مطالعات شرق/

علی رغم اینکه آسیای مرکزی از نظر فعالیت سازمان‌های افراطی به منطقه بسیار با ثبات تری تبدیل شده است، هنوز خیلی زود است که بگوییم هیچ تهدیدی در آن وجود ندارد. یک رویداد مهم که می تواند بر فعالیت‌های تروریستی در فضای پساشوروی و بویژه منطقه آسیای مرکزی تأثیر بگذارد، استراتژی جدید گروه "هیئت تحریر الشام" است که کنترل منطقه ادلب سوریه را در اختیار دارد. این استراتژی شامل انتقال همه گروه‌های جهادی خارجی وابسته به "هیئت تحریر الشام" از سوریه به آسیای مرکزی می‌شود.
 
مقصد احتمالی گروه‌های جهادی که از ادلب خارج می‌شوند، کجاست؟
"هیئت تحریر الشام" از بهار سال 2021، فشار خود را بر شبه نظامیانی که از کشورهای دیگر به سوریه آمده و در ادلب مستقر شده اند، افزایش داده است. این گروه اکنون در تلاش است خود را به عنوان یک سازمان کاملا سوری معرفی کند که ظاهرا بخشی از شبکه تروریستی جهانی نیست. 
 قابل توجه است که چنین تلاش هایی از سوی هیئت تحریر الشام باعث عزیمت برخی از گروه‌های جهادی از ادلب به اوکراین شده است. مانند شبه نظامیان گروه "چچن" به رهبری روسلان آژیف (عبدالحکیم شیشانی) که در تابستان-پاییز سال 2022 به اوکراین رفتند. یا گروه موسوم به "گروه آلبانیایی" که وارد اوکراین شد و در اوایل سال 2023 به واحدهای تحت کنترل نیروهای مسلح اوکراین پیوست.
در ادلب سوریه، هنوز گروه‌های مرتبط با هیئت تحریر الشام وجود دارند که متشکل از شهروندان کشورهای آسیای مرکزی هستند و این گروه همچنان به فشار بر آنها برای توقف فعالیت خود و ترک منطقه ادلب ادامه می دهد. با این حال، می‌توان گفت برخلاف گروه‌های "چچنی" یا "آلبانیایی"، گروه‌ها و نمایندگان کشورهای آسیای مرکزی مهمانان ناخواسته در اوکراین هستند، زیرا اعضای این گروه‌ها در فهرست تحریم‌های ایالات متحده و اتحادیه اروپا قرار دارند. آنها همچنین اغلب در ترویج ایدئولوژی "جهاد جهانی" بسیار افراطی تر از خود "هیئت تحریر الشام" هستند.
 حمله جهادگران ازبک از هیئت تحریر الشام به موزه ملی شهر ادلب گواه این امر است. این مکان تحت حکومت "هیئت تحریر الشام" امن باقی مانده بود، تا اینکه در سال 2021 توسط ستیزه جویان ازبک مورد حمله قرار گرفت.
 بنابراین، قبل از شروع کمپین گسترده هیئت تحریر الشام برای بیرون راندن شبه نظامیان خارجی، برخی از فرماندهان میدانی آسیای مرکزی با "هیئت تحریر الشام" درگیر شدند، آن را بسیار میانه رو نامیدند و سعی داشتند به یک اتحاد تروریستی دیگر به نام سازمان "حراس‌الدین" بپیوندند. با این حال، با اقدام‌های شبه نظامیان هیئت تحریر الشام، بسیاری از این فرماندهان میدانی دستگیر و برخی دیگر نابود شدند.
 در همین راستا، سراج الدین مختاروف (ملقب به ابو صلوح)، شهروند ازبک تبار قرقیزستان که گروه "جنت اوشیکلاری"  (عاشقان بهشت) را (که بعدها به "جماعت توحید و جهاد" تبدیل شد) تأسیس کرده بود، در سال 2020 توسط سرویس‌های امنیتی هیئت تحریر الشام دستگیر شد.
سهراب بالتابایف (ملقب به ابو سلمان)، یکی دیگر از فرماندهان میدانی ازبک نیز کشته شد. 9 سپتامبر سال 2022، خبرگزاری تاس به نقل از اولگ یگوروف، معاون مرکز روسی آشتی نیروهای متخاصم در سوریه موسوم به «حمیمیم»، گزارش داد که ابوصلوح در جریان حمله هوایی روسیه به همراه بیش از 20 تروریست "جبهه النصره" کشته شده است. اما صحت این اطلاعات مشخص نیست.
در هر صورت، این تهدید وجود دارد که هیئت تحریرالشام بتواند کریدورهای امنی را برای انتقال شبه نظامیان بومی آسیای مرکزی هم به کشورهای منطقه و هم به افغانستان بیابد.
در این صورت، احتمال اینکه این شبه نظامیان به تشکل‌های رادیکال فعال در افغانستان که بزرگ‌ترین تهدید برای کشورهای همسایه هستند و از به رسمیت شناختن حکومت طالبان امتناع می‌ورزند، بپیوندند بسیار زیاد است. 
 
شبه نظامیان ازبک و بدخشان افغانستان
 بزرگ‌ترین گروه جهادی مرتبط با آسیای مرکزی که هنوز در ادلب فعال است، "حزب اسلامی ترکستان" است. علیرغم روابط آن با منطقه خودمختار سین کیانگ-اویغور چین و اینکه جناح اصلی حزب اسلامی ترکستان در آنجا فعالیت می کند، بومیان آسیای مرکزی در شعبه ادلب آن حضور دارند. آنها بیشتر اویغورتبار، ازبک‌ تبار و قرقیز تبار هستند. این گروه یکی از شرکای مهم هیئت تحریر الشام است، اما دیر یا زود هیئت تحریرالشام مجبور خواهد شد فشارها را بر آن افزایش دهد تا شبه نظامیان آن ادلب را ترک کنند. بخصوص که رهبران این گروه هدف حملات هواپیماهای بدون سرنشین آمریکایی هستند.
 در ادلب سوریه شبه نظامیان ازبک تبار گروهک "کتیبه امام بخاری" هم حضور دارند. از سال 2018، کتیبه امام بخاری به طور آشکار خود را به عنوان بخشی از طالبان افغانستان معرفی کرده است. آنها خود را "امارت اسلامی افغانستان - کتیبه امام البخاری" می نامند( اشاره به نام رسمی استفاده شده توسط طالبان).
 قابل توجه است که این گروه قبلا در افغانستان فعالیت می کرد و شعبه افغانی خود را داشت که متشکل از ازبک تبارهای محلی و شهروندان ازبکستان بود. با این حال، نمی توان گفت که در حال حاضر چه نوع رابطه‌ای بین کتیبه امام البخاری و طالبان افغانستان وجود دارد. علاوه بر این، بعید است که هیئت تحریر الشام گروهی را در ادلب تحمل کند که از آن اطاعت نکند.
از سوی دیگر، وضعیت بدخشان افغانستان - منطقه ای در شمال شرق افغانستان که بسیاری از افراط گرایان آسیای مرکزی در آن پناه گرفته اند و آماده بازگشت به خانه و تلاش برای تکرار موفقیت طالبان هستند - بزرگترین نگرانی است.
در بدخشان هنوز بخش‌هایی از جنبش تروریستی اسلامی ازبکستان (بخش هایی که از عضویت در شعبه محلی "دولت اسلامی" با نام «ولایت خراسان» خودداری کردند) فعالیت دارند.
ولایت خراسان در نبرد با طالبان متحمل خسارت‌های جدی شد، اما هنوز هم می تواند برای افغانستان و کشورهای همسایه یک تهدید باشد. گروه افراطی تاجیکستانی "جماعت انصارالله" که به حملات تروریستی در خاک تاجیکستان معروف است نیز در این منطقه فعالیت دارد. بر اساس برخی گزارش‌ها، انصارالله با طالبان تعامل نزدیک دارد. اما خود طالبان این اتهام را رد کرده و از به رسمیت شناختن انصارالله به عنوان متحد خود امتناع می‌ورزد.
در افغانستان، از جمله بدخشان، هنوز هم شبه نظامیان "جنبش اسلامی ترکستان شرقی" که به "حزب اسلامی ترکستان" نیز معروف است، فعالیت دارند. اگرچه هدف اعلام شده آنها، مبارزه برای جدایی  سرزمین‌هایی از چین است که اویغورها و قزاق ها در آنها زندگی می کنند، اما در واقعیت، این گروه مدت هاست که به نوعی شرکت نظامی خصوصی تروریستی تبدیل شده است که به ائتلاف‌های مختلفی که دور از مرزهای چین فعالیت می کنند - به عنوان مثال، در سوریه – می‌پیوندد. بنابراین، این احتمال وجود دارد که «حزب اسلامی ترکستان» بتواند فعالیت خود را در خاک تاجیکستانِ همسایه، گسترش دهد.
 یکی از تهدیدهای امنیتی جدید تاجیکستان از جانب افغانستان، ایجاد گروه "تحریک طالبان تاجیکستان" در ولایت بدخشان در ماه جولای سال 2022 است. این ساختار تروریستی بیشتر به «تحریک طالبان پاکستان» نزدیک است تا طالبان افغانستان.
"تحریک طالبان تاجیکستان" متشکل از شبه نظامیان سابق جماعت انصارالله بوده و 300 نفر عضو دارد که اکثر آنها شهروندان تاجیکستان هستند. "تحریک طالبان تاجیکستان" به ابتکار طالبان افغانستان تشکیل شده و هدف اصلی آن، ایجاد یک حکومت شرعی در تاجیکستان پس از سرنگونی رژیم سکولار در این کشور است.
 محمد شریف‌اف، رهبر "تحریک طالبان تاجیستان" معروف به مهدی ارسلان، از ناحیه نورآباد تاجیکستان است. پدرش، میرخواجه شریف‌اف، از دوستان امرالدین طبری، مؤسس جماعت انصارالله بود. یکی از خواهران مهدی ارسلان نیز با یکی از پسران طبری ازدواج کرده است. مهدی ارسلان تا اکتبر سال 2015 در روسیه زندگی می‌کرد و در سال 2016 به افغانستان نقل مکان کرد.
فعالیت سازمان تروریستی موسوم به "دولت اسلامی - ولایت خراسان" در افغانستان، امنیت کشورهای آسیای مرکزی را با خطر جدی مواجه می‌سازد.
"دولت اسلامی - ولایت خراسان" اقلیت‌های قومی افغانستان مانند تاجیک‌ها و ازبک‌ها را استخدام می کند.
دفع تهدید "دولت اسلامی-ولایت خراسان" و دیگر گروه‌های تروریستی مستقر در افغانستان، همچنان مستلزم همکاری نزدیک ضد تروریستی بین روسیه، کشورهای آسیای مرکزی و مقام‌های جدید افغانستان است. اگرچه باید توجه داشت که فعالیت‌های تروریستی در کشورهای آسیای مرکزی در مقایسه با دهه 1990 - اوایل دهه 2000 به میزان قابل توجهی کاهش یافته است.
 با این وجود، مقام‌های برخی از کشورهای آسیای مرکزی مانند قزاقستان و تاجیکستان تمایل دارند که خطرها و تهدیدهای داخلی گروه‌های افراطی و تروریستی را بیش از حد بزرگ جلوه دهند یا برعکس، مانند ازبکستان، مشکلات را کم اهمیت جلوه ‌دهند تا باثبات‌تر به نظر برسند.
انتهای مطلب/