مطالعات شرق/

روابط دوجانبۀ چین و پاکستان در حال حاضر، دوران سختی را پشت سر می‌گذارد. چین از ناتوانی اسلام‌آ‌باد در بازپرداخت‌ها‌، تضمین امنیت کارگران چین و پیشبرد مرحلۀ دوم کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) احساس ناامیدی می‌کند. ازجمله عواملی که به‌طور بالقوه روابط بین «شرکای همکاری استراتژیک در همۀ شرایط» را با سردی روبرو می‌کند‌، تلاش‌های جاری پاکستان تحت حکومت جنبش دموکراتیک پاکستان (PDM) به نخست‌وزیری شهباز شریف برای احیای روابط خود با آ‌مریکاست.

با تشدید رقابت استراتژیک بین چین و آ‌مریکا در اقیانوس هند-آ‌رام (ایندو پاسیفیک) ممکن است پاکستان در برقراری روابط متوازن با دو کشور، با چالش‌هایی روبرو شود. برای چین و پاکستان، حفظ روابط متقابل همه‌جانبۀ اقتصادی و استراتژیک با پاکستان غیر قابل چشم‌پوشی است، به‌ویژه زمانی که هند و آ‌‌مریکا همچنان به دنبال تقویت روابط دفاعی و امنیتی هستند.

شهباز شریف‌، نخست‌وزیر پاکستان در گفت‌وگوی اخیر خود با خبرنگاران، بر بهبود روابط با واشنگتن تأکید داشت‌، اما نه به قیمت کاهش روابط با چین؛ زیرا پکن، برای کشوری که به‌شدت تحت‌فشار مالی قرار دارد، کاری کرده است که هیچ کشور دیگری نمی‌تواند آ‌ن را انجام دهد. او همچنین گفت: «آنچه پکن برای کشورش انجام داده است، آ‌مریکا هرگز قادر به انجام دادن آ‌ن نیست».  شایان‌ذکر است که این اظهارات تنها چند روز پس از نامۀ رسمی شهباز شریف به پکن برای اصلاح بازپرداخت‌های آ‌تی به‌منظور دریافت وام جدید هفت میلیارد دلاری از صندوق بین‌المللی پول (IMF) بوده است.  

بر اساس گزارش‌ها‌، پاکستان برای تضمین بستۀ کمکی مالی ۳۷ ماهه صندوق بین‌المللی پول(IMF)، از چین‌، عربستان و امارات خواستار بازپرداخت بیش از ۱۲ میلیارد دلاری در یک دورۀ سه تا پنج‌ساله شده است. به‌علاوه‌، اسلام‌آ‌باد از پکن خواسته است که پروژه‌های وارداتی زغال‌سنگ را به زغال‌سنگ محلی تغییر دهد و ۱۵ میلیارد دلار تعهدات بخش انرژی را ساماندهی کند. محمد اورنگزیب‌، وزیر دارایی پاکستان در ۲۸ ژوئیه در یک نشست خبری گفت: شهباز شریف‌، نخست‌وزیر پاکستان در سفر اخیر خود به پکن‌، پیرامون موضوع بازپرداخت‌های بخش انرژی با شی جین پینگ‌، رئیس‌جمهور چین گفتگو کرده است. شهباز شریف همچنین در ۲ اوت با نامه‌های رسمی به دولت چین پیگیر این موضوع شد.  

سفر شهباز شریف همراه با یک هیئت بزرگ از وزرای ارشد و ژنرال عاصم منیر‌، فرماندۀ ارتش پاکستان به‌عنوان تغییردهندۀ بازی روابط دوجانبه پیش‌بینی شد. هر دو طرف به‌طور رسمی، آغاز مرحلۀ دوم کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) را اعلام کردند. بااین‌حال، چین نسبت به کاهش سرعت اجرای پروژۀ کریدور اقتصادی چین و پاکستان و ناتوانی پاکستان در تأمین امنیت کارکنان چینی ابراز ناامیدی کرد. شایان‌ذکر است که در ۲۶ مارس‌، پنج مهندس چینی در یک حملۀ انتحاری که در ایالت خیبرپختونخوا صورت گرفت‌، کشته شدند. این دومین حمله به کارکنان چینی در این منطقه پس از سال ۲۰۲۱ بود.

شی جین پینگ رئیس‌جمهور چین ضمن ابراز نگرانی‌، بر اهمیت ایجاد یک محیط تجاری امن‌، باثبات و قابل پیش‌بینی برای تضمین امنیت کارکنان چینی و محافظت از پروژه‌ها و شرکت‌های چینی تأکید کرد. در سال‌های اخیر‌، کارگران چینی در پاکستان مورد حملۀ گروه‌های افراطی مختلف قرار می‌گیرند و این وضعیت منجر به تشدید نگرانی‌های پکن شده است. درنتیجه، به نظر می‌رسد چین تا زمانی که به موضوع امنیت شهروندان رسیدگی نشود‌، تمایلی به سرمایه‌گذاری‌های جدید در پاکستان ندارد. لیو جیان چائو‌، رئیس بخش بین‌المللی حزب کمونیست چین در سفر خود به پاکستان در ماه ژوئن، «امنیت» را یک چالش اصلی دانست که آ‌یندۀ کریدور اقتصادی چین و پاکستان را تهدید می‌کند. او همچنین بر اهمیت ثبات سیاسی پاکستان برای تداوم و موفقیت این پروژۀ چند میلیارد دلاری تأکید کرد.

از آنجایی‌ که اسلام‌آ‌باد، خواستار پرداخت‌های فوری از سوی پکن است‌، نگرانی‌های فزاینده‌ای در داخل پاکستان و خارج از کشور وجود دارد که این کشور به‌طور فزاینده‌ای درگیر دیپلماسی «تلۀ وام» چین می‌شود. بر اساس آ‌خرین گزارش بانک جهانی‌ سال ۲۰۲۳، پاکستان بیش از ۷۲ درصد از بدهی خارجی خود را به چین بدهکار است. صندوق بین‌المللی پول، بارها از اسلام‌آ‌باد خواسته است تا جزئیات بدهی‌های که از چین گرفته‌، را فاش کند و مکرراً به این کشور هشدار داده است که برای پرداخت وام‌های چین از بستۀ کمک‌های مالی آ‌ن صندوق استفاده نکند. درنتیجه‌، صندوق بین‌المللی پول تا ز‌‌مانی که از بازپرداخت بیش از ۲۷ میلیارد دلار بدهی پاکستان و بدهی‌های کشورهای دوست اطمینان حاصل نکند‌، تمایلی در تصویب بستۀ کمک مالی جدید برای پاکستان ندارد.

واشنگتن همچنین دربارۀ سرمایه‌گذاری‌های چین در پاکستان، ابراز نگرانی کرده است که «ممکن است به‌عنوان تله از آ‌ن استفاده شود». دونالد لو‌، معاون وزیر امور خارجۀ آ‌مریکا در آ‌سیای جنوبی و مرکزی در گفت‌وگو با قانون‌گذاران گفت: ازنظر سرمایه‌گذاری در پاکستان‌، چین گذشته است و ما (آ‌مریکا) آ‌ینده هستیم». علاوه بر این‌، دولت آ‌مریکا به‌منظور «تقویت دموکراسی‌، مبارزه با تروریسم و ثبات اقتصادی» درخواست بودجۀ ۱۰۱ میلیون دلاری برای پاکستان کرد.

بیشتر بخوانید : تجارت ترانزیتی پاکستان: چالش‏ها و فرصت‏ها

روابط اسلام‌آ‌باد و واشنگتن، زمانی با سردی روبرو شد که عمران‌خان‌، نخست‌وزیر سابق پاکستان در آ‌وریل ۲۰۲۲ آ‌شکارا آ‌مریکا را متهم به دست داشتن در برکناری او از قدرت کرد. با این ‌حال، در سال‌های اخیر‌، روابط میان دو کشور بهبود یافته و چندین دیدار در سطح بالا صورت گرفته است. در دسامبر ۲۰۲۳‌، ژنرال عاصم منیر‌، فرماندۀ ارتش پاکستان همراه با ندیم انجم‌، رئیس سازمان اطلاعات پاکستان به آ‌مریکا سفر کرد. ژنرال آ‌صف منیر علاوه بر گفت‌و‌گو پیرامون مسائل دفاعی و امنیتی با مقام‌های آ‌مریکا‌، با سرمایه‌گذاران آ‌مریکایی و پاکستانی‌های مقیم خارج از کشور نیز گفت‌وگو کرد و آ‌نها را برای سرمایه‌گذاری در پاکستان تشویق کرد. اگرچه روابط پاکستان و آ‌مریکا، عمدتاً حول موضوع امنیت می‌چرخد‌، اما ممکن است واشنگتن برای جلوگیری از «اتکای بیش ‌از حد پاکستان به چین» به دنبال تنوع بخشیدن به تعامل خود با اسلام‌آ‌باد در مورد مسائل غیرامنیتی ازجمله تجاری و سرمایه‌گذاری نیز باشد. قابل‌ذکر است که آ‌مریکا در تضمین وام‌های صندوق بین‌المللی پول، نقش مهمی را در پشت پرده ایفا کرده است. واشنگتن به‌خوبی می‌داند که اسلام‌آ‌باد برای تضمین وام مؤسسات مالی جهان غرب به حمایت آ‌ن نیاز دارد. به‌علاوه، واکنش ضعیف دولت جو بایدن به بی‌نظمی‌های انتخاباتی پاکستان و عدم توجه به سایر نگرانی‌های حقوق بشری در این کشور‌، به اسلام‌آ‌باد کمک کرد تا از فشارهای بین‌المللی بر روی این موضوع‌ها رهایی پیدا کند. اما سؤال این است که آ‌یا روابط نزدیک پاکستان و آ‌مریکا، چین را نگران می‌کند؟

واقعیت این است که رهبران نظامی و غیرنظامی پاکستان برای نشان دادن وفاداری تزلزل‌ناپذیر خود به پکن‌، همواره بیانیه‌های «طرفدار چین» صادر می‌کنند. ژنرال عاصم منیر‌، فرماندۀ ارتش پاکستان در جریان سفر خود به واشنگتن به همتایان آ‌مریکایی خود گفت: «پاکستان از سیاست‌های بلوکی پرهیز می‌کند و به حفظ روابط متعادل با تمام کشورهای دوست معتقد است». درنتیجه‌، ممکن است پاکستان برای حفظ موقعیت خود نسبت به تشدید رقابت استراتژیک میان چین و آ‌مریکا در اقیانوس هند-آ‌رام (ایندو پاسیفیک) یک موضع بی‌طرفانه را اتخاذ کند.

برای چین‌، وام‌ها یا کمک‌های مالی خارجی به اسلام‌آ‌باد از طرف آ‌مریکا یا هر کشور دیگر به‌منظور محافظت از پروژه‌ها و سرمایه‌گذاری‌های آ‌ن‌ بسیار مهم است. شاید چین، خواهان تقسیم بار بحران اقتصادی جاری پاکستان با سایر کشورهاست. در اکتبر ۲۰۲۳‌، چین و پاکستان موافقت کردند تا برای گسترش دادن کریدور اقتصادی چین و پاکستان به افغانستان «طرف‌های ثالث» را نیز وارد این پروژه کنند. جالب است که کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) به‌منظور جذب سرمایه‌گذاران خارجی به‌عنوان یک «کریدور باز» معرفی می‌شود‌، هرچند این رویکرد تاکنون به نتیجه‌ای نرسیده است. چین تمایل دارد تا تمام اقدام‌های ممکن را برای محافظت از کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) که بخشی از پروژه ابتکار کمربند و جاده (BRI) است‌، انجام دهد. اگرچه چین، راه‌های مختلفی برای جبران خسارت‌های مالی خود از پاکستان دارد‌، اما شکست کریدور اقتصادی چین و پاکستان اگر اتفاق بیفتد‌، یک شکست بزرگ برای آ‌یندۀ پروژۀ ابتکار کمربند و جاده (BRI) و چشم‌انداز اقتصادی شی جین‌، رئیس‌جمهور چین خواهد بود.

بااین‌حال، این بدان معنا نیست که به روابط دفاعی و استراتژیک پاکستان و چین نیز آ‌سیب وارد خواهد شد. بر اساس داده‌های مؤسسه بین‌المللی پژوهش‌های صلح استکهلم (SIPRI)‌، ۸۲ درصد از واردات تسلیحات نظامی پاکستان بین سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۳ از چین بوده است. اگرچه روابط دفاعی پاکستان و چین به دلیل رقابت مشترک آ‌نها با هند‌، عمدتاً هند محور است‌، اما در آ‌ینده این تعامل می‌تواند به‌عنوان اهرم قدرت برای چین در برابر آ‌مریکا در اقیانوس هند-آ‌رام ظهور کند.

بر اساس محاسبات استراتژیک چین‌، پاکستان نقش مهمی در مقابله بانفوذ هند و آ‌مریکا در اقیانوس هند-آ‌رام ایفا می‌کند. به این دلیل‌، پکن می‌تواند خسارت‌های مالی بیشتری را تحمل کند و هم ‌زمان تلاش‌هایی را برای پیشبرد کریدور اقتصادی چین و پاکستان انجام دهد. بااین‌حال، ممکن است کم‌توجهی به تضمین امنیت اتباع چینی از جانب پاکستان را قبول نکند. به‌علاوه‌، شعارهای ضد چینی در برخی نواحی پاکستان‌، به‌ویژه در ایالت بلوچستان‌، به‌سرعت در حال افزایش است‌، جایی که معترضان محلی برای بازپس‌گیری زمین‌، آ‌ب و منابع طبیعی خود از «بیگانگان» -چین و نهادهای نظامی پاکستان- هرروز دست به اعتراض می‌زنند.

دولت پاکستان تحت‌فشار پکن در ۲۲ ژوئن تنها چند روز پس از سفر شهباز شریف‌، نخست‌وزیر پاکستان و ژنرال عاصم منیر‌، فرماندۀ ارتش پاکستان به چین‌، عملیات نظامی جدیدی را با اسم «عزم استحکام» تصویب کرد. این عملیات نظامی، عمدتاً بر اجرای عملیات نظامی ضد تروریستی در ایالت بلوچستان و خیبرپختونخوا متمرکز خواهد بود.

هرگونه پیش‌بینی دربارۀ نتایج این عملیات هنوز زود است‌، اما شکست پاکستان در تضمین امنیت شهروندان چینی و تأسیسات این کشور، می‌تواند روابط آ‌یندۀ دوجانبه را به‌طورجدی تحت تأثیر قرار دهد.

از سوی دیگر‌، واشنگتن باهدف کاهش اتکای پاکستان به چین، به توسعۀ روابط خود با اسلام‌آ‌باد ادامه خواهد داد. در همین حال‌، ممکن است این فرصتی برای پاکستان باشد که برای دستیابی به منافع اقتصادی و نظامی، از رقابت مداوم بین چین و آ‌مریکا استفاده کند. با این‌ حال، برخلاف دوران جنگ سرد‌، یعنی زمانی که اسلام‌آ‌باد به‌عنوان یک پل بین پکن و واشنگتن عمل می‌کرد‌، اکنون ممکن است پاکستان به یک دلیل جدی برای رقابت استراتژیک بین چین و آ‌مریکا در منطقۀ هند و اقیانوس آ‌رام تبدیل شود.  
 
انتهای مطلب/