مطالعات شرق/

در جهان امروز جمعیت شهری به سرعت در حال رشد است و تغییرات آب و هوایی و منازعات، این روند را تشدید می کند. مهاجرت تصمیمی پیچیده و چندوجهی است و بر اساس عواملی رخ می دهد که طیف وسیعی از متغیرهای اقتصادی گرفته تا امنیت و تأثیر آب و هوا بر معیشت، رفاه عمومی و امنیت غذایی را شامل می‌شود. میزان تأثیرگذاری مهاجرت بر محیط های شهری به نوبه خود به شدت به تعامل بین عوامل سیاسی و اجتماعی-اقتصادی از جمله برنامه ریزی شهری، زیرساخت های موجود برای ارائه خدمات و فرصت های معیشتی موجود بستگی دارد. در این شرایط، امنیت انسانی اغلب هم در مناطق روستاییِ مبدأ و هم در مناطق شهریِ مقصد، تهدید می شود. برای تضمین اینکه می‌توان سیاست‌های پیشگیرانه ای را طراحی و اجرا کرد که هم از مهاجران و هم از شهروندان قبلی شهر به طور یکسان محافظت کند، می بایست هم عوامل مهاجرت و هم تأثیرات آن مورد بررسی قرار گیرد. این گزارش به بررسی محرک‌ها و عوامل موثر بر مهاجرت شهری با تمرکز بر منازعات و تغییرات آب و هوایی می‌پردازد و سپس تأثیر آنها بر مهاجران و محیط‌های شهری را تحلیل می‌کند.
 

 
تغییر اقلیم و مهاجرت
با افزایش دما در سراسر جهان و الگوهای متغیر بارش همراه با خشکسالی شدید و سیل، درک اینکه چگونه تغییرات آب و هوایی باعث جابجایی مردم و مهاجرت به مناطق شهری می شود از اهمیت حیاتی برخوردار است. گزارش روندهای جهانی 2040 شورای ملی اطلاعات تأکید می کند که تغییرات آب و هوایی و تغییر اقلیم احتمالاً به دلیل غیرقابل سکونت نمودن بسیاری از مکان ها باعث شده تا شکل مهاجرت موقت و فصلی به جابجایی دائمی تغییر کند.
 

 

بانک جهانی تخمین می‌زند که تا سال 2050، تغییرات اقلیمی بیش از 200 میلیون نفر را مجبور خواهد کرد که به مناطق شهری پرجمعیت نقل مکان کنند.
علاوه بر تغییرات آب و هوایی عوامل دیگری نیز موجب افزایش شهرنشینی شده است. تخمین دقیق میزان مهاجرت ناشی از تأثیرات آب و هوایی از روستا به شهر دشوار است. با این حال، شواهد نشان می دهد که با بدتر شدن اثرات آب و هوایی، مهاجرت شهری نیز در حال افزایش است. برآورد می شود که تا سال 2050، ساکنان شهرها 68 درصد از جمعیت جهان را تشکیل خواهند داد که این رقم در سال 2018، 55 درصد و در سال 2009 ،50 درصد بوده است.
در سال 2021 کاخ سفید گزارشی منتشر کرد که به صراحت ارتباط بین تغییرات آب و هوایی و مهاجرت را مشخص کرد. در سال 2021،  ( 89.3 ) میلیون نفر در سراسر جهان به دلیل منازعه و درگیری به اجبار آواره شدند. 27.1 میلیون نفر از این تعداد پناهنده و 53.2 میلیون دیگر در کشور آواره و سرگردان بودند. حمله روسیه به اوکراین تعداد آوارگان را در سال 2022  به بیش از 100 میلیون نفر رساند. درگیری های مسلحانه از عوامل مستقیم و غیرمستقیم مهاجرت محسوب می شوند. مردم به دلیل خشونت مستقیم، تهدید به خشونت یا اختلالات اجتماعی و اقتصادی ناشی از جنگ مجبور به مهاجرت می شوند.
تغییرات آب و هوایی ممکن است پتانسیل منازعات محلی را افزایش دهد و خطر درگیری‌های جاری را تشدید کند. گرچه ارتباط بین تغییر اقلیم و درگیری در همه جا یکسان نیست و نیازمند تحقیق بیشتر است، وزارت دفاع و دیگر بازیگران تأثیرگذار دولت ایالات متحده، تغییرات اقلیمی را یک تهدید جدی می‌دانند که نابرابری‌ها و کمبودهای اساسی را تشدید می‌کند و ممکن است به ایجاد اشکال مختلف درگیری‌های اجتماعی کمک کند. برای مثال، رقابت بر سر منابع کمیاب آب می‌تواند منجر به افزایش تنش‌ها شود زیرا افزایش جمعیت ناشی از هجوم مهاجران، به افزایش تقاضای بیشتر برای منابع آب محدود در جوامع میزبان و درنهایت افزایش درگیری، می‌شود. بر اساس گزارش یونیسف، در 10 سال قبل از سال 2019، درگیری‌های مربوط به آب بیش از دو برابر شده است. این رشد زمانی رخ داده است که زیرساخت‌های آب در درگیری‌هایی مانند اوکراین زیر آتش قرار گرفته است؛ در بسیاری از مناطق به دلیل تغییرات اقلیمی منابع آب کاهش یافته است. مشخصاً، شواهدی وجود دارد که نشان می دهد ارتش ها و گروه های مسلح به طور استراتژیک زیرساخت هایی از جمله زیرساخت های مربوط به آب و انرژی را هدف قرار می دهند که مردم برای زندگی و حیات به آنها وابسته هستند.
رویدادهای اقلیمی بلندمدت و کوتاه مدت مرتبط با تغییرات اقلیمی، معیشت کسانی را که درگیر جنگ ومنازعه هستند، مختل می کند و تعداد افرادی را که مجبور به مهاجرت می شوند، افزایش می دهد.
تأثیرات نامطلوب تغییرات آب و هوایی، نشان می‌دهد که درگیری‌های مسلحانه و بحران آب‌وهوایی به روش‌های پیچیده و تقویت‌کننده‌ای برای تضعیف امنیت انسانی با هم تعامل دارند. اگرچه به نظر نمی رسد که زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی تأثیر مستقیمی بر درگیری، مهاجرت و تغییرات آب و هوایی  داشته باشند، اما نهادهای سیاسی ضعیف و فقدان حمایت دولت از افراد آسیب‌دیده، بطورغیرمستقیم باعث می شود آسیب‌پذیری‌های موجود تشدید شود.
 
مهاجرت و ثبات شهری
هم درگیری‌ها و هم شوک‌های اقلیمی در ابتدا و یا در زمان اوج مشکلات ناشی از تغییرات آب و هوایی می‌توانند تعداد زیادی از مردم را مجبور به مهاجرت کنند. هجوم افراد آواره به مناطق شهری با افزایش تقاضا برای خدمات اجتماعی مانند مراقبت‌های بهداشتی و آموزشی، خدمات عمومی مانند آب و انرژی و کالاهای مقرون به صرفه مانند غذا و مسکن همراه می‌شود. جمعیت ساکن در مناطق غیررسمی یا حومه شهری – که توسط UN-Habitat به عنوان سکونتگاه‌هایی فاقد فضای دائمی، آب، خدمات بهداشتی و امنیت تعریف شده است- بین سال های 1990 تا 2015، 28 درصد افزایش یافته است. در بسیاری از مناطق شهری، زیرساخت‌های پسماند و آب همگام با رشد شهری توسعه نیافته و این به آن معنی است که آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی ساکنان را در معرض خطرات بهداشتی قرار می دهند.

رابطه تغییرات آب و هوا-درگیری- مهاجرت شهری: نمونه موردی پاکستان
پاکستان از زمان جنگ شوروی-افغانستان در دهه 1980 میزبان تعداد زیادی از پناهجویان افغان بوده است و از سال 2021 به دلیل حوادث و بلایای شدید آب و هوایی مانند سیل، گرما، بارندگی غیرقابل پیش‌بینی موسمی و موارد دیگر، سومین میزبان آوارگان داخلی در سراسر جهان بوده است. مهاجران جدید شهری با قیمت‌های گزاف مسکن مواجه می‌شوند که منجر به گسترش سریع مناطق حاشیه‌شهری می‌شود که اغلب فاقد زیرساخت‌های کافی، خدمات اجتماعی، و فرصت‌های شغلی بوده و اغلب در مکان‌های آسیب‌پذیر آب‌وهوایی ایجاد می شوند.
 

شاخص جهانی خطر تغییرات آب و هوایی در سال 2020، پاکستان را به دلیل قرار گرفتن در معرض آسیب پذیری در برابر بلایای طبیعی، افزایش دمای زمین، افزایش سطح آب دریاها و تغییرات بارندگی که همه با تغییرات آب و هوایی مرتبط هستند، به عنوان پنجمین کشور آسیب پذیر از نظر آب و هوا در جهان معرفی کرد. بلایای طبیعی تقریباً 3 میلیون نفر را در پاکستان تحت تأثیر قرار می دهد. به دلیل تغییرات آب و هوایی، در نیمه اول سال 2022، پاکستان 16 طغیان دریاچه در کوهستان را تجربه کرد، در حالی که در سال های گذشته تنها پنج یا شش رویداد از موارد این چنینی رخ داده بود. در فصل بارانی سال 2022 ، سیل‌های بی‌سابقه ناشی از باران‌های موسمی و ذوب یخچال‌های طبیعی دست‌کم 1700 نفر کشته برجای گذاشت و زندگی حدود 33 میلیون نفر را در کشور تحت تأثیر قرار داد.
مرکز نظارت بر مهاجرت داخلی تخمین می‌زند که در سال 2020، پاکستان سومین کشور به لحاظ تعداد آوارگان داخلیِ ناشی از بلایای طبیعی، در سراسر جهان بوده است .
در ماه می 2022، موج گرمای مرگباری پاکستان را درنوردید که از هر هشت نفر یک نفر را تحت تأثیر قرار داد و منجر به قطع برق و تأثیر قابل توجهی بر محصولات کشاورزی شد.
در نتیجه، مهاجرت روستایی به مناطق شهری در پاکستان، به سرعت در حال افزایش است. در سال 2021 حدود 84 میلیون نفر از 225 میلیون نفر در پاکستان در مناطق شهری سکونت داشتند. جمعیت شهری در پاکستان سالانه 3 درصد افزایش می یابد و بیشتر این رشد در مناطق حاشیه ای و حومه شهری است که بین 35 درصد تا 50 درصد از جمعیت شهری در آن ساکن هستند. در سال 2012، چهار شهر بزرگ پاکستان 50 درصد از جمعیت حومه شهری را در خود جای داده بودند. تعداد کمی از شهرهای بزرگ یا شهرهای متوسط امکان تأمین فرصت های معیشتی را دارند و قیمت مسکن در شهرهای بزرگ بسیار بالا است.
مهاجرت از روستا به شهر به وضوح با تشدید خطرات آب و هوایی مرتبط است. چهل و چهار درصد از جمعیت پاکستان به طور رسمی در بخش کشاورزی مشغول هستند و در مناطق روستایی این نسبت به 68 درصد می‌رسد. برای کاشت مجدد باید از برداشت بعدی مطمئن بود. به عنوان مثال، 2.5 میلیون نفر در سال 2020 در ایالت سند تحت تأثیر سیل بی‌سابقه زندگی خود را از دست دادند. به گفته یک محقق پاکستانی، «وقتی با مردم پنجاب صحبت می‌کنم، آن‌ها می‌گویند که زمین‌های خود را فروختند زیرا این روزها کانال آبی پیدا نمی شود و آب روز به روز نادرتر می شود به طوری که دیگر نمی توانیم زمین خود را آبیاری کنیم.»
چنین الگوهای مهاجرت دائمی افزایش می‌یابد. پیش بینی افزایش سطح آب دریا توسط مؤسسه ملی اقیانوس شناسی نشان می‌دهد که بدون اقدامهای قابل توجه در راستای سازگاری با آب و هوا، بسیاری از مناطق جنوب پاکستان، از جمله کراچی، بزرگترین شهر این منطقه، احتمالا در کمتر از سه دهه به طور کامل در آب غوطه ور می‌شود.
پناهجویان نیز به مناطق شهری مهاجرت می‌کنند. مهاجرت افغان‌ها به پاکستان، به افزایش سرعت شهرنشینی کمک کرده است. بر اساس برآوردهای دولت، 1.4 میلیون افغان به عنوان پناهنده ثبت شده‌اند و 3.5 میلیون نفر در این کشور زندگی می‌‌کنند. اگرچه برخی از این مهاجران در کمپ های پناهندگان اسکان داده شده‌اند، اما هنوز تقریباً نام دو سوم آنها به عنوان پناهنده ثبت نشده است. بیشتر آنها در شهرهای شمال غربی متمرکز هستند. از زمان تسلط طالبان در افغانستان در سال 2021، پاکستان کمپینی را برای جلوگیری از ورود افغان‌ها و برگرداندن آن‌هایی که قبلاً به پاکستان آمده اند، راه‌اندازی کرده است. این اقدام شاید بزرگترین بازگشت غیرقانونی و اجباری پناهجویان در تاریخ معاصر باشد. اگرچه دولت تا حدودی از مناطق روستایی حمایت می‌کند، اما مصاحبه‌شوندگان اذعان دارند که واکنش های سیاست‌گذاری دولت اغلب به دلیل موارد مهم‌تری از جمله هزینه‌های نظامی کنار گذاشته می‌شود.
افراد نمی‌توانند به حمایت دولت در شهرهای پاکستان اعتماد داشته باشند. دولت، پروژه‌هایی را برای بهبود زیرساخت‌های شهری و خدمات اجتماعی اجرا می‌کند، اما استفان دیویس، پژوهشگر ارشد در مؤسسه تحقیقات بین‌المللی سیاست غذایی خاطرنشان می‌کند که: «زیرساخت‌ها با موج مهاجرت به پاکستان یکسان نبود و دولت واقعاً درحال بازی کردن است، زیرا خدمات حتی قبل از موج‌ بزرگ مهاجرت نیز کافی نبود.» در محیط‌های پیرامون شهری، افراد با شرایط چالش برانگیزی از جمله افزایش سطح آسیب پذیری در برابر تغییرات آب و هوایی که با خدمات اجتماعی پایین تر و حقوق مالکیت ناامن ترکیب شده است مواجه هستند.
گسترش سریع و غیرقانونی شهر، باعث کاهش زمین های کشاورزی شده و یک حلقه بازخورد ایجاد می‌کند که مهاجرت به مناطق حاشیه شهر را افزایش می دهد. عدم وجود حمل و نقل عمومی کافی نیز آسیب پذیری آب و هوا را تحت تأثیر قرار می دهد. یک کارشناس ناشناس که بر ثبات حومه شهری در پاکستان کار می کند، خاطرنشان کرد که «از آنجایی که بسیاری از کارگران [حومه شهری] به دلیل نبود یک شبکه حمل و نقل عمومی خوب، تا رسیدن به محل کار پیاده می‌روند، موج گرما تأثیر بی حد و حصری بر آنها و بر سلامتی آنها خواهد داشت.» این شخص افزود، برای بسیاری از افرادی که در بخش ساخت و ساز مشغول به کار هستند، گرمای شدید "روی معیشت آنها نیز تأثیر می‌گذارد" زیرا کار فیزیکی غیرقابل تحمل می شود.

تأثیر تغییرات آب و هوایی بر شهرها و مهاجران
 ارتباط اقلیم،منازعه و مهاجرت، ارتباطی چندوجهی و به هم پیوسته است. مطالعات موردی بالا نشان داد که چگونه تغییرات آب و هوایی و درگیری باعث مهاجرت به مناطق شهری می شود. بر اساس مطالعات موردی و تحلیل تطبیقی بافت‌های شهری مشخص می شود که ابتدا می‌بایست  بر ناتوانی حاکمیت و برنامه ریزی شهری در ارائه زیرساخت ها و خدمات عمومی کافی برای مهاجران و ساکنان تمرکز کرد و سپس اثرات مهاجرت شهری بر کیفیت و آلودگی محیط زیست و ناامنی فیزیکی و خطراتی همچون جنایت و خشونت که مهاجران به شهرها با آن روبرو هستند بیان شود، چراکه همه این موارد با اقدامهای حاکمیتی قابل تعدیل و رفع هستند. همچنین، با بهبود حکمرانی و افزایش سرمایه گذاری، رابطه بین محیط های شهری و مهاجران می تواند به یک حلقه بازخورد مثبت برای توسعه اقتصادی و انسانی تبدیل شود. این مهم درصورتی تحقق پیدا می کند که به زیرساخت ها و خدمات عمومی، آلودگی و کیفیت محیط زیست، توسعه اقتصادی و دسترسی به اشتغال، آسیب پذیری در برابر جرم و جنایت و سلامت جسمانی و روانی در جامعه توجه شود.

زیرساخت‌ها و خدمات عمومی
هجوم مهاجران درکنار فقدان برنامه‌ریزی و ضعف حکمرانی شهری به گسترش سریع پهنه مناطق شهری در اکثر کشورهای در حال توسعه منجر شده است و وضعیتی پیش آمده که در آن از هر سه شهروند، تنها یک نفر در مسیر توسعه قرار گرفته است. گسترش مناطق قابل سکونت به خارج از شهر باعث شده که اغلب، سکونتگاه هایی در مناطق پیرامون شهری ایجاد شود که به سیستم های گسترده خدمات، مقررات و حمل و نقل شهری متصل نیستند. در کشورهایی که قدرت به شدت متمرکز است و مقامهای شهرداری منابع و قدرت سیاسی محدودی دارند، مقامهای دولتی عمداً از تعداد و نوع مسائلی که مهاجران شهری و همچنین ساکنان غیررسمی با آن مواجه هستند، اطلاع ندارند. در مقابل، در مناطق شهری که روابط سازنده بین جامعه مدنی و مقامهای شهری و دولتی بیشتر است، مقامها در این مناطق به احتمال زیاد به نوآوری و توسعه با رویکردهای محلی مناسب برای رسیدگی به مشکلات زیرساختی و ارائه خدمات بهتر می پردازند.

آلودگی و کیفیت محیط زیست
هنگامی که فشار بیش از حد بر زیرساخت های حیاتی وارد می‌شود، مشکلات زیست محیطی به تمامی حوزه‌ها سرایت می‌کند. به عنوان مثال، لاهور - دومین شهر بزرگ پاکستان - در نتیجه مهاجرت از روستا به شهر به سرعت در حال رشد است و آلوده‌ترین شهر این کشور است. گذشته از آلودگی هوا، شهرها با مشکلات مختلف درمورد آب نیز دچار چالش هستند. آلودگی ناشی از رهاسازی زباله های انسانی و صنعتی علت عمده آلودگی آب در شهرها است. درصورتی که فاضلاب تصفیه نشده و شیرابه زباله های شهری وارد رودخانه ها شود، سطح نیتروژن آب افزایش می یابد و محیطی ایجاد می‌کند که جلبک ها و سایر گیاهان می‌توانند در آن رشد کنند و به کیفیت آب آسیب برسانند. این تأثیرات زمانی تشدید می‌شوند که زیرساخت‌های شهری در زمان جنگ و درگیری مورد هدف حمله قرار می‌گیرند و تعداد زیادی از آوارگان داخلی مجبور می‌شوند به مناطق غیررسمی شهری و پیرامونی عزیمت کنند.
مدیریت بد زباله، یکی از مهم ترین مشکلات زیست محیطی در شهرها است. زباله ها اغلب به سادگی سوزانده می شوند و هوا را آلوده کرده و مواد سرطان زا آزاد می کنند.
تأثیرات تغییر اقلیم، اغلب مسائل مربوط به کیفیت هوا، غذا و آب شهری را وخیم تر می‌کند. به عنوان مثال، از آنجایی که تغییرات آب و هوایی باعث آتش‌سوزی‌های مکرر جنگلی می‌شود، شهرها ممکن است دوره‌های طولانی‌مدتی از ذرات خطرناک معلق در هوا را تجربه کنند. به علاوه، اگر شهرها دچار جنگ و درگیری شوند، انفجار مهمات، از خود سمی بر جای می گذارند که ساکنان را در معرض سطوح بالاتری از آلودگی خطرناک قرار می دهد.

توسعه اقتصادی و دسترسی به اشتغال
شهرها در درجه اول از مردمی تشکیل می شوند که در آنها زندگی می‌کنند. زمانی که نهادهای شهری برای ایجاد روابط همکاری، برنامه ریزی می کنند، مهاجران می توانند توسعه اقتصادی مناطق شهری و نحوه اداره شهر را تقویت کنند. مهاجران با مشارکت در کارهای رسمی و غیررسمی، افزایش جریان منابع مالی در مناطق شهری و تحریک نوآوری، فعالیت های اقتصادی شهری را به جریان می اندازند. علاوه بر این، مهاجران با مصرف کالاها و خدمات، تقاضا در اقتصاد محلی را نیز افزایش می دهند.
 
آسیب پذیری در برابر جرم و جنایت
افزایش مهاجرت به محیط های پیرامون شهری، اغلب با سطوح بالای جرم و جنایت، تنش های خیابانی، درگیری های قومی یا مذهبی و استثمار کارگری همراه است. در چنین محیط هایی خطر این که مهاجران قربانی قاچاق انسان نیز شوند بیشتر می شود.
 
سلامت جسمانی و روانی
در شهرهای شلوغ که فاقد خدمات اولیه مانند تأمین آب سالم و بهداشت هستند، بیماری‌های عفونی می‌توانند به سرعت گسترش یابند. تغییرات آب و هوایی، همچنین شیوع بیماری‌های عفونی را به طرق مختلف تشدید می‌کند. همچنین اثرات روانی منفی بر مهاجران شهری می‌تواند قابل توجه باشد بویژه افرادی که از خانواده و جامعه خود جدا شده‌اند و روابط اجتماعی محدودی دارند بیش از سایرین در معرض خطر ابتلا به افسردگی قرار دارند. علاوه بر این، برای مهاجرانی که از مناطق جنگی مهاجرت می‌کنند، حوادث آسیب‌زا و خشونت می‌تواند منجر به شروع یا افزایش مشکلات روانی در آنها شود.
همان طور که در بالا ذکر شد، آلودگی هوا نیز به شدت بر مهاجران از روستا به شهرها تأثیر می‌گذارد. قرار گرفتن در معرض آلاینده‌های هوا، یکی از عوامل محیطی اصلی مرگ و میر ناشی از بیماری‌های تنفسی، قلبی عروقی و آلرژی‌زا و همچنین دیابت است.
انتهای مطلب/