تثبیت می‌کند، به این گروه‌ها نیاز خواهد داشت. «اسلام کریموف» در طول سه دهه قدرت خود، به مدل قدیمی شوروی وفادار بود که طبق آن، ثبات در درجه اول اهمیت قرار داشت و بروکرات‌های ارشد به ندرت از پست‌های خود کنار گذاشته می‌شدند. در حکومت وی، پست‌های رسمی بی‌معنی بود و ارتباطات شخصی با رئیس جمهور بسیار حیاتی بود. «میرضیایف» که بیش از دو دهه در سیستم «کریموف» کار کرده است، درک دقیقی از نحوه تقویت پایگاه قدرت خود دارد.

 اول از همه، «میرضیایف» به شکل دادن اعضای خانواده پرداخته است. طبق سنت سیاسی آسیای مرکزی، فرزندان رهبران اقتدارگرا، اغلب قدرت را، خود به دست می‌گیرند. «شوکت میرضیایف» فقط فرزند دختر دارد بنابراین دامادهای وی می‌توانند به قدرت برسند. «میرضیایف»، داماد بزرگ خود، «اویبک تورسونوف» را به سمت رئیس اداره ریاست جمهوری ازبکستان منصوب کرد و داماد کوچکتر وی، «اوتابک شهانوف»، به سمت معاون رئیس سرویس امنیتی رئیس جمهور منصوب شده است.

این در حالی است که  نفوذ دو داماد رئیس جمهور در آینده نزدیک افزایش خواهد یافت، چراکه آنها شروع به برقراری روابط با نخبگان بوروکراتیک و کسب و کار کرده و قرار ملاقات‌ها و توزیع دارایی‌ها را تحت کنترل خود در می‌آورند. در حال حاضر، «شهانف» و «تورسونوف» در اختلافات مربوط به مالکیت بزرگترین بازار عمده فروشی ازبکستان که متعلق به داماد «اسلام کریموف» است وارد شده‌اند.

فقدان تحرک اجتماعی منجر به بروز کمتر استعدادها در ازبکستان شده و «میرضیایف» را مجبور ساخته تا به بوروکرات‌های قدیمی تکیه کند و از بین بد و بدتر، بد را انتخاب نماید. «میرضیایف» برای بازگرداندن برخی رهبران تبعیدی ازبکستان (که بسیاری از آنان در لیست سیاه کریموف قرار داشتند) به قدرت گام‌هایی را برداشته است.

بازگشت این بوروکرات‌های قدیمی «تکنوکرات‌ها» باید به تقویت یک ائتلاف تکنوکراتیک برای مقابله با سیاستمداران امنیتی (و یا سیلویکی در زبان روسی) به رئیس‌جمهور کمک کند. در همین حال، نخست وزیر «عبدالله آریپوف»، نمونه‌ای از به قدرت مجدد رسیدن یک بوروکرات تبعید شده پیشین بود. «آریپوف» در سال 2002 معاون نخست وزیر شد. در پاییز سال 2012، دفتر دادستانی کل ازبکستان پرونده جنایی علیه وی را مطرح ساخت و ادعا کرد که وی از قدرت برای صدور مجوز به شرکت Uzdunrobita (یک شرکت تابعه از MTS-Uzbekistan) سوء استفاده نموده است.  این در حالی بود که «آریوف» از نشان دادن واکنش حقوقی جدی به این ادعاها خودداری کرد و از سال 2016-2012 به انجام تحقیقات دانشگاهی پرداخت. در حال حاضر، وی به لطف «میرضیایف» به سمت نخست وزیر انتخاب شده است.

 به این دلیل «میرضیایف» از  بوروکرات‌های سابق استفاده می‌کند تا موقتا کمبود استعدادهای لازم را جبران نماید، قدرت‌های اداری را تقسیم نموده و در نهایت راهی برای تکنوکرات‌های جدید باز کند. اتحادهای سیاسی ادامه‌دار در ازبکستان نادر است، بنابراین، با وجود اینکه «میرضیایف» چندین سال به عنوان نخست وزیر خدمت کرده است، تیم وفاداری نداشته و در اسرع وقت باید به تشکیل چنین تیمی اقدام نماید.

اگر چه رهبر جدید ازبکستان در حال کار بر روی جایگزینی مدل اقتصادی سیاسی-اقتصادی دوران شوروی است، تکنوکرات‌های ازبک هنوز قادر به مقابله با سیاستمداران امنیتی نیستند. با این حال، «میرضیایف» در حال مطالعه تجربیات روسیه، قزاقستان و کره جنوبی بوده و امیدوار است که متخصصان اقتصادی غیرسیاسی غرب‌گرا را به ازبکستان بیاورد.

گام‌های نخستین «میرضیایف»، طرفدارانی را که می‌خواستند نقش تکنوکرات‌ها را در مقابل سیاستمداران امنیتی تقویت کنند، مبهوت ساخت. رییس جمهور جدید ازبکستان، «رستم عظیموف»، معاون اقتصادی نخست‌وزیر که به طور موثر نقش نخست وزیر را در حکومت «کریموف» ایفا کرد، کنار گذاشت.

در واقع، این «عظیموف» بود که معمولا به عنوان نماینده ازبکستان در مجامع بین‌المللی حضور می‌یافت و شبکه‌ ارتباطات گسترده‌ای را با موسسات مالی بین‌المللی برقرار نمود و به طور کلی شهرت یک رهبر مدرن را داشت که در ازبکستان بسیار نادر است. پس از مرگ «کریموف»، نشانه‌هایی وجود داشت از اینکه سیاستمداران برجسته کشور معامله‌ای را انجام دادند که «میرضیایف» رئیس‌جمهور و «عظیموف» نخست وزیر شود.

با این حال، زمانیکه قدرت «میرضیایف» تحکیم شد، «عظیموف» برای هدایت یک پروژه کشاورزی به جایی دور دست فرستاده شد. بدیهی است که هدف از این اقدام، دور کردن «عظیموف» به عنوان یک رقیب بالقوه رئیس جمهور جدید ازبکستان بود. این در حالی است که تکنوکرات‌ها و سیاستمداران امنیتی، چشم انداز‌های مختلفی برای کشور و نیاز به تغییر اقتصادی و شفافیت بیشتر دارند.

«میرضیایف» تلاش می‌کند تا نشان دهد که آماده تکیه به تکنوکرات‌هاست. وی، چندین معاون وزیر از تکنوکرات‌ها از جمله، «شرزود شرماتوف» را به عنوان معاون اول وزیر توسعه فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات و «سعیدکمال الله هوژائف»، را به عنوان معاون جدید رئیس بانک مرکزی، منصوب کرده است.

همچنین، «میرضیایف» با مطرح کردن اتهامات فساد در مورد پلیس و سایر سازمان‌های اجرای قانون، به بخش امنیتی کشور هشدار داده است. به طور کلی، «میرضیایف» در تلاش است تا دولت ازبکستان را به گونه‌ای بازتر کند که تحت حکومت «کریموف» غیر قابل تصور بود. وی بوروکرات‌ها را در معرض دید می‌گذارد و آنها را وادار می‌سازد که در جلسات شرکت کنند و در باشگاه مطبوعاتی بین‌المللی جدید و در مصاحبه‌های تلویزیونی حضور یابند. به این ترتیب، آنها به آرامی، در ذهن مردم جا می‌گیرند.

در پایان، باید منتظر ماند تا موفقیت یا شکست اصلاحات رئیس جمهور جدید مشخص شود و این در حالی است که «میرضیایف» هنوز استراتژی روشنی برای توسعه بیشتر کشور و همچنین آمادگی واضح برای اصلاحات سیستماتیک را بیان نکرده است. میرضیایف ممکن است به اقدامات مستبدانه «کریموف» متوسل شود. اما در حال حاضر، وی مطمئنا در تلاش جدی برای کاهش قدرت بخش امنیتی بیش از حد قدرتمند ازبکستان و برقراری تعادل آن با تشکیل تیمی از كارشناسان اقتصادی خواهد بود.