گسترش ناتو در آسیای مرکزی؛ تجهیز نظامی قزاقستان توسط ترکیه

قزاقستان و دیگر کشورهای آسیای مرکزی در حال خرید تسلیحات ساخت ترکیه هستند تا در آینده سیستم‌های دفاعی و تجهیزات نظامی خود را با استانداردهای ناتو هماهنگ کنند.

صنایع نظامی و دفاعی در کشورهای آسیای مرکزی، به‌ویژه قزاقستان، با صنایع دفاعی ترکیه به‌طور یکپارچه در حال ادغام هستند. این ادغام از طریق برنامه‌های نوسازی سیستم امنیتی و در چارچوب همکاری‌های نظامی و سیاسی میان اعضای سازمان کشورهای ترک انجام می‌شود. در حال حاضر، همکاری بین قزاقستان و ترکیه در زمینۀ صنایع دفاعی از صِرف تأمین تسلیحات، به یک سطح بالاتر و راهبردی‌تر رسیده است. هدف این همکاری‌ها نوسازی ارتش قزاقستان و ادغام آن با سیستم‌های دفاعی جهانی است. مذاکرات بین «روسلان ژاکسیلیکوف»، وزیر دفاع قزاقستان و «هالوک بیرقدار»، مدیرعامل شرکت صنایع دفاعی بایکار ( Baykar Defence) در نمایشگاه «Saha Expo 2024» در استانبول، نشان‌دهندۀ روند رو به رشد همکاری‌های دفاعی میان قزاقستان و ترکیه است. مهم‌ترین موضوع این مذاکرات توافق بر سر تولید سامانه‌های پهپاد بیرقدار در قزاقستان بود.

توافق انجام شده بین قزاقستان و ترکیه تنها به انتقال فناوری محدود نمی‌شود، بلکه شامل راه‌اندازی یک خط تولید کامل است که تمام مراحل تولید - از طراحی قطعات گرفته تا مونتاژ و نگهداری فنی - را در بر می‌گیرد. این بدان معناست که قزاقستان اکنون می‌تواند به فناوری‌های پیشرفته‌تری که برای تولید پهپادها استفاده می‌شود، دسترسی پیدا کند.

علاوه بر بومی‌سازی تولید مدل‌های موجود پهپادها مانند بیرقدار TB2 و TB3 قرار است نسخه‌های جدیدی از پهپادها نیز در قزاقستان تولید شوند. این نسخه‌ها شامل پهپادهای بزرگتر و پیشرفته‌تر خواهند بود که به‌طور ویژه برای پاسخگویی به نیازهای ارتش قزاقستان طراحی می‌شوند و ویژگی‌های جغرافیایی و شرایط آب‌وهوایی خاص این کشور را نیز در نظر خواهند گرفت.

از سوی دیگر، پیشبرد این پروژه‌ها، مستلزم سرمایه‌گذاری‌های قابل‌توجه از طرف ترکیه و قزاقستان است. این سرمایه‌گذاری‌ها شامل ساخت تأسیسات تولیدی پیشرفته، آموزش نیروهای متخصص و توسعۀ زیرساخت‌های ضروری است. اما نکتۀ مهم این است که ترکیه با همکاری و هماهنگی لندن (انگلستان) در حال تسریع این فرآیندهاست تا روند توسعه و تولید این تجهیزات دفاعی سریع‌تر پیش برود.

همکاری قزاقستان و ترکیه تنها به تولید پهپادها محدود نمی‌شود. در ادامۀ این همکاری‌ها، علاوه بر پهپادها، احتمالا تولید دیگر تجهیزات نظامی ترکیه‌ای مانند سیستم‌های دفاع هوایی، رادارها و دستگاه‌های ارتباطی هم در قزاقستان آغاز شود.

به نظر می‌رسد که ترکیه در حال ایجاد یک مرکز دفاعی بزرگ و کامل در قزاقستان است که نه تنها برای خود قزاقستان، بلکه برای دیگر کشورهای هم‌مرز آن در آسیای مرکزی محصولات نظامی تولید خواهد کرد. این مرکز می‌تواند انواع مختلفی از تسلیحات و تجهیزات را تولید کند، از جمله مهمات ناتو مثل گلوله‌های ۱۵۵ میلی‌متری.

انتقال فناوری‌ها و راه‌اندازی تولید مشترک به‌طور اجتناب‌ناپذیر به یکسان‌سازی سیستم‌های مدیریت و استانداردسازی تسلیحات ارتش قزاقستان براساس فناوری‌های ناتو منجر خواهد شد. بنابراین اگرچه قزاقستان عضو این سازمان نیست، اما نیروهای مسلح آن با سیستم‌های ناتو سازگاری بیشتری پیدا خواهند کرد که این امر می‌تواند پیامدهای سیاسی و ژئوپلیتیکی قابل‌توجهی برای کل منطقه داشته باشد.

این امر نه تنها تعامل آستانه را از طریق ترکیه با شرکای غربی در حوزۀ دفاعی و امنیتی تقویت خواهد کرد، بلکه مسائل جدیدی را در خصوص چشم‌اندازهای توسعۀ سازمان پیمان امنیت جمعی و عضویت جمهوری قزاقستان و سایر کشورهای آسیای مرکزی در این سازمان به‌وجود خواهد آورد. این امر همچنین ممکن است به نوعی رویارویی یا رقابت ژئوپلیتیکی بین آسیای مرکزی و قدرت‌هایی مانند روسیه، چین و ایران منجر شود.

این استدلالی است که چندی پیش توسط نشریۀ ترکیه‌ای Baskagazete.com نیز تأیید شده است. این نشریه در مقاله‌ای با عنوان «کشورهای برادر، ترکیه را انتخاب کردند و از روسیه دست کشیدند!» اطلاعات مهمی را با استناد به کانال‌های خود در وزارت امور خارجۀ ایالات متحده منتشر کرده است.

در این مقاله آمده است: «طبق اطلاعات منابع وزارت امور خارجۀ ایالات متحده، تمامی کشورهای آسیای مرکزی در برنامه‌های میان‌مدت دولتی خود تصمیم گرفته‌اند به تدریج استفاده از تسلیحات، خودروهای نظامی و تجهیزات ساخت روسیه و دوران شوروی را کنار بگذارند و به جای آن، از سیستم‌های دفاعی غربی استفاده کنند». یعنی در حال حاضر یک برنامۀ رسمی و تأییدشده وجود دارد که بر اساس آن، قزاقستان و سایر کشورهای آسیای مرکزی به‌صورت تدریجی از تسلیحات و تجهیزات نظامی روسی فاصله گرفته و به سمت استفاده از سیستم‌های تسلیحاتی کشورهای عضو ناتو حرکت می‌کنند.
البته کشورهای آسیای مرکزی مانند قزاقستان، ازبکستان، قرقیزستان و تاجیکستان فقط به تسلیحات نظامی ترکیه‌ای اکتفا نمی‌کنند. براساس داده‌های همان نشریه، آن‌ها به تجهیزات و نرم‌افزارهایی که نیروهای ویژۀ ایالات متحده استفاده می‌کنند، نیز علاقه‌مند هستند.

مطالب پیشنهادی:

از طرفی قزاقستان هم با توجه به مشکلات اقتصادی و کاهش اعتبار اجتماعی دولت، قصد دارد بودجۀ نظامی خود را به‌طور چشمگیری افزایش دهد. این امر زمینۀ‌ مناسب را برای وارد کردن تجهیزات نظامی از آمریکا ایجاد کرده است.

بر اساس اطلاعات وزارت تجارت و بازرگانی ایالات متحده، کشورهای آسیای مرکزی قصد دارند از سال ۲۰۲۵ بودجۀ خود را به‌ویژه در زمینۀ مدرن‌سازی نیروهای زمینی و نیروی هوایی به‌طور جدی افزایش دهند. وزارت تجارت ایالات متحده برای جلوگیری از انحصار ترکیه در صادرات تسلیحات به این منطقه، کمپین گسترده‌ای را برای تسهیل ورود آمریکا به این بازارِ در حال رشد، آغاز کرده است.

پیش‌بینی می‌شود شرکت‌های آمریکایی که اولین قرارداد تسلیحاتی بزرگ خود را در سال ۲۰۱۶ با حضور ژنرال «مایکل گارِیت»، فرماندۀ ارتش مرکزی ایالات متحده، در قزاقستان امضا کردند، امسال دوباره در این منطقه فعال شوند. این فعالیت‌ها شامل تأمین تجهیزات نظامی برای ارتش قزاقستان در حوزه‌هایی همچون شناسایی زمینی و هوایی، نظارت، رصد و فناوری‌های ارتباطات نظامی است.

در همین راستا، آستانه چند سال پیش نیز دو فروند هواپیمای King Air B300ER Scorpion را با سیستم‌های شناسایی، نظارت و تجهیزات مرتبط، از آمریکا خریداری کرد و به نظر می‌رسد که این روند ادامه خواهد یافت.

در حال حاضر، ایالات متحده از طریق سازمان «یو‌اس‌اید»، تجهیزات نظارتی را به قزاقستان می‌فرستد تا مانع انتقال کالاهای دارای کاربری دوگانه (هم در امور غیرنظامی و هم در امور نظامی) به روسیه شود. این نشان‌دهندۀ نفوذ آمریکا در بخش نظارت گمرکی قزاقستان است.

اما مشکلی که وجود دارد این است که تجهیزات نظامی آمریکایی برای قزاقستان خیلی گران هستند. به همین دلیل، ترکیه اکنون در حال تسلط بر صنایع نظامی قزاقستان و دیگر کشورهای آسیای مرکزی است و البته غرب نیز با این مسئله مشکلی ندارد. در واقع، ترکیه، به‌ویژه با کمک باکو، درهای منطقه را برای نفوذ ناتو باز می‌کند که این موضوع در اسناد و برنامه‌های ناتو هم ذکر شده است.

در حال حاضر، شرکت‌های بزرگ نظامی ترکیه‌ای مانند YDA Group، Turkish Technic و ASFAT  توافق‌نامه‌ای با وزارت حمل‌ونقل قزاقستان برای ساخت مرکز تعمیر و نگهداری هواپیما در آکتائو امضا کرده‌اند که علاوه بر تعمیر و نگهداری هواپیماهای غیرنظامی، مسئول سرویس‌دهی به نیروی هوایی نیروهای مسلح قزاقستان نیز خواهد بود.

همچنین در ابتدای سال جاری اعلام شد که کارخانۀ کشتی‌سازی دفاعی «زنیت» در اورالسك به شرکت نظامی ترکیه‌ای YDA Group فروخته شده است که این موضوع با برنامه‌های ساخت یک کارخانۀ کشتی‌سازی در بندر آکتائو هم‌راستا است.

این امر امکان تولید کشتی‌های نظامی مجهز به تسلیحات ترکیه‌ای را برای تقویت ناوگان‌های نظامی قزاقستان و آذربایجان در دریای خزر فراهم می‌کند که ممکن است در آینده به چالشی برای روسیه و ایران تبدیل شود.

به همین دلیل، لازم است که مسکو، پکن و تهران توجه بیشتری به پیامدهای منفی روند مدرنیزه‌سازی تسلیحات نیروهای مسلح قزاقستان و جمهوری‌های سابق آسیای مرکزی با تجهیزات ترکیه‌ای داشته باشند؛ چرا که با این روند، این کشورها به‌طور خودکار در آینده‌ای نزدیک به نمایندگان ناتو تبدیل خواهند شد.

اگر این اتفاق بیفتد، روسیه ممکن است با مشکلات زیادی روبه‌رو شود. اول اینکه ممکن است بازار تسلیحات محلی را از دست بدهد، یعنی کشورهای آسیای مرکزی، از خرید تسلیحات روسی خودداری کنند. چالش بعدی این است که ممکن است سازمان پیمان امنیت جمعی که یک اتحاد نظامی است، تضعیف و دچار فروپاشی شود و نتواند همانند گذشته عمل کند. در نهایت، این رویدادها می‌تواند منجر به تغییرات اساسی در ساختار ژئوپولیتیکی منطقه شود، به‌طوری که کشورهای منطقه به سمت غرب تمایل پیدا کنند و روابط خود را با روسیه کاهش دهند. در نهایت، این تغییرات می‌تواند به ایجاد یک حلقه از کشورهای مخالف روسیه منجر شود که هدف آنها انزوای روسیه از جنوب و مهار قدرت چین باشد.