ایران شرقی/
علی‌رغم دستاوردهای سازمان همکاری شانگهای، دیدگاه‌های بسیار متفاوتی در مورد طرح‌های آن در حوزه منطقه‌گرایی وجود دارد. در 15 سال اخیر، سازمان همکاری شانگهای نقش مهمی را در منطقه ایفا کرده است. این سازمان بر خلاف دیگر سازمان‌ها، به منظور همکاری منطقه‌ای و تقویت روابط بین کشورهای عضو ایجاد شده است. با این حال، علی‌رغم دستاوردهای سازمان همکاری شانگهای، دیدگاه‌های بسیار متفاوتی در مورد طرح‌های آن در حوزه منطقه‌گرایی وجود دارد.

در حال حاضر، فعلیت و سودمندی نهادهای منطقه‌ای همکاری برای حل و فصل مشکلات فراملی و واکنش به تهدیدات به رسمیت شناخته می‌شود. کشورهای عضو سازمان همچنان به تقویت تلاش‌های خود در حوزه‌های امنیت، همکاری سیاسی-اقتصادی و ثبات منطقه‌ای ادامه می‌دهند. فعالیت سازمان همکاری شانگهای به عنوان سازمانی که با برخی مسائل محدود منطقه‌ای سر و کار دارد،  فراتر از منطقه می‌رود. بعلاوه، سازمان همکاری شانگهای به دیپلماسی شبکه‌ای منطقه‌ای پرداخته و بر روی ایجاد یک فضای دوستانه در آنجا کار می‌کند. در حال حاضر، این سازمان امکان ایفای نقش بزرگتری را در منطقه دارد.

اجلاس بعدی سازمان همکاری شانگهای در ژوئن سال 2017 در آستانه برگزار می‌شود. رئیس جمهور قزاقستان اشاره کرد که در دوران ریاست کشورش در سازمان، تقویت امنیت منطقه‌ای، توسعه همکاری اقتصادی و همچنین کار مشترک پیرامون ساخت و ساز کریدورهای حمل و نقل و ترانزیت جزو اولویت‌های این سازمان بوده‌اند. هیچ یک از کشورهای آسیای مرکزی هنوز در مورد ضرورت عضویتشان در سازمان همکاری شانگهای دچار تردید نشده اند، اما دیدگاه‌های مربوط به این سازمان در قزاقستان، ازبکستان، قرقیزستان و تاجیکستان به طور قابل توجهی متفاوت است. قزاقستان یکی از فعال‌ترین حامیان انرژی اوراسیاگرایی بوده و از تمام اشکال با دوام همکاری‌های منطقه‌ای حمایت می‌کند. علاوه بر این، قزاقستان خود را "رهبر خلاق" منطقه می‌داند. در اجلاس آتی در آستانه تقویت همکاری منطقه‌ای در مرکز توجه خواهد بود.

با توجه به اینکه بسیاری از کشورهای سازمان همکاری شانگهای در حال حاضر حمایت خود را از طرح چینی "یک کمربند – یک جاده" اعلام کرده‌اند، در حال حاضر خط مشی سیاسی اصلی شامل اتصال شرکای تجاری مستقر در طول مسیر جاده ابریشم باستانی (که از کشورهای سازمان همکاری شانگهای عبور می‌کند) می‌شود.
از زمان تاسیس سازمان همکاری شانگهای در 15 ژوئن سال 2001 کشورهای عضو آن تلاش‌های زیادی برای تبدیل سازمان به یک مکانیسم موثر انجام دادند. توسعه گفتگو و تقویت صلح و امنیت در منطقه جزو اولویت‌های سازمان همکاری شانگهای سازمانی محسوب می‌شود. در سال 2002، در اساس‌نامه سازمان، جهت‌گیری‌های اصلی همکاری، از جمله تقویت امنیت منطقه‌ای و اجرای اقدامات اعتماد ساز، طراحی دیدگاه‌های مشترک در مورد مسائل سیاست خارجی، اقدامات مشترک برای مبارزه با تروریسم، جدایی‌طلبی و افراط گرایی، قاچاق مواد مخدر و جلوگیری از دیگر اشکال فراملی جرم و جنایت، توسعه همکاری‌های اقتصادی در منطقه، افزایش پتانسیل‌های ترانزیتی و انرژی، اجرای پروژه‌های مشترک در حوزه حفاظت از محیط زیست و تقویت هماهنگی اقدامات برای غلبه بر عواقب موقعیت‌های اضطراری و فوق‌العاده منعکس شدند.

در طی 15 سال اخیر، ساختار سازمان همکاری شانگهای مطابق با واقعیت‌های جدید تغییر کرده است. خود سازمان هم براساس نتایج حاصل از مذاکرات بین روسیه، چین، قزاقستان، تاجیکستان و قرقیزستان در مورد حدود مرزها در آسیای مرکزی پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی تاسیس شده است. در آن زمان، روابط روسیه و چین پس از وخامت جدی در اواخر سال‌های 1960 و نرمال‌سازی محتاطانه در سال‌های 1970 و 1980 رو به بهبود رفت. کشورهای آسیای مرکزی با یک سری چالش‌های مهم در روند دولت سازی، از جمله امنیت مرزی و تهدیدات فرامرزی مواجه شدند.

در عین حال هدف اصلی کشورهای آسیای مرکزی، روسیه و چین رسیدن به توافق پیرامون مسائل مرزی بحث‌برانگیز و یا حل نشده بود. روسیه و چین در مورد بخش شرقی مرز به توافق رسیدند، اما مسئله اختیارات قانونی پیرامون جزایر ترابروف و اوسوریسک بزرگ تنها در سال 1991 حل و فصل شد. در سال 2004، براساس پیمان مربوط به  مرز روسیه- چین جزایر ترابروف به چین واگذار و اوسویسک بزرگ به بخش‌های روسیه و چین تقسیم شد. این پیمان آخرین مناقشه مرزی بین دو کشور را حل و فصل کرد.

در سال 1992، چین روابط دیپلماتیکی با تمام کشورهای آسیای مرکزی برقرار کرد. در سال 1994، قراردادی در مورد قسمت غربی مرز روسیه-چین امضا شد. در سال‌های 1996 و 1999، چین و قرقیزستان در مورد مسائل مرزی مشترک برای آنها به توافق رسیدند. چین و قزاقستان توافق‌نامه‌های دو‌جانبه‌ای در سال‌های 1994 و 1998 امضا نموده و علامت گذاری را در سال 2002 به پایان رساندند. چین و تاجیکستان در سا‌ل‌های 1999 و 2002 توافق‌نامه‌ای در مورد مرزها امضا کردند.

در اواخر سال‌های 1990کشورهای ذینفع علاوه بر مسائل مرزی، شروع به بحث در مورد اقدامات پیرامون تقویت اعتماد در زمینه‌های نظامی و کاهش تسلیحات در مناطق مرزی کردند. بدین ترتیب، "فرآیند شانگهای" راه‌اندازی شد. ازبکستان هم علی رغم نداشتن مرز مشترک با چین در فرآیند شانگهای شرکت کرد. با این وجود، مذاکرات با مشارکت تمام کشورهای آسیای مرکزی برگزار و در نتیجه، در سال 2001 سازمان همکاری شانگهای تاسیس شد. از آن زمان، این سازمان یک مکانیسم امنیت منطقه‌ای و همکاری بشردوستانه ایجاد کرد و مبارزه با تروریسم و ​​افراط گرایی را در اولویت قرار داد.

چین مدتهای مدید است که به طور بسیار فعال در پروژه‌های منطقه‌ای چند جانبه سازمان همکاری شانگهای شرکت نکرده است. با این حال، در حال حاضر، چین و روسیه و همچنین دیگر کشورهای سازمان همکاری شانگهای، حامی روابط سیاسی و اقتصادی نزدیک بوده و با یکدیگر در یک سری از پروژه‌های منطقه‌ای شرکت می‌کنند. چین یک استراتژی تلفیقی برای منطقه طراحی کرده و به طور کلی روابط دوجانبه با کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای را تقویت می‌کند. این استراتژی هم در حوزه امنیت و هم در حوزه اقتصاد گسترش می‌یابد. به طور کلی، استراتژی که چین در رابطه با منطقه در چارچوب سازمان همکاری شانگهای اجرا می‌کند در جهت مبارزه با تروریسم، افراط گرایی و جدایی‌طلبی، تامین امنیت مرزی، ثبات منطقه‌ای، مشارکت در توسعه اقتصادی و دسترسی به منابع انرژی منطقه‌ای است. چین هم آغازگر پروژه "یک کمربند- یک جاده" - که بسیاری از کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای به آن ملحق شدند - بود.

رهبری چین در سازمان همکاری های شانگهای  بر "سه شرط اصلی" استوار است. شرط اول، "روح شانگهای" یا اصولی است که چارچوب مفهومی توسعه سازمان همکاری شانگهای را تشکیل می‌دهند. جیانگ زمین، رئیس‌جمهور سابق چین اصول "روح شانگهای" را طراحی کرده است. برخی از این اصول عبارند از: اعتماد متقابل، منافع متقابل، برابری، احترام به تفاوت ریشه‌های تمدن و رفاه. دو "شرط اصلی" دیگر - حمایت از نهادینه شدن مستمر سازمان همکاری شانگهای و پروژه‌های چند جانبه در چارچوب این سازمان است.

دیگر اعضای سازمان هم مبارزه با "سه شر" افراط گرایی، تروریسم و جدایی طلبی را اعلام کردند. در طی 15 سال، در رویکردهای سازمان همکاری شانگهای نسبت به توسعه‌اش در آینده یک توازن خاص ایجاد شد. چین همکاری‌های اقتصادی نزدیک‌تری با کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای برقرار می‌کند، اما روسیه بر جنبه‌های سیاسی و مسائل امنیتی به صورت چند جانبه متمرکز می‌شود. دیگر کشورهای سازمان همکاری شانگهای (قزاقستان، ازبکستان، قرقیزستان و تاجیکستان) محتاطانه رفتار کرده و از این دو رویکرد حمایت می‌کنند.

گسترش سازمان همکاری شانگهای
هند و پاکستان مدتهاست که سعی دارند به اعضای کامل سازمان همکاری شانگهای تبدیل شوند. تصمیم اعطای عضویت کامل به هند و پاکستان به فرایندهای همگرایانه در منطقه کمک کرده و نقش حیاتی و اثربخش سازمان همکاری شانگهای را افزایش می‌دهد. انتظار می‌رود که عضویت کامل، امکان ایفای نقش موثرتر در تقویت ثبات در منطقه را برای هند و پاکستان ایجاد می‌کند. به احتمال زیاد، این دو کشور در اجلاس بعدی در آستانه به اعضای کامل سازمان همکاری شانگهای تبدیل خواهند شد. این موضوع امکان گسترش همکاری در سیاست و اقتصاد و طراحی یک "سیاست مشترک" همراه با دیگر کشورهای سازمان همکاری شانگهای را برای آنها فراهم می‌آورد.

روسیه هم حامی ارائه عضویت کامل در سازمان همکاری های شانگهای به ایران است. اما در حال حاضر، این موقعیت تنها بین هند و پاکستان تقسیم خواهد شد. از آنجا که هم هند و هم پاکستان قدرت‌های هسته‌ای بوده و مدتهاست با یکدیگر درگیری دارند، نگرانی‌های خاصی در مورد ورود آنها به سازمان همکاری شانگهای وجود داشته است. مطابق با یک دیدگاه، این کشورها می‌توانند اختلافات خود را وارد سازمان همکاری شانگهای کرده و مانع عملکرد موثر سازمان شوند. اما براساس یک دیدگاه دیگر، بین اعضای فعلی اختلافاتی وجود دارد، اما این اختلافات در کار سازمان هیچ تاثیری ندارند. با توجه به اساس‌نامه سازمان همکاری شانگهای، هند و پاکستان با معیارهای موجود در اسناد حقوقی تطابق داشته و می‌توانند به ورود به سازمان در اجلاس تشکیل شده در آستانه امیدوار باشند. این تصمیم تاریخی، نفوذ سازمان همکاری شانگهای و همچنین قابلیت‌های آن را در بسیاری از مناطق افزایش می‌دهد.

اهمیت سازمان همکاری شانگهای برای هند
هند روابط خوب با تمام اعضای سازمان همکاری شانگهای را حفظ می‌کند، بنابراین چشم اندازهای همکاری آینده بسیار خوشبینانه است. ارائه عضویت کامل به هند یک رویداد مهم خواهد بود. هند همواره تمایل خود به ایفای نقش سازنده‌تر و مهم تر در سازمان همکاری های شانگهای را نشان می‌دهد. رشد سریع اقتصادی هند، جمعیت جوان آن و اعتماد رو به رشد در عرصه سیاسی می‌توانند ابزار بسیار ارزشمندی برای توسعه سازمان باشند.

سازمان همکاری شانگهای به تدریج سیاست بلند پروازانه خود را در همگرایی اقتصادی (از جمله ایجاد منطقه آزاد تجاری و طراحی قوانین حرکت آزاد کالاها، خدمات و فن‌آوری‌ها در داخل کشورهای عضو) محقق می‌کند. روابط قوی بین هند و سازمان همکاری شانگهای شامل امکانات زیاد برای تجارت و سرمایه گذاری می‌شود. سازمان همکاری شانگهای و هند دارای علائق مشترک به نابودی سازمان‌های تروریستی در داخل و اطراف افغانستان هستند. هند هم مانند دیگر کشورهای عضو، افغانستان را یک چالش استراتژیک جدی می‌داند. هند تمایل خود به همکاری مشترک در مسائل امنیتی منطقه و همکاری نزدیک با دیگر اعضای این سازمان در مورد مسئله افغانستان را ابراز می‌کند. از آنجا که بسیاری از کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای دارای مرز مشترک با افغانستان هستند، حفظ صلح و ثبات در این کشور برای این سازمان  بسیار مهم است.

بنابرین، همکاری با هند به نفع سازمان است. هند سهم بزرگی در احیای افغانستان و کمک به مردم آن دارد. خود دولت افغانستان هم به همکاری نزدیک‌تر با سازمان همکاری شانگهای تمایل دارد. هند پس از دریافت عضویت کامل، قادر به گسترش روابط و ایجاد شرایط برای افزایش تجارت و کاهش موانع تجاری خواهد شد. در نهایت، هند از طریق گفتگو و همکاری با سازمان همکاری شانگهای می‌تواند منافع خود را در منطقه محقق کند.

سازمان همکاری شانگهای – میدانی برای حل و فصل مشکلات منطقه‌ای
سازمان همکاری شانگهای در طی سال‌های موجودیت خود، به یک سازمان پویا، قدرتمند و هدفمند تبدیل شده و فعالیت‌های خود را در بیشتر بخش‌های قاره آسیا گسترش داده است. برای هند، تعامل با سازمان همکاری شانگهای عنصر مهم همکاری با آسیای مرکزی و بخشی از یک استراتژی گسترده‌تر در منطقه است. سازمان همکاری شانگهای برای روسیه و چین نه تنها به عنوان فرمت همگرایی منطقه‌ای، بلکه به عنوان روشی برای ایجاد فضای بدون مداخله خارجی در منطقه مهم است.

در حال حاضر، سازمان همکاری شانگهای بر تثبیت، برنامه‌ریزی بلند مدت و جلوگیری از به حاشیه رانده شدن خود متمرکز شده است. این سازمان یک میدان مهم برای حل و فصل مشکلات منطقه‌ای و تقویت همکاری در منطقه محسوب می‌شود. هند و دیگر کشورهای عضو می‌توانند با هم مشکلات منطقه‌ای و جهانی مرتبط با تغییر آب و هوا، محیط زیست و امنیت غذایی را حل و فصل کنند. هند با تبدیل شدن به یک عضو کامل سازمان همکاری شانگهای، می‌تواند یک سهم سازنده در فعالیت آن داشته باشد. سازمان همکاری شانگهای، به نوبه خود، می‌تواند راه حل‌هایی برای مشکلات جدید در زمینه امنیت، سیاست و اقتصاد ارائه دهد. علاوه بر این، گسترش همکاری بین کشورهای منطقه، مکانیزم‌های منطقه‌ای را تقویت خواهد کرد.
انتهای مطلب/.