ایران شرقی/
تعدادی از کارشناسان انجمن تحلیلی سازمان پیمان امنیت جمعی در گزارشی با عنوان "تهدیدات تروریسم بین‌المللی و افراط گرایی در جهت‌گیری‌های آسیای مرکزی و افغانستان" به بررسی چرایی جذب روز افزون بومیان منطقه آسیای مرکزی در میان تروریستهای بین المللی و دلایل گرایش آنان پرداختند.
 
سه حمله تروریستی – سه بومی آسیای مرکزی
حمله تروریستی در پایتخت سوئد که 7 آوریل روی داد، از آغاز سال 2017 سومین تراژدی خونینی است که بومیان آسیای مرکزی متهم به سازمان‌دهی آن هستند.  "رحمت عقیلوف" 39 ساله و اهل سمرقند ازبکستان که موفق نشد موقعیت پناهندگی را در سوئد بدست آورد، تحت پیگرد و بازجویی قرار دارد. همچنین، اکبرجان جلیل‌اف، شهروند روسیه، متولد اوش قرقیزستان در تاریخ 3 آوریل متهم به انجام حمله تروریستی در سن پترزبورگ شد.
در کنار این دو نفر در ماجرای باشگاه شبانه رینا در استانبول در تاریخ یک ژانویه نیز بایستی اضافه گردد که "عبدالغدیر ماشاریپوف"، شهروند ازبکستان در خصوص آن ماجرا بازداشت شد و سازمان تروریستی بین‌المللی داعش مسئولیت تیراندازی در استانبول را برعهده گرفت. البته ارتباط افراد مظنون به حملات تروریستی سن پترزبورگ و سوئد با داعش فعلا ثابت نشده است اما در مورد ملیت متهمان اصلی که از اتباع آسیای مرکزی هستند، هیچ شک و شبهه‌ای ظاهرا وجود ندارد.

دعوت به ایجاد یک جهان جدید
نویسندگان این گزارش در خصوص چرایی تمرکز ملیت متهمان در آسیای مرکزی بر این باورند، مسائل داخلی به افزایش محبوبیت ایدئولوژی افراطی در کشورهای آسیای مرکزی کمک می‌کند. فقر، جهل مذهبی، بی‌عدالتی اجتماعی و درگیری‌های قومی - همه اینها به دلیل افزایش سریع جمعیت جوان (به خصوص در ازبکستان) کار را برای مبلغان ویژه داعش – روان‌شناسان با تجربه - تسهیل می‌کند. در کنار این مسئله، عواملی مانند عدم اعتماد به سازمان‌های اجرای قانون برای استخدام مهاجران کاری بومی آسیای مرکزی در روسیه نیز مزید علت شده است.
همچنین، اگر پیش از این، مبلغان دینی مردم آسیای مرکزی را به مبارزه، کسب درآمد حلال و سرنگونی "دولت استبدادی" فرا می‌خواندند، در حال حاضر، آنها را به بازگشت برای زندگی و دفاع از "خلافت" فرا می‌خوانند و الگوی "دولت اسلامی" (داعش) را به عنوان یک جهان ایده‌آل که در آن هیچ دروغ و فریبی وجود ندارد و به هرکس با توجه به شایستگی‌هایش پاداش داده می‌شود، معرفی می‌کنند.
به عنوان مثال، دخترها در شبکه‌های اجتماعی با پسران جوان آشنا می‌شوند، یکدیگر را دعوت می‌کنند و وعده تشکیل خانواده و کمک به کار می‌دهند. این کار با دختران نه تنها در آسیای مرکزی، بلکه در روسیه هم انجام می‌گیرد (مانند واروارا کارائولوا که عاشق یک تروریست داعشی شده بود).
متعصبان مذهبی هم در منطقه توجه قرار دارند. یکی از آنها "گلمراد حلیم‌اف"، فرمانده سابق پلیس ضد شورش وزارت کشور تاجیکستان است که در بهار سال 2015 از طریق اینترنت جذب شد و رهبری جناح نظامی داعش را بر عهده گرفت. بطور کلی نیز مسئله استخدام از طریق اینترنت در تاجیکستان که در آن محتوای افراط گرایی برای 80% کاربران قابل دسترس است، به طور خاصی حاد است.

شبکه‌های اجتماعی – میدان جدید نبرد
کارشناسان، یوتیوب، تلگرام، واتساپ و وایبر را میدان جدید نبرد می‌نامند که در آن تروریست‌ها به طور فعال به سراسر جهان حمله می‌کنند. نویسندگان مطالب افراطی از ترفندهای مختلفی برای پیدا کردن راهی برای نفوذ به فرد خواننده استفاده می‌کنند. به عنوان مثال، کتاب ممنوع شده را در فرمت‌های صوتی و تصویری منتشر می‌کنند بگونه‌ای که براحتی در دسترسی مخاطبان قرار گیرد.
شبه‌نظامیان در چنین مطالبی شخصیت‌های آرمانی و قهرمان به نظر می‌رسند که باید از آنها تقلید کرد.
تروریست‌ها ضمن حفظ ساختار و ضرورت نماز، معنای آن را تغییر داده و دعوت به خشونت و و تجلیل از اعمال خود را در آن گنجانده‌اند. بیشتر محتوای افراط گرایی در سرویس‌های GoogleDrive و «Яндекс.Диск» حفظ خواهد شد و در اینصورت انتشار مطالب افراطی از طریق شبکه‌های اجتماعی آسان است. اگر یک حساب کاربری مسدود شود، همه چیز از یک حساب کاربری دیگر تکرار می‌شود. ویدئوها در وهله اول، به زبان انگلیسی و روسی ترجمه می‌شوند همچنین مطالب تبلیغاتی به زبان‌های قرقیزی، قزاقی، ازبکی و تاجیکی  در سطح حرفه‌ای ارائه می‌شود که خود زمینه ساز شکلگیری ایده‌های جهان شمولی خلافت فراتر از مرزهای سرزمینی است.

آیا داعش آسیای مرکزی را هدف خود قرار داده است؟
در دسامبر سال 2015 بیش از دو هزار شهروند آسیای مرکزی به سوریه و عراق رفتند. این تعداد بیشتر از ازبکستان و قرقیزستان بود (500 نفر) و از هر کدام از کشورهای قزاقستان، ترکمنستان و تاجیکستان 380-360 نفر به سوریه و عراق رفتند.  در حال حاضر، اطلاعات دقیقی وجود ندارد. اما بیشترین تعداد افرادی که برای جنگ به سوریه و عراق رفتند را می‌توان برای تاجیکستان ارزیابی کرد. در عرض 2 سال تعداد افرادی که از جمهوری برای جنگ به سوریه و عراق رفته‌اند از 380  نفر به 1000 نفر افزایش یافته است. همچنین براساس اطلاعات "قدیر مالکوف"، کارشناس قرقیزی، داعش حدود 70 میلیون دلار برای اقدامات خرابکارانه در آسیای مرکزی اختصاص داده است.
تحلیل‌گران بر این باورند، هدف از ایجاد جناح این سازمان در افغانستان در آینده، نفوذ به آسیای مرکزی است. تمرکز بالای گروهک‌های افراطی و اردوگاه‌های آموزشی در مرز ترکمنستان و تاجیکستان گواه این امر است. شبه‌نظامیان آسیای مرکزی در خاورمیانه نه تنها به خاطر داعش، بلکه به خاطر دیگر گروهک‌ها مانند "جماعت امام بخاری"، "جیش‌المهاجرین"، "جماعت صیف‌الله شیشانی" و "توحید والجهاد" مبارزه می‌کنند.
در گزارش سازمان پیمان امنیت جمعی از ازبکستان به عنوان قوی‌ترین گروهک‌های افراطی در منطقه مانند جنبش اسلامی ازبکستان (که دو سال قبل حمایت خود را از داعش اعلام کرد) یاد نمود. در این کشور در حال حاضر، 2225 سازمان مذهبی به ثبت رسیده است. فعالیت آنها تحت کنترل شدید نیروهای امنیتی قرار دارد. در این سند هیچ مطلبی در مورد هزاران شهروند ازبکی که به دلیل مبارزه با افراط گرایی اسلامی به زندان انداخته شده‌اند وجود ندارد. اما سازمان‌های بین‌المللی مدافع حقوق به طور پیوسته در گزارشات خود از این امر خبر داده و مقامات کشور را به ارائه آزادی دینی به شهروندان فرا می‌خوانند.
پناهندگان سیاسی ازبکستان فقدان آزادی دینی را دلیل افراط‌گرایی ناگهانی هموطنان (که در میان آنها مجریان حملات تروریستی حضور دارند) می‌نامند. اگرچه تغییر قدرت در ازبکستان به طور صلح‌آمیز صورت گرفته است، اما تحلیل‌گران در 3-2 سال آینده رشد تهدید افراط گرایی (از جمله به خاطر ساختار قبیله‌ای) را پیش‌بینی می‌کنند.
در این کشور نوعی "تقسیم کار" بین قبایل منطقه‌ای وجود دارد که با این ضرب‌المثل توصیف می‌شود: "سمرقندی‌ها حکومت می‌کنند، تاشکندی‌ها پول می‌شمارند و فرغانه‌ای‌ها دعا می‌خوانند".  این ضرب‌المثل نقش خاص اسلام در دره فرغانه را تاکید می‌کند. قبیله فرغانه می‌تواند از تهدید تروریسم اسلامی برای افزایش نفوذ خود استفاده کند. همانطور که در سال‌های 90 اینگونه بوده است. نویسندگان همچنین به دلیل بحران اقتصادی ناشی از کاهش درآمدهای حاصل از مهاجرت کاری به روسیه (این بحران کشور را تضعیف می‌کند)  نگران بی‌ثباتی اوضاع در ازبکستان هستند. 

احیای اسلام – ظهور تهدید
قزاقستان مرفه‌ترین کشور منطقه در مسئله مقابله رادیکالیسم مذهبی است – به خاطر اقتصاد باثبات و جامعه مدرن با سطح پایین دیانت. اما در این کشور اسلام در حال حاضر، احیا شده، تاثیر آن بر جامعه رو به افزایش بوده و براین اساس تهدید افراط گرایی هم رو به افزایش است. نویسندگان این گزارش معتقدند، تهدید افراط گرایی در جنوب و غرب قزاقستان که در آنها در سال‌های اخیر سازمان‌های مختلف رادیکال ظهور یافته‌اند، بسیار شدید است.

شبه‌نظامیانی که به خاطر داعش مبارزه کرده و از سوریه و عراق برگشته‌اند (در میان آنها زنان و فرزندان زیادی وجود دارند که افراط‌گرایی می‌توانند از آنها برای مقاصد خود استفاده کنند) نگرانی جدی نیروهای امنیتی را بر می‌انگیزند. در حال حاضر، در قرقیزستان تعداد پیروان سازمان‌های مذهبی ممنوعه (مانند "القاعده" و "حزب‌التحریر") به سرعت رو به افزایش است. سازمان ممنوعه "تبلیغ جماعت" که حدود 20 هزار نفر در تمام مناطق جمهوری حامی آن هستند، جزو سازمان‌های خطرناک محسوب می‌شود.
 

آیا ترکمنستان برای دفاع از مرز آماده می‌شود؟
از نظر نویسندگان این گزارش، در حال حاضر، مرز افغانستان-ترکمنستان ناامن‌ترین مرز در منطقه محسوب می‌شود.
براساس اطلاعات منابع اپوزسیون، در سال 2015 حدود 70% از ارتش ترکمنستان به مرز افغانستان رفتند، اما تحلیل‌گران سازمان پیمان امنیت جمعی به توانایی نظامی آن اعتماد ندارند.  در مناطق مرزی پرچم داعش را به صورت دوره‌ای بالا برده و  علاقه خود را نشان می‌دهند، اما فعلا از دستوراتش اطاعت نمی‌کنند.
این در حالیست که در ترکمنستان وجود تهدید را انکار می‌کنند، با وجود آنکه در یکی از بسته‌ترین کشورهای جهان فضای قبل از جنگ احساس می‌شود. سن سربازی از 27 سال به 30 سال افزایش یافته و مدت خدمت نظامی برای شهروندان تحصیل‌کرده یک تا دو سال است. وزارت دفاع سعی دارد تعداد سربازان را دو برابر کرده و شرایط به تعویق انداختن خدمت سربازی را دشوارتر سازد، سرویس‌های مرزی هم اجازه خروج افراد دارای سن سربازی از کشور را نمی‌دهند.
این وضعیت در حالی تشدید می‌شود که با آغاز ناآرامی‌ها در مناطق مرزی افغانستان در سال 2014، در کشور تعداد مردم مذهبی به شدت افزایش یافت. فشار بیش از حد مقامات بر مذهب (تمام رهبران مذهبی سطح عالی در خدمات دولتی فعالیت می‌کنند) جزو عوامل رشد تهدید افراط گرایی در ترکمنستان است. بحران اقتصادی در کشور که ناشی از سقوط قیمت نفت در جهان است به افزایش این تنش کمک می‌کند.

مقامات چه باید بکنند؟
تحلیلگران سازمان پیمان امنیت جمعی در پایان، تقویت مرزها، نوسازی نیروهای مسلح و عدم امتناع از همکاری با کشورهای دیگر (ترکمنستان و ازبکستان که از عضویت در سازمان‌های بین المللی امتناع می‌ورزند) را پیشنهاد می‌دهد.
به مقامات کشورهای آسیای مرکزی طرح ایجاد موسسات حمایت اجتماعی از مردم در شرایط دشوار زندگی، کمک به  احیای فرهنگ سنتی اسلامی در منطقه، انتشار ادبیات مذهبی و محرومیت افراط گرایان از انحصار در این موضوع پیشنهاد می‌شود.
با این حال، نویسندگان این گزارش سیاست‌مداران را از وسوسه مبارزه بین قبیله‌ای به بهانه "مبارزه با افراط گرایی مذهبی" بر حذر می‌دارند. به سران کشورهای آسیای میانه، افزایش سطح آموزش مذهبی و غیر مذهبی در کشور پیشنهاد می‌شود.
تحلیل‌گران سازمان پیمان امنیت جمعی در گزارش خود به مقامات روسیه پیشنهاد افزایش تعداد کمک هزینه های تحصیلی برای دانشجویان بومی آسیای مرکزی و تامین مالی دانشگاه‌های روسی در آسیای مرکزی و همچنین  کار بر روی سازگاری اجتماعی-فرهنگی مهاجران کاری در روسیه را می‌دهند.
انتهای مطلب/.