با توجه به منافع خاص بازیگران برجسته‌ای که اکنون در امنطقه حضور دارند مانند آمریکا، روسیه؛ اروپا، چین، ترکیه، و ایران، ممکن است روابط بین کشورهای منطقه دچار چالش گردیده و در این میان، بطور طبیعی سیاست خارجی ترکمنستان نخواهد توانست همچنان در موضع بی طرفی باقی بماند. امروز روابط ایران و ترکمنستان، از یک دینامیک پایدار و با ثبات برخوردار است. منافع متقابل دو کشور و حدود 992 کیلومتر مرز مشترک، نزدیکی تاریخی و مذهبی را ایجاد کرده است به ویژه اینکه اقلیت ترکمن در شمال ایران زندگی می کنند و همین امر باعث شده که رهبران دو کشور دیدارهای منظمی را با یکدیگر داشته باشند.
بنابر نظر برخی کارشناسان بین المللی، پس از لغو تحریم‌های ایران، ممکن است توازن قدرت در منطقه خزر نیز تغییر کند.
با توجه به منافع خاص بازیگران برجسته‌ای که اکنون در این منطقه حضور دارند مانند آمریکا، روسیه؛ اروپا، چین، ترکیه، و ایران، ممکن است روابط بین کشورهای منطقه دچار چالش گردیده و در این میان، بطور طبیعی سیاست خارجی ترکمنستان نخواهد توانست همچنان در موضع بی طرفی باقی بماند.
به اعتقاد برخی، نفوذ آمریکا و اروپا در حال حاضر در ترکمنستان به حداقل رسیده است، و در میان مدت دچار تغییرات نخواهد شد اما نفوذ قدرت‌هایی همچون ترکیه، چین، روسیه و ایران در ترکمنستان در حال حاضر قابل توجه و ملموس است. مثلا ترکیه منافع اقتصادی و سیاسی خود را در ترکمنستان یافته است و در اقتصاد این کشور 1 میلیارد دلار سرمایه گذاری کرده و موقعیت خود را تقویت می‌کند. قصد ترکیه این است که در دراز مدت در پروژه‌های مختلف اقتصادی، فرهنگی و انسانی ترکمنستان نفوذ کرده و موقعیت خود را مستحکم نماید.
در همین حال، چین پروژه‌های سرمایه گذاری در زیر ساختهای انرژی در این کشور را محدود کرده است و خودداری چین از سرمایه گذاری در ترکمنستان را می‌توان این طور توضیح داد که این منطقه مورد علاقه روسیه نیز است. ولی چین قصد دارد با یک هدف بلند مدت در منطقه و به ویژه در ترکمنستان نفوذ کند.
اهداف چین در رابطه با توسعه مراودات با ترکمنستان عبارت است از:
-استفاده از منابع مادی، علمی ، فنی و تکنولوژی و ظرفیت انسانی برای توسعه در چین
-استفاده از خط لوله گاز و نفت
-استفاده از پتانسیل حمل و نقل به منظور تنوع بخشیدن به عرضه کالاهای چینی در بازارهای جهانی .
در همین حال، روسیه بزرگترین نیروی نظامی را در دریای خزر داشته و قصد دارد این حضور نظامی و سیاسی خود را ادامه دهد زیرا منطقه را بخشی از منافع مستقیم خود می‌داند علاوه بر اینکه بازیکنان اقتصادی روسیه در ترکمنستان حجم سرمایه به میزان 1 میلیارد دلار را هدف قرار دادهاند.
البته این وضعیت در حالی است که ترکمنستان با توجه به تحریم‌های اعمال شده علیه روسیه چندان تمایلی به این کشور نشان نمی‌دهد.
به هر حال، ترکمنستان از وضعیت پیش آمده برای روسیه و موقعیت آن در جهان فاصله گرفته است و اگر جاه طلبی‌های نظامی–سیاسی روسیه نبود، که اخیرا پتانسیل نظامی خود را بارها نشان داده است، ترکمنستان مدتها قبل از نفوذ روسیه در کشورش فاصله گرفته و در آینده نزدیک نیز قصد دارد وابستگی خود را از روسیه کاهش دهد.
در همین حال، عشق آباد به شدت نگران توجه ایران است، که پس از لغو تحریم‌ها ممکن است در سیاست خارجی منطقه خزر علاقمندی بیشتری را نشان دهد که از جمله آن روابط با ترکمنستان است.
این مسئله در حالی است که به اذعان کارشناسان، در همین مدت کم که از حل و فصل مسائل هسته‌ای می‌گذرد، علاقمندی ایران به منطقه خزر، باعث روابط تاریخی، فرهنگی ، و زبان شناسی شده است.
تاریخ گذشته ایران نشان میدهد که ایران به طور مستقیم بر فرهنگ، موسیقی، و فیلم در منطقه تاثیر گذار بوده و در نتیجه منافع اقتصادی و سیاسی خود را نیز تحت تاثیر قرار داده است.
همچنین، به دلیل نفوذ و اعتبار ایران، و با توجه به ذخایر عظیم نفت و گاز، ایران تلاش می‌کند که موقعیت ویژه‌ای را در منطقه به عنوان یک اصل کلی بدست آورد.
امروز روابط ایران و ترکمنستان، از یک دینامیک پایدار و با ثبات برخوردار است. منافع متقابل دو کشور و حدود 992 کیلومتر مرز مشترک، نزدیکی تاریخی و مذهبی را ایجاد کرده است به ویژه اینکه اقلیت ترکمن در شمال ایران زندگی می کنند و همین امر باعث شده که رهبران دو کشور دیدارهای منظمی را با یکدیگر داشته باشند.
امروز ایران مقام چهارم را پس از ترکیه و چین و روسیه،در تعاملات تجاری با ترکمنستان دارد. بخش اعظم این تعاملات در زمینه ایجاد تسهیلات در فضای حمل و نقل در منطقه آسیای مرکزی است که از این نمونه می‌توان راهاندازی خط آهن قزاقستان- ترکمنستان- ایران را در سال 2014 نام برد و دیگری تشکیل کریدور حمل و نقل ازبکستان- ترکمنستان- ایران- عمان است که محصولات 2 کشور ایران و ترکمنستان را در کوتاهترین زمان به خلیج فارس و بازارهای جهانی می‌رساند.
بعلاوه ترکمنستان در نظر دارد تا صادرات برق خود را به ایران افزایش دهد و بدین منظور، دو نیروگاه خود را از مرو تا سرخس به قدرت 500 کیلووات و از سرخس تا مرز ایران به قدرت 400 کیلووات را فعال کرده است که این دو پروژه در تفاهم نامه همکاری بین دو کشور در جهت زیر ساخت خطوط انتقال گاز ترکمن (مرو) و ایران(مشهد) امضا شده بود.
همانطور که در بالا ذکر شد پس از لغو تحریم‌های ایران، تهران تلاش می‌کند تا فعالیت سیاسی خود را در خزر افزایش دهد و در نظر دارد تا در انتقال گاز ترکمن به اروپا نقش واسطه را از قلمرو ایران ایفا کند و با ایجاد کریدورهای حمل و نقل جدید در حوزه خزر موقعیت خود را در این منطقه مستحکم و مشخص کند.
در واقع ایران به طور جدی قادر خواهد بود که مثل روسیه، در گسترش همکاری ترکمنستان با اروپا در جهت تنوع بخشیدن به منابع انرژی نقش مهمی را ایفا کند و حضور اتحادیه اروپا و آمریکا را در منطقه به حداقل برساند. همانطور که قادر خواهد بود که گاز خود را بدون دخالت خارجی به اروپا منتقل کند و در صورت لزوم به ترکمنستان نیز در جهت انتقال گاز کمک نماید.
تنها موردی که اینجا قابل ذکر است این است که به دلیل سالهای طولانی تحریم برای ایران، این کشور از تجهیزات اولیه برخوردار است و به علت استفاده مداوم از این تجهیزات بازسازی انها مستلزم زمان است.
از انجا که ایران دومین مقام را از نظر ذخایر گازی در جهان را دارد این فاکتور می تواند اصطکاکی را در روابط ایران و ترکمن ایجاد کند.
امروز راهروهای ترانزیت می‌توانند نیاز ایران را به طور کامل بر طرف نمایند اما رهبران ایران در صدد مدرنیزه کردن و ارتقائ کیفیت مسیر هستند و تلاش می‌کنند که برخی از کشورها مثل افغانستان را جذب که هم در تعداد مسیرها تنوع ایجاد کنند و هم کنترل بیشتری در فضای حمل و نقل داشته باشند.
با توجه به اینکه ایران دومین قدرت در صحنه سیاسی خزر است، نباید مشارکت فعال وی را در حل و فصل اختلافات حقوقی دریای خزر از نظر دور داشت.که البته ممکن است منافع ترکمنستان نیز دچار چالش شود.
یکی دیگر از زمینه های تحریک بین ایران و ترکمنستان، تلاش ایران برای اسلامی کردن منطقه است. در حال حاضر دولت ترکمن موفق به مقاومت در برابر تلاشهای ایران در جهت نفوذ در سبک زندگی مردم سنی مذهب ترکمنستان شده است. ولی تلاش ایران برای دستیابی به طیف وسیعتری از کشورها با فرهنگ فارسی و علاقمند به مذهب، هم چنان ادامه دارد که در ترکمنستان این تلاش منجر به بسته شدن برخی از مراکز فرهنگی و آموزشی ایران در خاک ترکمن شده است.
در همین حال، وضعیت زئوپلیتیک منطقه نشان میدهد که ایران تهدید جدی برای ترکمنستان است.
با توجه به اینکه ایران برنامه های خاص خود را در منطقه دنبال می کند به همین دلیل از برنامه ها و تغییرات عمیق اقتصادی و سیاشسی در ترکمنستان چشم پوشی نموده و تنها به تغییرات کوچک بسنده نموده است.
در این رابطه تمرینات و مانورهای نظامی ترکمن که به ابتکار رئیس جمهور این کشور انجام شده دردسری بزرگ برای ایران بوجود آورده است. به نقل از رسانه های ترکمنستان، رئیس جمهور ترکمن اظهار داشته است که این مانورهای نظامی تعامل همه نیروهای انتظامی، و ارگانهای نظامی و دفاعی بوده است.
وی تاکید کرده است که در این رزمایش نیروی زمینی، نیروی هوایی، نیروهای دفاعی هوایی، و دریایی و واحدهای نیروهای مسلح ارتش حضور داشتند و نیوهای مسلح با موفقیت توانستند توان رزمی خود را در تمام جبهه ها نشان دهند.
اگر چه چنین رزمایش‌هایی موجب تعجب و حیرت همسایگان خواهد شد ولی ترکمنستان با انجام آن هم توان رزمی نیروهای مسلح خود را نشان میدهد و هم میتواند تهدیدی برای ایران باشد.
در همین راستا به نقل از منابع آگاه، رهبران ایران به سفارت خود در عشق آباد دستور دادهاند که روز ارتش ایران را در عشق اباد به نحو بسیار چشمگیر برگزار کند این روز 19 اوریل بود که قرار بود که ایران در برگزاری این روز قدرت نظامی و فنی و دفاعی خود را به نمایش بگذارد.
البته این مانور برای اولین بار در خارج از کشور برگزار میشد تا شرکای خارجی ایران به قدرت نظامی و دفاعی ایران آگاه شوند.
دریافت صفحه با کد QR