آسیای مرکزی به هدف اصلی نفوذ اطلاعاتی غرب برای کنترل جوامع تبدیل شده است. هدف واشنگتن و لندن از دست‌کاری افکار عمومی، وخامت وضعیت سیاسی داخلی، فشار بر مقام‌ها و تشکیل قشری از جامعه است که ارزش‌های بیگانه (بیگانه با ارزش‌های دیرینه ملل آسیای مرکزی) را به اشتراک می‌گذارد.

مطالعات شرق/

قرار است در سال 2024 نشست بریتانیا و کشورهای آسیای مرکزی در قالب "1+5" در سطح عالی برگزار شود. در گزارشی که در پارلمان بریتانیا ارائه شده است، نویسندگان از ناکارآمدی تعامل وزرای این کشور با دولت‌های قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان انتقاد کرده‌اند و همچنین از مقام‌های بریتانیایی خواسته‌اند تا به طور فعال‌تری با نفوذ روسیه و چین در منطقه مقابله کنند.

بر سر دو راهی
کمیتۀ روابط خارجی مجلس عوام بریتانیا گزارشی را با عنوان "کشورهایی که در یک تقاطع قرار دارند: مشارکت بریتانیا در آسیای مرکزی" منتشر کرده است. در این گزارش "فقدان استراتژی" در این منطقه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته، وضعیت کشورهای آسیای مرکزی توصیف شده و همچنین توصیه‌های عملی برای انگلیس ارائه شده است.
این گزارش شامل هشت فصل است. نویسندگان آن به تفصیل ویژگی‌های هر یک از پنج کشور - قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان- را توصیف کرده و همچنین به دولت توصیه می‌کنند که در موضوع‌های تجارت، حقوق بشر، مبادلات فرهنگی و همکاری‌های منطقه‌ای جسورتر و جاه‌طلب‌تر باشد.
در این سند قید شده است: «مشارکت فعال‌تر این کشور در آسیای مرکزی، نه تنها می‌تواند به‌طور بالقوه برای دو طرف سودمند باشد، بلکه باید به‌عنوان یک ضرورت ژئوپلیتیکی نیز تلقی شود».
در این گزارش، نویسندگان این پرسش را مطرح کرده‌اند: «روابط کشورهای آسیای مرکزی با کشورهای همسایه، از جمله چین و روسیه از چه نظر برای سیاست خارجی بریتانیا مشکل‌ساز است و چه فرصت‌های جدیدی را ایجاد می‌کند؟» آنها ضمن اشاره به تقویت فعال نفوذ مسکو و پکن در منطقه، توصیه می‌کنند که باید از طریق تعامل دیپلماتیک مداوم در سطح عالی با کشورهای آسیای مرکزی، از این امر جلوگیری شود. به همین دلیل نشست سطح عالی بریتانیا با مقام‌های این کشورها برای سال 2024 برنامه‌ریزی شده است.
همچنین باید این تضمین وجود داشته باشد که خدمات تجاری انگلیس برای جریان‌های مالی غیرقانونی در منطقه، مورد استفاده قرار نخواهد گرفت. زیرا همان‌طور که در این گزارش گفته شده است، بریتانیا ابزاری کلیدی برای نخبگان فاسد آسیای مرکزی و مقصدی برای سرمایه‌های فراری از منطقه است.
لندن در حال حاضر از طریق وزارت توسعۀ بین‌المللی که دفاتر آن در سفارتخانه‌های بریتانیا در این کشورها مستقر هستند، با کشورهای آسیای مرکزی و جامعۀ مدنی آنها همکاری می‌کند. انگلیس سیاست قدرت نرم خود را در این کشورها از طریق شورای بریتانیا اجرایی می‌کند.
اخیراً علاقۀ ایالات متحده و اتحادیه اروپا به کشورهای آسیای مرکزی افزایش یافته است. سیاست‌مداران و دیپلمات‌های بلندپایۀ آمریکایی و اروپایی بارها به این منطقه سفر کرده‌اند و طرفین در حال بررسی همکاری‌ها در حوزه‌های اقتصاد، محیط زیست، انرژی و امنیت هستند.
رهبران کشورهای آسیای مرکزی در حاشیۀ هفتاد و هشتمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد،  با "جو بایدن"، رئیس‌جمهور آمریکا در قالب "1+5" (قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان، ازبکستان و ایالات متحده آمریکا) دیدار کردند. این نشست اولین دیدار یک رهبر آمریکایی با همتایانش از پنج کشور آسیای مرکزی بود. البته پیش از این، از سال 2015 مذاکرات در سطح وزرای خارجۀ پنج کشور با وزیر امور خارجه آمریکا انجام می‌شد.
دولت دونالد ترامپ توجه زیادی به این منطقه نداشت، به همین دلیل است که در دستورالعمل راهبردی موقت امنیت ملی ایالات متحده در سال 2021 حتی اشاره‌ای به آسیای مرکزی نشده است. با این حال دولت فعلی تصمیم گرفته این رویکرد را تغییر دهد.

سه هدف غرب
"نیکلای پاتروشف"، دبیر شورای امنیت ملی روسیه در ماه ژوئن 2023 گفت: «ایالات متحده و بریتانیا تشدید اوضاع در کشورهای آسیای مرکزی را در اولویت قرار داده‌اند».
وی توضیح داد: «آسیای مرکزی به هدف اصلی نفوذ اطلاعاتی غرب برای کنترل جوامع تبدیل شده است. هدف واشنگتن و لندن از دست‌کاری افکار عمومی، وخامت وضعیت سیاسی داخلی، فشار بر مقام‌ها و تشکیل قشری از جامعه است که ارزش‌های بیگانه (بیگانه با ارزش‌های دیرینه ملل آسیای مرکزی) را به اشتراک می‌گذارد».
"ژائو لانگ"، معاون مدیر و پژوهشگر مؤسسۀ مدیریت جهانی در آکادمی مطالعات بین‌المللی شانگهای معتقد است که کشورهای غربی، به‌ویژه ایالات متحده، سه هدف اصلی دارند که در راستای این اهداف سطح گفتگوهای "1+5" را ارتقا می‌دهند. اولین هدف آنها، برانگیختن بحران اعتماد بین کشورهای آسیای مرکزی و روسیه است.
هدف دوم آنها، رقابت استراتژیک با سایر قدرت‌های بزرگ است. از نظر جامعۀ استراتژیک آمریکا، اوراسیا منطقۀ اصلی برای مهار همزمان دو رقیب اصلی واشنگتن - چین و روسیه – است.
هدف سوم آنها، دور نماندن از روند تنظیم همگرایی منطقه‌ای در آسیای مرکزی است. در سال‌های اخیر، پنج کشور آسیای مرکزی ضمن ترویج همگرایی، به دنبال تقویت استقلال استراتژیک و تعامل همه جانبۀ خود با نیروهای اصلی خارجی بوده‌اند.
ژائو لانگ همچنین می‌افزاید: «این پنج کشور نه تنها فرمت گفتگوی "1+5" را با ایالات متحده، اتحادیۀ اروپا، ژاپن، کره جنوبی، روسیه، هند، چین و دیگر کشورها ایجاد کرده‌اند، بلکه از سال 2018 نیز نشست‌های مشورتی سران کشورهای منطقه را برای تقویت هویت جمعی خود برگزار کرده‌اند».
در عین حال، وی معتقد است که اگرچه واشنگتن با پیشنهاد "افزایش ثبات از طریق مشارکت"، "توسعۀ همکاری‌های امنیتی"، "ساخت کریدورهای اقتصادی و انرژی 1+5"، "تقویت امنیت انرژی"، "مبارزه با پیامدهای تغییرات آب و هوایی" و ترویج سایر برنامه‌های همکاری، مکانیسم گفتگو را به سطح سران کشورها ارتقا داده است، اما این موضوع‌ها در حد گفتگو و صحبت هستند و فراتر از آن نمی‌روند.
این کارشناس توضیح می‌دهد: «این امر از سه عامل محدودکننده، نشأت می‌گیرد. اولاً عدم وجود پتانسیل کافی برای سرمایه‌گذاری‌های قابل توجه در آسیای مرکزی، آمریکا را محدود کرده است. ثانیاً، کشورهای آسیای مرکزی به چهارچوب دیپلماسی "متنوع و متعادل" خود محدود هستند. ثالثاً، ایالات متحده که دور از اوراسیا قرار دارد، قادر به برقراری روابط عمل‌گرایانه با کشورهای آسیای مرکزی در حوزه‌های امنیت، اقتصاد و تجارت، انرژی، اکولوژی و حمل و نقل نیست.
ژائو لانگ همچنین می‌افزاید: «همکاری دوجانبه با چین و روسیه و همچنین روابط چندجانبه در چهارچوب مکانیسم‌هایی مانند سازمان همکاری شانگهای، سازمان پیمان امنیت جمعی و اتحادیۀ اقتصادی اوراسیا برای آسیای مرکزی در اولویت هستند. به عبارت دیگر، دلیل اصلی که به خاطر آن کشورهای منطقه سطح تعامل را با همۀ طرف‌ها افزایش داده‌اند، جلب توجه و سرمایه‌گذاری قدرت‌های بزرگ و دستیابی به همکاری‌های متقابل برای ارتقای توسعه خود است».
رازیل گوزایروف، پژوهشگر جوان در بخش خاورمیانه و پساشوروی موسسۀ اطلاعات علمی و علوم اجتماعی آکادمی علوم روسیه نیز در گفتگو با "ایزوستیا" تاکید کرد که آسیای مرکزی منطقۀ مهمی برای روسیه است.
وی توضیح داد: «روسیه و کشورهای آسیای مرکزی روابط نزدیک اقتصادی، سیاسی و فرهنگی با یکدیگر دارند که به طور فعال در همۀ زمینه‌ها در حال توسعه است. با شروع عملیات نظامی ویژه، اهمیت این منطقه برای روسیه افزایش یافته است. افزایش گردش مالی تجاری و تعداد تماس‌های سطح بالا بین این کشورها گواه این امر است».
به گفتۀ وی، کشورهای غربی که به دنبال تضعیف روسیه از طریق اعمال تحریم‌های متعدد هستند، نقشی را که آسیای مرکزی برای مسکو ایفا می‌کند، درک می‌کنند.
این کارشناس همچنین معتقد است: «به همین دلیل برخی کشورهای غربی در تلاش‌اند تا گفتگوی فعال را با کشورهای منطقه آغاز کنند و سعی در افزایش سطح تماس‌ها و کاهش تأثیر روسیه و چین بر روی کشورهای آسیای مرکزی دارند. بریتانیا به احتمال زیاد سعی خواهد کرد اشتباه‌های شریک خود، ایالات متحده را اصلاح کند».
این کارشناس معتقد است که سفرهای دونالد لو، دستیار وزیر امور خارجه آمریکا در امور آسیای جنوبی و مرکزی به کشورهای منطقه، هیچ نتیجه ملموسی نداشته است. در گزارش " کشورهایی که در یک تقاطع قرار دارند: مشارکت بریتانیا در آسیای مرکزی" که در پارلمان بریتانیا ارائه شده است، نیز اشاره شده است که ماهیت ناپایدار اقدام‌های ایالات متحده در رابطه با منطقه، پس از خروج نیروهای ائتلاف غربی از افغانستان، اعتماد این کشورها را به واشنگتن تضعیف کرده است.
این تحلیل‌گر همچنین افزود: «البته بریتانیا این شانس را دارد که به یک شریک بلندمدت و حیاتی برای کشورهای آسیای مرکزی تبدیل شود، بنابراین لندن می‌تواند در تعامل با آنها قاطعانه‌تر و جسورانه‌تر عمل کند».
گوزایروف معتقد است که نشست در قالب "1+5" برای انگلیس ضروری است. این کشورها احتمالا در مورد مسائل مالی، زمینه‌های احتمالی برای گسترش تعاملات و همچنین تعمیق همکاری‌ها در حوزۀ سرمایه‌گذاری گفتگو خواهند کرد؛ چرا که بریتانیا به حلقۀ مهمی برای نخبگان منطقه در زمینه پولشویی تبدیل شده است. همچنین ممکن است طرفین در این نشست، موضوع واردات موازی به روسیه را مطرح کنند.
این کارشناس در پایان گفت: «احتمالا در این نشست بار دیگر به کشورهای آسیای مرکزی یادآوری می‌شود که امکان اعمال تحریم‌های ثانویه وجود دارد و لازم است که همکاری‌های این کشورها با مسکو متوقف شود. با این حال، احتمال اینکه کشورهای منطقه وعده‌های غرب را باور کنند، کم است. چرا که بریتانیا نمی‌تواند در این کشورها سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی انجام دهد».
انتهای مطلب/