مطالعات شرق/


به گزارش وزارت خارجه قزاقستان، مأموران ویژه اتحادیه اروپا، بریتانیا و ایالات متحده در زمینه تحریم‌ها، به این جمهوری توصیه کرده‌اند از محدودیت‌های ضد روسی پیروی کند. غرب، روسیه را تهدید اصلی برای امنیت خود می‌داند و از اعمال فشار بر همسایگان روسیه به منظور تضعیف آن ابایی ندارد. در حال حاضر، کشورهای آسیای مرکزی در معرض خطر هستند. یوگنی کورنیف، کارشناس موسسه مسائل بین المللی معاصر وابسته به آکادمی دیپلماتیک وزارت امور خارجه روسیه در این مقاله به بررسی گام‌های ناتو در منطقه و عواقب آن پرداخته است:
 
فشار غرب در حال افزایش است
در اجلاس سران ناتو در ویلنیوس، تصمیم ‌گیری‌هایی صورت گرفت که نشان دهنده فعال شدن این ائتلاف در فضای پساشوروی است. با توجه به اهمیت استراتژیک منطقه آسیای مرکزی، می‌توان انتظار داشت که سازمان پیمان آتلانتیک شمالی، تعامل با شرکای منطقه‌ای خود را در آسیای مرکزی، افزایش دهد.
علی رغم عدم مشارکت مستقیم آسیای مرکزی در بحث‌های صورت گرفته در حاشیه نشست‌های ناتو برای مدتی طولانی، این منطقه هنوز از دستور کار ناتو حذف نشده است.
علاوه بر این، برخی تصمیم‌های اتخاذ شده در نشست ویلنیوس ممکن است به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر امنیت کشورهای آسیای مرکزی تأثیر بگذارد. در واقع، ناتو برای همه روشن کرد که روسیه دشمن سیستماتیک کشورهای غربی است که قرار است یک مبارزه سازش ناپذیر با آن انجام شود. در عین حال، ناتو بر کشورهایی که به نوعی با روسیه تعامل دارند فشار خواهد آورد.
کشورهای آسیای مرکزی پتانسیل جدی و اساسا تمایلی به مقاومت در برابر فشارهای ضد روسی ناتو ندارند. در نتیجه، این کشورها در منطقه، مورد توجه ویژه ناتو هستند.
اخیرا در پایان ژوئن سال 2023، نیکلای پاتروشف، دبیر شورای امنیت روسیه،  به هنگام سخنرانی در نشست دبیران شورای امنیت کشورها در اجلاس مربوط به چارچوب «آسیای مرکزی + روسیه» اظهار داشت: «آسیای مرکزی به یکی از اهداف دارای اولویت برای نفوذ اطلاعاتی آمریکا و متحدانش در ناتو تبدیل شده است. هدف واشنگتن و لندن از نفوذ اطلاعاتی و تحت تأثیر قرار دادن افکار عمومی، ایجاد وخامت در اوضاع سیاسی داخلی؛ تحت فشار قرار دادن مقام‌ها و تشکیل قشری از مردم است که ارزش‌هایی بیگانه با سنت‌های چند صد ساله مردم آسیای مرکزی را دنبال کنند».
در واقع، آنها ارزش‌های جوامع غربی را به مردم کشورهای آسیای مرکزی تحمیل می‌کنند و سعی دارند با تغییر شکل فضای فرهنگی-اجتماعی، آنها را از روسیه جدا کنند. این کار توسط سازمان های غیردولتی مختلف و ساختارهای دولتی کشورهای غربی که اخیرا در قزاقستان و سایر کشورهای منطقه فعال شده‌اند صورت می‌گیرد.

تقویت تعامل نظامی-فنی
البته تلاش‌ها برای تغییر جهت کشورهای آسیای مرکزی در حوزه‌های دیگری که روسیه به‌طور سنتی در آنها دارای موقعیت پیشرو است نیز صورت می‌گیرد (مانند حوزه همکاری های نظامی-فنی). ناتو بیشتر بر قزاقستان که در آن به دلیل عملیات نظامی ویژه روسیه در اوکراین بحث خرید سلاح داغ شده، متمرکز است. در این راستا، موضوع دستیابی این کشور به تجهیزات نظامی غربی و ارسال آن برای روسیه مطرح است.
به عنوان مثال، سرتیپ بازنشسته محمود تلگوسف، معاون سابق فرماندهی نیروهای هوایی نیروهای مسلح جمهوری قزاقستان به دولت این کشور پیشنهاد داد سامانه موشکی ضد هوایی اس-300 منسوخ شده (از نظر وی) را کنار بگذارد. به گفته تلگوسف، قطعات لازم برای این سامانه از روسیه خریداری می‌شد که هر لحظه ممکن است مسکو عرضه آنها را متوقف کند. وی به جای این سیستم دفاع هوایی، پیشنهاد خرید سیستم‌های تولید شده در کشورهای ناتو (مانند پاتریوت آمریکایی یا  MEADSتولید آمریکا، آلمان و ایتالیا) را داد. از دیدگاه تلگوسف، این سیستم‌ها در درگیری‌های نظامی اخیر کارایی خود را به خوبی ثابت کرده‌اند.
در حال حاضر، شواهدی وجود دارد که به نظر می‌رسد دولت قزاقستان در آینده نزدیک همکاری نظامی-فنی خود را با کشورهای ناتو تقویت خواهد کرد. به عنوان مثال، اخیرا در رسانه‌ها، خبری مبنی بر اینکه دولت قزاقستان در حال آماده سازی توافقنامه خرید 834 خودروی زرهی آرما از شرکت ترکی اتوکار به ارزش کل حدود 4.4 میلیارد دلار (یا 2 تریلیون تنگه) است، منتشر شده است. البته، وزارت دفاع قزاقستان این خبر را تکذیب کرده است. به هر حال، مشخص است که روسیه در میان مدت می تواند تجهیزات سودآورتری را نسبت به این تجهیزات به قزاقستان ارائه کند.
یک رویداد قابل توجه دیگر این است که قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان که عضو سازمان پیمان امنیت جمعی هستند، در رزمایش‌های نظامی "همکاری منطقه ای 2022" که در آگوست سال 2022 توسط فرماندهی مرکزی ایالات متحده در خاک تاجیکستان سازماندهی شده بود، شرکت کردند. این بزرگترین رزمایش سالیانه است که آمریکایی‌ها با شرکای خود از آسیای مرکزی و جنوبی برای تقویت عملیات چند ملیتی در جهت تامین ثبات و مقابله با تروریسم برگزار می‌کنند. واشنگتن قصد دارد در آگوست سال 2023 دوباره این رزمایش‌ها را با حضور پرسنل نظامی قزاقستان، قرقیزستان، مغولستان، پاکستان، تاجیکستان و ازبکستان برگزار کند. به نظر می‌رسد که متحدان روسیه در سازمان پیمان امنیت جمعی قصد دارند در جریان این رزمایش‌ها، با ایالات متحده دور از چشم روسیه همکاری کنند.
 
جهت گیری های کلیدی استراتژی ناتو در آسیای مرکزی
آسیای مرکزی از همه طرف توسط رقبای استراتژیک ناتو - روسیه، چین، افغانستان و ایران - احاطه شده است. بدون شک این صف آرایی نیروها تأثیر خاصی بر روابط ناتو با کشورهای منطقه خواهد داشت. بدیهی است که ناتو به تلاش برای استفاده از این شرایط برای دستیابی به اهداف ژئوپلیتیکی خود در آسیای مرکزی ادامه خواهد داد. در این راستا می توان انتظار داشت که ناتو در آینده نزدیک سیاست خود را در آسیای مرکزی در چند بُعد فعال کند.
اولا، ائتلاف ناتو حداکثر استفاده را از عامل افغانستان برای توجیه فعالیت‌های خود در آسیای مرکزی خواهد کرد. ناتو به بهانه دفاع در برابر تهدیدهای ناشی از افغانستان و در درجه اول تروریسم، به کشورهای منطقه پیشنهاد خواهد کرد همکاری در زمینه‌های امنیتی را تقویت کنند. چنین تعاملی ممکن است شامل برگزاری رزمایش‌های مشترک هم در قالب‌های دوجانبه و هم در قالب چندجانبه؛ راه‌اندازی برنامه‌های آموزشی نظامی جدید؛ اجرای پروژه‌های فردی با هدف اصلاح بخش دفاعی کشورهای آسیای مرکزی و همچنین عرضه محدود تسلیحات و تجهیزات لازم برای تقویت مرزها باشد.
هدف اصلی ناتو همچنان استفاده از تهدید افغانستان برای ایجاد پایگاه نظامی آمریکا در قلمروی حداقل یکی از کشورهای آسیای مرکزی خواهد بود. البته رسیدن به این هدف در شرایط فعلی برای ایالات متحده و متحدانش در ناتو چندان آسان نخواهد بود.
ثانیا، کشورهای عضو ناتو تلاش‌های زیادی برای بی‌اعتبار کردن روسیه در چشم متحدانش در سازمان پیمان امنیت جمعی انجام خواهند داد. هدف از این اقدام‌ها، تضعیف وحدت درونی سازمان پیمان امنیت جمعی و کاهش سطح نفوذ روسیه در فرآیندهای منطقه‌ای آسیای مرکزی خواهد بود. علاوه بر این، تلاش‌هایی برای اعمال فشار اقتصادی بر کشورهای آسیای مرکزی به منظور پشت کردن به روسیه صورت خواهد گرفت. آماده‌سازی تحریم‌های آمریکا علیه قرقیزستان به دلیل ادعای غربی ها مبنی بر کمک این کشور به روسیه در دور زدن تحریم‌ها، گواه این امر است.
ثالثا، ایالات متحده و همچنین برخی از متحدانش در ناتو به هر طریقی با تقویت موقعیت چین در آسیای مرکزی، بویژه در زمینه انرژی و معدن و همچنین در بخش حمل و نقل - لجستیک - مقابله خواهند کرد. هدف اصلی ناتو جلوگیری از رشد نفوذ چین در قزاقستان خواهد بود.
رابعا، کشورهای عضو ناتو از ابزارهای تبلیغاتی-اطلاعاتی خود برای تضعیف اقتدار سازمان همکاری شانگهای در صحنه جهانی استفاده خواهند کرد. بنابراین، همچنان شایعاتی از این قبیل که به استثناء هند، کشورهای مستبدی در این سازمان حضور دارند که "نظم مبتنی بر قوانین" را رعایت نمی‌کنند، منتشر خواهد شد. کشورهای عضو ناتو همچنین تاکید دارند که پس از پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای، این ساختار عملا به انجمنی از کشورهای تحت تحریم تبدیل شده است. در نتیجه، ماندن در این سازمان و فعالیت هر چه بیشتر در آن به عنوان کمک به کشورهایی تلقی خواهد شد که نظم مبتنی بر قوانین را رعایت نمی‌کنند.
بنابراین ممکن است در میان مدت، کشورهای عضو ناتو به شرکای آسیای مرکزی خود توصیه کنند که میزان مشارکت خود را در امور سازمان همکاری شانگهای کاهش دهند و در صورت امکان از آن فاصله بگیرند.
واضح است که اقدام‌های ناتو تنها کانون‌های تنش و خطوط جداکننده جدیدی را ایجاد می‌کند که قطعا مانع ثبات و شکوفایی منطقه خواهند شد. همان طور که می دانید، ناتو عادت دارد وقتی صحبت از منافع ژئوپلیتیکی خودش در میان است، منافع دیگران را فراموش کند. بنابراین، تهاجم این ائتلاف به تمام جبهه‌ها در آسیای مرکزی در آینده نزدیک ادامه خواهد یافت.
انتهای مطلب/