ایران شرقی/
در حالیکه 22 سال از  توافق فدراسیون روسیه و جمهوری‌های شوروی سابق در مورد ایجاد «سیستم دفاع هوایی مشترک» کشورهای عضو اتحادیه کشورهای مستقل مشترک‌المنافع می‌گذرد، در حال حاضر، تنها 6 کشور ارمنستان، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه و تاجیکستان از  10 کشور اصلی امضا کننده این توافق به عنوان شرکت کنندگان فعال توافق باقی مانده‌اند.
در این راستا، ازبکستان در خلال سال‌های 1999 تا 2006 و بار دیگر در سال 2012، از سازمان پیمان امنیت جمعی  خارج شد اما همچنان به شرکت در تمرینات دفاع هوایی کشورهای مستقل مشترک المنافع  و حفظ همکاری‌های دو جانبه با مسکو در  مورد موضوعات دفاع هوایی، ادامه داد.
در همین حال، کشورهای دیگر جمهوری‌های شوروی سابق از جمله ترکمنستان و گرجستان همکاری خود را در سال 1997 قطع نمودند (گرجستان در سال 2008 از اتحادیه کشورهای مستقل مشترک المنافع خارج شد)، در حالی که اوکراین (که مانند ازبکستان، همکاری دوجانبه با مسکو داشت) پس از الحاق «کریمه»، تمام روابط نظامی خود را با روسیه متوقف نمود. با این وجود، «سیستم دفاع هوایی مشترک» نشان داده است که در برابر روابط اغلب سست میان اعضای فعال باقی مانده خود، انعطاف پذیری قابل ملاحظه‌ای داشته است. در واقع، «کرملین» قصد دست برداشتن از این سیستم را نداشته و در عوض برنامه‌های بزرگی برای آینده آن  دارد.
در حال حاضر، مسکو فعالانه به ایجاد "سیستم‌های دفاع هوایی منطقه‌ای مشترک" در چارچوب همان توافق سیستم دفاع هوایی مشترک می‌پردازد. به گفته ژنرال «پاول کوراچنکو» معاون اول فرمانده نیروی هوایی روسیه، این سیستم‌های مشترک منطقه‌ای در اروپای شرقی، قفقاز و مناطق آسیای مرکزی (حوزه سازمان پیمان امنیت جمعی)، ایجاد خواهد شد. «کوراچنکو» در گفتگو با خبرنگاران در ماه آوریل سال 2016 اعلام کرد که روسیه و بلاروس در حال حاضر، تشکیل چنین سیستمی را در منطقه اروپای شرقی به اتمام رسانده‌اند. توافقنامه‌هایی برای ایجاد دو سیستم دیگر دفاع هوایی منطقه‌ای مشترک در منطقه قفقاز و آسیای مرکزی با دو کشور قزاقستان و ارمنستان در سال 2013 و 2015 به امضا رسیده است و مذاکرات با قرقیزستان و تاجیکستان برای تصویب توافق در مورد استقرار سیستم‌های مشابه، در حال انجام است.
روسیه توسط یکپارچه‌سازی نزدیک‌تر با شبکه دفاع هوایی شرکای خود (از طریق ایجاد سیستم‌های مشترک منطقه‌ای)، امکان واکنش بیشتری به نیروهای خود داده و همچنین توانایی این کشور جهت هماهنگی و فرماندهی نیروهای مشترک را افزایش می‌دهد. با این حال، شک و تردید جدی در مورد اینکه آیا چنین سیستم منطقه‌ای می‌تواند در آینده قابل پیش بینی با موفقیت اجرا شود، وجود دارد بویژه با توجه به اینکه توان نیروهای هوایی و دفاع هوایی بیشتر شرکت کنندگان در توافق «سیستم دفاع هوایی مشترک»، ضعیف باقی مانده است.
این امر در مورد قرقیزستان و تاجیکستان به درستی صدق می‌کند. همانطور که یک مفسر دفاع روسی به درستی اشاره می‌کند، در قرقیزستان و تاجیکستان هیچ جنگنده هوایی وجود ندارد و تاسیسات دفاع هوایی با سیستم‌های موثر موشک‌های سطح به هوا (SAM) مجهز نیست. علاوه بر این، هر دو این کشورها فاقد سیستم‌های کنترل خودکار مدرن هستند. بدون این سیستم‌ها، دستیابی به سطوح مورد نظر یکپارچه‌سازی و ایجاد فرماندهی و کنترل موثر بر نیروهای مربوطه امکان پذیر نخواهد بود. این نکته دقیقا در مقاله سال 2014 نشریه روسی زبان (Vozdushno-Kosmicheskaya Oborona) در باب سیستم دفاع هوایی مشترک، مورد تاکید قرار گرفت. این مقاله اشاره می‌کند که کمبود (و در برخی موارد فقدان کامل) سیستم‌های کنترل خودکار مدرن، اجرای کامل وظایف کنترل اصلی را مختل می‌سازد.
مسلما، ارمنستان، بلاروس و قزاقستان، پیشرفت آشکاری در افزایش توانایی دفاع هوایی خود در طول دهه گذشته، به ویژه از طریق دریافت سیستم‌های پیشرفته‌تر «سیستم‌های موشکی سطح به هوا» از روسیه داشته‌اند. با این حال، با توجه به کمبود بودجه‌های نظامی این کشورها، دریافت این سیستم‌ها از مسکو تنها در صورت تمایل مسکو به عرضه سیستم‌ها با قیمت‌هایی با تخفیف زیاد، امکان پذیر است. به عنوان مثال، کرملین در سال‌های 2015-2016، سیستم‌های دست دوم S300 را به صورت رایگان به قزاقستان و بلاروس منتقل کرد (اگرچه هزینه تعمیرات اساسی آن‌ها باید توسط «آستانه» و احتمالا توسط «مینسک»، پرداخت می‌شد). همچنین، ترتیبات مالی ویژه، امکان تهیه تعدادی سیستم‌های موشکی سطح به هوا کوتاه برد Tor-M2E و میان برد Buk-M2 را برای بلاروس و ارمنستان، فراهم ساخت.
در همین حال، در مواردی که امتیازات مالی مشابهی در آینده به کشورهای فوق الذکر داده شود، در غیر اینصورت بعید به نظر می‌رسد آستانه، مینسک، و ایروان به سیستم‌های مدرن‌تر موشکی سطح به هوای  دوربرد، دست یابند. در واقع، هر سه این کشورها قبلا به دریافت موشکS-400  از روسیه ابراز تمایل کرده بودند؛ با این حال، مسکو تمایلی به فروش این سیستم‌ها با قیمت‌های پایین نداشت و ترجیح می‌داد این سیستم‌های پیشرفته را با قیمت بالاتری به چین بفروشد. کرملین همچنین در مراحل نهایی امضای قرارداد با هند برای فروش چهار تا پنج موشک S-400 قرار دارد، که انتظار می‌رود  تحویل این موشک‌ها در سال 2020، آغاز گردد. با این حال، با توجه به ناتوانی صنعت دفاعی روسیه برای تامین تقاضاهای رو به رشد برای خرید موشک  S-400، این تاریخ ممکن است به تاخیر بیفتد و حتی اگر یک یا چند عضو توافق «سیستم‌های دفاع هوایی مشترک» در آینده‌ای نزدیک برای دریافت موشک‌هایS-400  با هزینه‌ای کمتر با روسیه به توافق برسند، مسکو به احتمال زیاد قادر به عرضه این سیستم‌ها تا قبل از سال 2020 نخواهد بود.
بدون سیستم‌های مدرن موشکی سطح به هوا دوربرد مانند Triumf، توانایی اعضای توافق« سیستم‌های دفاع هوایی مشترک» برای مقابله با چالش‌های پیش رو بسیار محدود باقی خواهد ماند. این امر زمانی مشهود می‌شود که اخیرا وزارت دفاع قزاقستان، مفهوم دفاع هوایی کشورهای مستقل مشترک المنافع را نیاز به توانمندسازی سیستم‌های دفاع هوایی مشترک به سطحی که دفاع مشترک نه تنها در برابر ناوبری هوایی، بلکه در برابر حملات هوایی را ممکن سازد، بیان کرده است. در واقع، بر خلاف موشک‌های  S-400، که برای مقابله با تهدید ناشی از موشک‌های بالستیک (TBMS) و سیستم‌های سلاحی فراصوتی در حال ظهور، طراحی شده است، سیستم‌های موشکی سطح به هوا که  در حال حاضر در اختیار ارمنستان، بلاروس و قزاقستان قرار دارد، دارای قابلیت‌های دفاع موشکی ناچیزی است. حتی سیستم‌های با قابلیت‌های بیشتر S-300PM و S-300V که در دسترس ارمنستان و بلاروس قرار دارد، توانایی‌های دفاعی TBM بسیار محدودی دارد. از دیدگاه صرفا فنی، مفهوم یک سیستم دفاع هوایی واقعا مشترک، خیالپردازانه است.
با این حال، مسکو در مورد محدودیت‌های شرکای خود، توهم ندارد. ژنرال «کوراچنکو» در  گفتگو با خبرنگاران در ماه سپتامبر 2015، اشاره کرد که در حال حاضر هیچ قصدی برای ایجاد یک سیستم دفاع موشکی مشترک در چارچوب توافق« سیستم دفاع هوایی مشترک» وجود ندارد و افزود که استقرار چنین سیستمی یک چشم‌انداز دورتر است. همانطور که تعدادی از کارشناسان روسیه اشاره می‌کنند، بیشتر برنامه‌های کوتاه مدت، به احتمال زیاد بر روی "ایجاد پوشش رادار بالای مرزهای اعضای توافق «سیستم دفاع هوایی مشترک»، تمرکز خواهد داشت. این موضوع، روسیه را به دریافت اطلاعات در مورد حوادث هوایی و در فضای بالای متحدان و کشورهای همسایه خود، قادر خواهد ساخت. همچنین، همکاری‌های نزدیک‌تر در مسائل دفاع هوایی برای حفظ دسترسی مسکو به هشدار زود هنگام موشکی و کنترل سیستم‌های نظارت هوایی خود واقع در قلمرو دیگر اعضای توافق «سیستم دفاع هوایی مشترک»، انجام می‌گیرد. این امر شامل ایستگاه رادار Hantsavichy در جنوب غربی بلاروس، ایستگاه رادار «بالخاش» در جنوب شرقی قزاقستان و ایستگاه فضایی «اکنو-ام» در جنوب غربی تاجیکستان، می‌شود.
در نهایت، با توافقات بر روی ایجاد سیستم «دفاع هوایی منطقه‌ای مشترک»، همکاری نزدیکتر در حوزه دفاع هوافضا، کرملین را به اعمال فشار بیشتر بر شرکای خود برای پذیرش استقرار دارایی‌های دفاع هوایی و موشکی روسیه در قلمرو این کشورها (به منظور جبران عدم توانایی آن‌ها به تعهدات امنیتی)، قادر می‌سازد. روسیه در حال حاضر چندین موشک‌ سطح به هوا و یک اسکادران از جنگنده‌های MiG-29 در ارمنستان، و همچنین تعدادی موشک‌های سطح به هوا کوتاه برد و جنگ افزار توپخانه ضد هوایی (AAA) در تاجیکستان دارد که برای دفاع از نیروهای زمینی روسیه مستقر در  آن مناطق، تعبیه شده‌اند. همچنین مسکو در آینده می‌تواند هواپیماهای جنگنده را در پایگاه هوایی «کانت» در قرقیزستان، که در حال حاضر میزبان جنگنده‌های Su-25  و Mi-8 هلیکوپترهای روسیه است، مستقر نماید. یک توافقنامه دوجانبه در سال 2009 برای گسترش مدت اجاره پایگاه هوایی تا 49 سال به امضا رسید، اما این مدت بعدا به 15 سال کاهش یافت (این تاریخ از 29 ژانویه 2017 آغاز شده است). «الماس بیک آتامبایف» رئیس جمهور قرقیزستان در  توضیح تصمیم به کاهش مدت اجاره، اشاره کرد که قرقیزستان در آینده باید تنها به قدرت خود تکیه داشته باشد. با این حال، اظهارات اخیر «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهور روسیه در مورد این مسئله، حاکی از آن است که مسکو قصد ندارد در آینده‌ای نزدیک نیروهای خود را از این پایگاه خارج نماید.
کرملین، سال‌ها امیدوار بود که بلاروس برای میزبانی یک پایگاه هوایی روسیه در قلمرو خود موافقت می‌کند (با توجه به اینکه سیستم‌های کهنه جنگنده بلاروس فاقد تجهیزات موثر لازم برای اجرای وظایف خود تحت شرایط توافق دفاع هوایی منطقه‌ای مشترک می‌باشد). با این حال، «الکساندر لوکاشنکو»، رئیس جمهور بلاروس، تسلیم فشارهای مسکو نشد. در نتیجه، روسیه چهار فروند جنگنده‌های Su-27Sm خود را از پایگاه هوایی  در نزدیکی شهر «بارانویچی» خارج کرد و به احتمال زیاد جنگنده‌های چند منظوره Su-30SM مینسک را خواهد فروخت (احتمالا با تخفیف بسیار).
لازم به ذکر است که مسکو جنگده‌های ذکر شده را به قزاقستان نیز می‌فروشد. قزاقستان، چهار فروند Su- 30SM  را در آوریل 2015 و دو هواپیما را در دسامبر سال 2016 از روسیه دریافت کرد. به احتمال زیاد تصمیم آستانه برای تهیه Su-30SM ناشی از تمایل مشابه برای جلوگیری از فشار مسکو به داشتن پایگاه هوایی در خاک قزاقستان می‌باشد. در واقع، بسیاری در قزاقستان به این موضوع که آیا ادغام نزدیک‌تر با روسیه تحت شرایط دفاع هوایی منطقه‌ای مشترک، در خدمت منافع امنیتی کشور قزاقستان باشد، به دیده شک و تردید می‌نگرند. حتی دولت قزاقستان به دنبال محدود کردن میزان کنترل روسیه بر دفاع هوایی خود با جلب توافق مسکو برای استقرار سیستم پست فرماندهی مشترک در آلماتی، بوده است (ارمنستان و بلاروس نیز در این زمینه توافقات مشابهی با روسیه عنوان کرده‌اند). آستانه همچنین به دنبال کاهش وابستگی خود به مسکو برای تامین سلاح و آموزش بوده است، با این حال، قزاقستان با تصمیم‌گیری برای شرکت در سیستم دفاع هوایی منطقه‌ای مشترک، به ناچار خود را به روسیه نزدیک‌تر کرده است. همانطور که در آگوست 2016 در تحلیلی از نشریه روسی (Russian Analytical Digest) آمده است: همکاری دفاع هوایی روسیه-قزاقستان، مانع قابل توجهی برای مشارکت شرکت‌های دفاعی غربی در حوزه بسیار حساس بخش دفاعی قزاقستان است.
با ادامه یافتن اهمیت بحث دفاع هوافضا در تفکر امنیت ملی روسیه، سیستم دفاع هوایی مشترک به یک ابزار سیاسی و نظامی مهم برای مسکو، تبدیل خواهد شد. با این حال، قابلیت‌های محدود دفاع هوایی (و حتی دفاع موشکی محدودتر) شرکای روسیه، همچنان به عنوان یک مانع عمده برای ایجاد سیستم‌های دفاع هوایی موثر مشترک منطقه‌ای، عمل می‌نماید، و تا حد زیادی توسعه سیستم‌های دفاع هوایی مشترک را جهت غلبه بر چالش‌های دفاع هوا فضا، به تاخیر می‌اندازد.
 با این وجود، تصویب توافقات در این زمینه به مسکو اجازه می‌دهد تا حضور دارایی‌های روسی را در مناطق دیگر اعضای توافق «سیستم دفاع هوایی مشترک» حفظ کند و همچنین این توافقات، برای اعمال فشار مسکو بر شرکای خود در مورد اخذ مجوز ایجاد پایگاه‌های روسیه و دارایی‌های دفاع موشکی در خاک این کشورها، مبنای قانونی ایجاد می‌نماید. حتی اگر شرکای روسیه قادر به پیدا کردن وسیله‌ای برای تقویت توانمندی‌های خود و یا مقاومت در برابر فشار مسکو باشند، ادغام و همکاری نزدیک‌تر در چارچوب توافق «سیستم دفاع هوایی مشترک» به معنای افزایش اتکا به مسکو برای تامین تجهیزات و آموزش‌های جدید است.
انتهای مطلب/.