ایران شرقی/مهاجران فقیر و تحت ستم آسیای مرکزی که برای کار به روسیه مهاجرت می‌کنند، اهداف مناسبی برای استخدام در گروه­های افراطی می‌­باشند.
با توجه به گزارش­ گروه بحران در ژانویه سال 2015، بین 2000 تا 4000 نفر از کشورهای آسیای مرکزی به داعش پیوسته‌­اند. تعداد نامعلومی در طول اقامت خود به عنوان مهاجران کار در روسیه، در این گروه تروریستی استخدام شدند. این افراد به خاطر نبود چشم اندازی برای آینده سرگردانند و به خاطر سرکوب در کشورهای خود و تبعیض و شرایط سخت زندگی در روسیه، جذب وعده یک زندگی خوب در خلافت داعش می­‌شوند.
«چرکسلاک»، روستایی در یک منطقه دورافتاده تاجیکستان، تحت نظارت شدید پلیس محلی، سرویس­‌های امنیتی، و دیگر سازمان­‌های دولتی است. در سه سال گذشته، 69 نفر از این روستا برای شرکت در جنگ سوریه رفتند. در حال حاضر، در میان روستاییان ترس حکمفرماست؛ بستگان مبارزان داعش به شدت تحت کنترل سرویس‌­های امنیتی هستند. یک معلم مدرسه ابتدایی می­‌گوید، هیچ کس اعضای خانواده آن­ها نمی‌­داند این افراد چگونه رفتند. همکار وی می‌­افزاید: ما اجازه نداریم در مورد آنها صحبت کنیم.
بر اساس گفته امام مسجد محلی، استخدام کنندگان گروه­‌های افراطی به دلیل کنترل شدید دولتی هیچ شانسی در تاجیکستان ندارند. در عوض، اکثر ساکنان در طول اقامت خود در روسیه، جایی که کار می­‌کنند و با روستاییان زندگی می­‌کنند، به داعش می‌­پیوندند.
رئیس ایستگاه پلیس محلی در شهر مجاور «اسفره» توضیح می­‌دهد: آن­ها از طریق مسکو به استانبول سفر می­کنند، سپس در آن سوی مرز قاچاقی به سوریه می­‌روند. در هنگام ورود، گذرنامه­‌های آنان ضبط می‌­شود و بازگشت به تاجیکستان دیگر یک گزینه برای آنان نخواهد بود.
جنگ علیه اسلام افراطی
با برآورد پیوستن 500 تا 1100 تاجیک به داعش در سوریه، دولت تاجیکستان به شدت به مبارزه با اسلام افراطی پرداخته است. رویکرد دولت با فشار شدید بر آزادی دین و از بین بردن مخالفان سیاسی با تروریست نامیدن آن­ها، همراه است. در سال 2015، حزب نهضت اسلامی تاجیکستان (IRPT)، تنها حزب مخالف حکومت این کشور به ریاست «امامعلی رحمان»، یک گروه تروریستی اعلام شد و فعالیت آن ممنوع گردید و اکثر اعضای آن بازداشت شدند.
در طول چند سال گذشته، دولت ممنوعیت غیررسمی در مورد گذاشتن ریش برای آقایان اعمال کرده است. کودکان زیر 18 سال اجازه دسترسی به مساجد را ندارند و اکثریت مدارس اسلامی بسته شده است. برای سفر به مکه، افراد باید حداقل 45 سال سن داشته باشند و مجوز رسمی از سوی دولت مورد نیاز است. این اقدامات، آزادی مذهب را محدود کرده اما مهم تر از آن، ایجاد فضای ترس در میان عموم مردم است.
برخی استدلال می‌­کنند، رحمان با از بین بردن مخالفان سیاسی و سرکوب تمام اشکال اسلام، شرایطی را ایجاد کرده است که تحت آن امکان گسترش ایدئولوژی­‌های افراطی وجود دارد. برای بسیاری، سرکوب مذهبی و سیاسی دلیل دیگری برای رفتن به روسیه و یا پیوستن به داعش است. همانطور که یک کارگر مهاجر از تاجیکستان در روسیه توضیح می‌دهد: من به روسیه آمدم تا آزادانه به مسجد بروم.
قرقیزستان که دموکراتیک‌­ترین کشور در میان کشورهای آسیای مرکزی است، به دلیل تفاوت سیاسی خود با دیکتاتوری­‌های ترکمنستان، تاجیکستان و ازبکستان، دارای رویکرد متفاوتی در مبارزه با اسلام افراطی است. دولت با همکاری با سازمان­‌های غیر انتفاعی محلی، در تلاش است تا آنچه در مدارس (مدارس اسلامی) تدریس می‌­شود را تحت کنترل داشته باشد. مدارس که برنامه آموزشی آن­ها، تنها شامل موضوعات اسلامی است، مدرک آن برای بسیاری از افراد غیر قابل استفاده است. یک سازمان غیردولتی محلی، برای دانش آموزان مدارس، آموزش ریاضیات، کامپیوتر، و درس­های آشپزی ارائه می­‌دهد. یکی از کارمندان یک سازمان غیر انتفاعی محلی می­‌گوید، دانش آموزان «مدارس» به دلیل فقدان آموزش صحیح قادر به پیدا کردن کار نیستند و این افراد بیشتر از بقیه در معرض افراط­گرایی هستند. ما می­‌خواهیم دانش آموزان این موضوع را درک کنند که در زندگی چیزی بیشتر از اسلام وجود دارد.
به گزارش پلیس محلی در منطقه «اوش» در جنوب قرقیزستان، صد نفر برای رفتن به سوریه کشور را ترک کردند. ده نفر از آنها شناسایی شدند که در سوریه کشته شدند؛ تعداد انگشت شماری در شهر اوش زندانی شده­‌اند. رئیس پلیس می­گوید، سال 2013 و 2014 سال­های اوج خروج مردم از کشور بود. این روزها مردم کمتری به سوریه می­‌روند چرا که آنها درک کرده‌­اند در سوریه جهادی وجود ندارد.
اگرچه ممکن است روزهای اوج پیوستن به جهاد در سوریه پایان یافته باشد، اما در شهر جنوبی «باتکن»، اعضای خانواده یک کارگر مهاجر گم شده، اطلاع ندارند که وی به سوریه رفته یا نه. یکی از افراد خانواده که نگران وضع وی می‌­باشد گفت: آخرین باری که با وی صحبت کردیم، از ما خواست که عکس کودکانش را بفرستیم. تلفن وی ماه­هاست که خاموش است، ما نمی دانیم که وی کجاست و یا اینکه آیا او هنوز زنده است.
عامل روسیه
بیست و پنج سال پس از استقلال، جمهوری­های سابق شوروی قرقیزستان و تاجیکستان هنوز تا حد زیادی به روسیه وابسته هستند. هر سال، هزاران نفر از مهاجران کار از آسیای مرکزی در جستجوی آینده­ای بهتر به روسیه می­روند. دلیل مهاجرت بسیاری از مهاجران، صرفا اقتصادی است، اگر چه عوامل اجتماعی و سیاسی را نباید دست کم گرفت.
تاجیکستان، با دارا بودن تنها 6 درصد زمین­‌های زراعی و صنعت کوچک، فقیرترین کشور آسیای مرکزی است. تاجیکستان با کمبود شغل، به شدت وابسته به مهاجرت به روسیه است. در سال 2015، وجوه ارسالی کارگران مهاجر در روسیه، 28 درصد از تولید ناخالص داخلی تاجیکستان را تشکیل می‌­داد. تاجیکستان اولین توقفگاه در مسیر قاچاق هروئین به روسیه و اروپا (یکی از چند گزینه مهاجرت برای کسانی که به دنبال ساختن یک زندگی هستند) است.
«الک» و خانواده­اش در یک روستای کوچک در امتداد مرز 1300 کیلومتری تاجیکستان-افغانستان زندگی می­‌کنند. الک از پشت بام خانه­اش، می­تواند کوه­های افغانستان را ببیند. او نمی­‌خواهد هیچ کاری با تجارت هروئین داشته باشد. وی می­‌گوید: ریسک این کار خیلی بالاست. دو نفر از آشنایان من در هنگام قاچاق هروئین گرفتار شده و به هشت سال زندان محکوم شدند. الک به امید کسب درآمدی برای خانواده‌­اش، در فصل بهار برای چند ماه به روسیه خواهد رفت.
علاوه بر دلایل اقتصادی آشکار برای مهاجرت به روسیه، نمی‌­توان نارضایتی از فساد و سرکوب سیاسی و مذهبی را به عنوان عوامل موثر در جریان مهاجرت گسترده نادیده گرفت. «کروتولبای» 24ساله، فارغ التحصیل حقوق از یک شهر کوچک در جنوب قرقیزستان، توضیح می­‌دهد: من در قرقیزستان آینده­‌ای ندارم. من به سختی تحصیل کردم. دانش آموزان دیگر به نتایج بهتری رسیدند. «کروتولبای» در حال حاضر در یک فست فود زنجیره ای در مسکو کار می­کند. آرزوی او برای آینده، ساختن یک زندگی در روسیه همراه همسر و پسرش می­‌باشد.
نارضایتی از فساد و نبود چشم­اندازی برای آینده، متخصصان مورد نیاز بسیاری مانند پزشکان، معلمان، و وکلا را در جستجوی آینده­‌ای بهتر به روسیه می­‌کشاند.
روسیه: سرزمین فرصت؟
با در خطر بودن آزادی دین و نداشتن چشم انداز در کشورهای خود، به نظر می­‌رسد روسیه فرصت­‌هایی در هر دو حوزه اقتصادی و مذهبی به مهاجران کشورهای آسیای مرکزی ارائه می­‌دهد. اما مهاجران به محض ورود به روسیه، اغلب متوجه می­‌شوند که این ذهنیت، توهمی بیش نیست.
در یک سایت ساختمان خالی از سکنه در حومه مسکو، ده ها کانتینر قرار دارد. در داخل یکی از این کانتینرها که بزرگتر از 4 الی 6 متر نیست و چهار تخت خواب سفری و یک اجاق گاز قدیمی برای گرم کردن در آن دیده می­‌شود یک نوجوان لاغر اندام به نام «ماسکات» زندگی می­کند.
وی که چهار سال گذشته را در این سایت ساختمانی به سر برده است، می­‌گوید: من انگیزه‌­ای برای بازگشت به تاجیکستان ندارم و ترجیح می­‌دهم اینجا زندگی کنم، اینجا جایی است که حداقل می­‌توانم کاری داشته باشم.
یک کارگر مهاجر ازبک وارد کانتینر می­‌شود و به این گفتگو می‌­پیوندد. وی می­گوید: ما را ببینید چطور اینجا زندگی می­کنیم. مثل حیوانات! ما نمی­توانیم به کشور خود بازگردیم چرا که با جزئی‌ترین دلایلی توسط رژیم ازبکستان به زندان انداخته می‌­شویم.
مهاجران اگر مایل به بازگشت به کشورشان نباشند و یا نتوانند این کار را انجام دهند، به هر حال باید با واقعیت روسیه مواجه شوند. تعداد زیادی از مهاجران (اکثرا بیسواد) در فضاهای غیر قانونی زندگی می­‌کنند، اغلب آن­ها با مشاغل کم درآمد و شرایط سخت زندگی، در معرض تبعیض و آزار و اذیت هستند.
نگرش جامعه و دولت نسبت به مهاجران از اهمیت قابل توجهی در روند انطباق مهاجران با شرایط موجود، برخوردار است. در روسیه، بدگمانی و نژادپرستی نسبت به گروه­‌های مهاجر مختلف و ملیت مربوطه آنها متفاوت است. جنگ در چچن، جنگ علیه ترور و بمب گذاری­‌های انتحاری مترو و فرودگاه در مسکو اثر خود را بر جامعه روسیه گذاشته است. مهاجران، به خصوص از جمهوری­‌های خودمختار قفقاز شمالی و از آسیای مرکزی، دائما مورد تبعیض و آزار هستند. علاوه بر این، وضعیت غیر قانونی مهاجران، آن ها را بیشتر در برابر تبعیض، نژادپرستی، فساد، و اخاذی آسیب پذیر می­‌سازد. این امر همچنین فرصت آن­ها را برای نهادینه کردن سازمان­‌های مهاجر مذهبی محدود می­‌کند.
سیاست­‌ها و شیوه­‌های روسیه، فضای مجاز برای آزادی مذهبی خارج از کنترل دولت را به شدت محدود می­‌کند. در مسکو چهار مسجد مجاز وجود دارد. برنامه برای احداث مساجد جدید مورد مخالفت مردم محلی و دولت قرار گرفته است. مسکو در حدود 150 سازمان مذهبی دارد، که تحت کنترل شدید دولت است و چهار روحانی بر آن­ها ریاست دارند.
در یک صبح جمعه سرد در مسکو، هزاران نفر از مسلمانان، غالبا مهاجران آسیای مرکزی، برای برگزاری نماز جمعه به مسجد جامع می‌­روند. این در حالی است که خیابان­‌های اطراف مسجد بسته شده و  تعداد قابل توجه پلیس، نیروهای شبه نظامی و نیروهای امنیتی به چشم می­‌خورد. همه مردم، مورد بازرسی قرار می­‌گیرند. «بهرام خمروئف»، وکیل مطمئن است که کارگران مهاجر در هیچ یک از چهار مسجد تحت کنترل دولت در مسکو مورد استخدام گروه­‌های افراطی قرار نگرفته­‌اند. وی معتقد است، کسانی که تمایل به اسلام افراطی دارند در جای دیگری خارج از کنترل دولت، به دنبال آن هستند.
کنترل و محدودیت­‌های دولت در مورد نهادینه شدن سازمان­‌های مذهبی مهاجر، مهاجران جدید را وادار می‌­سازد تا مذهب خود را در فضاهای غیر رسمی ابراز نمایند. این موضوع که سیاست­‌های ملحد شوروی به ظهور اسلام "موازی"، که در آن مردم تعالیم دین خود را به طور خصوصی انجام می‌­دهند، در مقابل اسلام «رسمی» تحت کنترل دولت، منجر شد، برای مسلمانان آسیای مرکزی، پدیده ناشناخته­‌ای نیست.
پدیده در حال گسترش اسلام "موازی" در جولای سال 2016، هنگامی که پوتین لایحه ضد تروریسم را امضا کرد، به اجرا گذاشته شد. این لایحه در میان دیگر اقدامات محدود کننده، رفتار دینی خارج از مراکز مذهبی به رسمیت شناخته شده را ممنوع کرده است. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، این لایحه به عنوان وسیله‌­ای برای سازمان­‌های دولتی جهت سرکوب هر نوع عمل کنترل نشده دینی، در نظر گرفته می‌­شود.
کنترل دولت روسیه و ترس جامعه از اسلام رادیکال، برخی از مهاجران را خارج از دید مقامات به داشتن اسلام «زیرزمینی» واداشته است، جایی که آنها به آسانی هدف استخدام در گروه­‌های افراطی قرار می­‌گیرند. خمروئف وکیل معتقد است این افراد میان رژیم‌­های سرکوبگر و عدم چشم انداز در کشورهای خود سرگردان هستند و به دلیل تبعیض و شرایط سخت زندگی در روسیه، با وعده یک زندگی خوب در خلافت، جذب گروه­های تروریستی می‌شوند.
استخدام توسط داعش
کودک لاغر اندامی در اتاق انتظار نشسته که عکس برادر خود را در دست دارد. برادر وی به مدت هفت روز گم شده است. وی پس از ترک محل کار خود، هرگز به آپارتمانی که با ده تاجیک دیگر در آن زندگی می­کند، بازنگشته است. وکیل تاجیک می‌­پرسد آیا ممکن است که وی به سوریه رفته باشد؟ چراکه ما از این موارد زیاد داریم.
هم در کشورهای مهاجران آسیای مرکزی  و هم در روسیه روش‌­های مختلف استخدام در گروه­‌های افراطی وجود دارد. علاوه بر دلایل مذهبی، انگیزه­‌های اقتصادی نیز برای پیوستن به داعش، وجود دارد. مهاجران زمانی که بیشتر آسیب پذیر هستند و اغلب هنگامی که در یک بحران مالی قرار دارند، به استخدام داعش درمی‌­آیند. وعده یک زندگی بهتر و پرداخت 500 دلار تا 1000 دلار در هر روز، مهاجران آسیای مرکزی را متقاعد به مبارزه برای داعش می­سازد. به نظر می­رسد، چچنی­‌ها نقش مهمی در جذب مهاجران کار آسیای مرکزی در روسیه دارند.
یکی از کارکنان یک سازمان غیر انتفاعی می­‌گوید، مهاجرانی که ماه­‌هاست دستمزد آن­ها پرداخت نشده و دچار مشکلات شدید مالی هستند، برای برپایی نماز به مسجد می­‌روند و این لحظه‌­ای است که استخدام کننده گروه افراطی برای کمک می‌­رسد و با وعده­‌های جذاب کمک­‌های مالی، این افراد را به استخدام در گروه­‌های تروریستی ترغیب می‌­نماید.
مهاجران اغلب توسط ادعاهای نادرست پیدا کردن یک کار خوب یا تحصیل در یکی از کشورهای همسایه مانند ایران یا ترکیه، برای گروه­‌های تروریستی مانند داعش، مبارزه می‌کنند. به طور کلی، رفتار دوستانه استخدام کننده‌­ها نقش مهمی در فرآیند استخدام ایفا می­نماید. قبیله­ها و شبکه­های قبیله­ای، عاملان اجتماعی غالب در آسیای مرکزی هستند و همیشه همینطور بوده است. این روابط از طریق ازدواج، اتحاد خانواده، محله، یا وابستگی روستایی اغلب زمانی که این مهاجران در روسیه و در جستجوی شغل و مسکن هستند و کلا در زمان نیاز، مورد بهره‌برداری قرار می­‌گیرند. بسیاری از روستاییان «چرکسلاک» در روسیه با هم زندگی و کار می­کنند و ظاهرا با هم برای سفر به سوریه، استخدام شده­اند.
با تضعیف موقعیت داعش، ترس از بازگشت مبارزان این گروه تروریستی، واقعیت جدید برای روسیه و کشورهای آسیای مرکزی است. پوتین آشکارا در مورد بازگشت مبارزان داعش به روسیه، ابراز نگرانی کرده است. در گذشته نیز روسیه از تهدید رو به رشد مبارزان داعش که ظاهرا برنامه حمله به کشورهای آسیای مرکزی به منظور بی ثبات کردن منطقه را داشتند، نگران بوده است.
در واقع این احتمال وجود دارد که مردم سعی خواهند کرد از خلافت داعش به خانه­‌های خود بازگردند. سوال این است که آیا کشورهای آسیای مرکزی آمادگی آن را دارند؟
انتهای مطلب/.