رئیس جمهور جدید قزاقستان با چندین چالش خارجی و داخلی مواجه است که بدون حل آنها، ساختن «قزاقستان جدید» که این همه درباره آن صحبت می شود، غیرممکن است. از میان چالش‌های خارجی می‌توان به بحران اوکراین و تحریم‌های روزافزون ضد روسی اشاره کرد که موانع جدی را برای انجام فعالیت‌های تجاری خارجی، لجستیکی و ترانزیت کالا از طریق خاک روسیه ایجاد می کنند. اما اصلاحات اقتصادی با چالش‌های داخلی جدی_ که تقسیم سریع (تکه تکه شدن سریع) جامعه قزاقستان و ظهور و تشدید اختلاف‌ها در حوزه زبان، فعالیت‌های اقتصادی و سبک و استاندارد زندگی اصلی ترین آنها هستند_ همراه خواهد بود.

مطالعات شرق/


20 نوامبر سال 2022، انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری در قزاقستان برگزار شد. بر اساس تغییراتی که پاییز امسال در قانون اساسی این کشور اعمال شد، رئیس جمهور قزاقستان فقط برای یک دوره 7 ساله بدون حق نامزدی مجدد در دور دوم، انتخاب می‌شود . براساس داده‌های رسمی کمیسیون مرکزی انتخابات، 8 میلیون و 300 هزار  نفر یا 69.44% از تعداد کل رای دهندگان به پای صندوق‌های رای رفتند. 6 نامزد، از جمله «قاسم جومارت توکایف»، رئیس جمهور فعلی، «ژیگولی دورابایف»، نماینده حزب «آئول»، «کاراکات آبدن»، نماینده «ائتلاف ملی مددکاران اجتماعی»، «میرام کاژیکن»، نماینده اتحادیه کارگران «امانت»، «نورلان اوسبایف»، نماینده حزب ملی سوسیال دموکرات و «سلطنت تورسین‌بیک‌آوا»، نماینده اتحادیه ملی اجتماعی «مادران قزاق- مسیر سنت‌ها» برای تصاحب کرسی ریاست جمهوری قزاقستان رقابت کردند.
پنج نامزدی که با توکایف رقابت می‌کردند، چهره‌هایی کمتر شناخته شده‌ بودند، بنابراین نتیجه رای گیری از قبل مشخص بود. آراء کم اپوزیسیون از یک سو، نتیجه توافق‌های درون نخبگان در مورد ضرورت انسجام و اتحاد برای پشت سر گذاشتن بحران و از سوی دیگر، نشان دهنده ضعف اپوزیسیون بوده و این پیام را می دهد که اپوزیسیون نیز مانند کل نظام سیاسی باید مسیر نوسازی را طی کند. در انتخابات ریاست جمهوری قزاقستان برگه‌های رای، حاوی یک ستون «علیه همه» (به معنی هیچکدام از گزینه‌ها) بود. این ستون که برای اولین بار در سال 2004 در برگه‌های رای قرار گرفت برای سنجش روحیات و احساسات افرادی که از هیچ یک از نیروهای سیاسی موجود حمایت نمی‌کنند، اما می‌توانند و آماده اند بر فرآیندهای سیاسی قزاقستان تاثیر بگذارند، در برگه رای قرار گرفته است.
پس از اعلام نتایج این انتخابات، همانطور که انتظار می رفت قاسم جومارت توکایف، رئیس جمهور فعلی، در دور اول با کسب 81.31٪ آراء (تقریبا 6.5 میلیون رای) برنده انتخابات شد. گفتنی است، 5.8 درصد از رای دهندگان (460 هزار و 484 نفر) برای اولین بار در انتخابات مذکور گزینه "علیه همه" را انتخاب کردند. برگه رای بیش از 4٪ رای دهندگان مخدوش بود و هیچ یک از کاندیداهای مخالف بیش از 3.5٪ آراء را کسب نکردند. این نتیجه نشان می دهد که مردم به رئیس جمهور رای اعتماد داده اند و آماده حمایت از او در این دوره سخت برای این جمهوری هستند.
26 نوامبر سال 2022، مراسم تحلیف توکایف که دوباره به عنوان رئیس جمهور انتخاب شده است برگزار شد. رئیس جمهور فرمان اقدام‌های عملیاتی مربوط به اجرای برنامه انتخاباتی "قزاقستان عادل - برای همه؛ اکنون و برای همیشه" را امضا کرد. یکی از اولین تصمیم‌ها، دستور برگزاری انتخابات پارلمان و شوراهای محلی بر اساس نظام انتخاباتی جدید بود. 28 نوامبر سال 2022، رئیس جمهور قزاقستان در اولین سفر خارجی در دور جدید ریاست‌جمهوری، به مسکو رفت و ضمن شرکت در هجدهمین مجمع همکاری‌های بین منطقه ای، با رئیس جمهور روسیه نیز دیدار کرد. در این نشست، توکایف با اشاره به شراکت همیشگی با روسیه، بر تقویت روابط بین دو کشور تاکید کرد.

چالش‌های اقتصادی
رئیس جمهور جدید قزاقستان با چندین چالش خارجی و داخلی مواجه است که بدون حل آنها، ساختن «قزاقستان جدید» که این همه درباره آن صحبت می شود، غیرممکن است. از میان چالش‌های خارجی می‌توان به بحران اوکراین و تحریم‌های روزافزون ضد روسی اشاره کرد که موانع جدی را برای انجام فعالیت‌های تجاری خارجی، لجستیکی و ترانزیت کالا از طریق خاک روسیه ایجاد می کنند. در حال حاضر، سهم عمده صادرات قزاقستان به روسیه گره خورده است.
کنسرسیوم خط لوله خزر که تقریبا 80 درصد صادرات نفت قزاقستان از طریق آن انجام می شود؛ ترانزیت از طریق سیستم خطوط لوله نفت، خطوط آهن و جاده‌ها و همچنین زیرساخت‌های بندری روسیه مسیرهای اصلی صادرات قزاقستان هستند. از بین رفتن زنجیره‌های لجستیکی، مشکلات در حوزه خدمات و همچنین مشکلات در زمینه بیمه حمل و نقل زمینی و دریایی چالش‌های بزرگی را برای صادرات از قزاقستان ایجاد می کنند. تغییر جهت جریان کالاها مستلزم زمان و سرمایه گذاری‌های مالی کلان برای ایجاد و حفظ زیرساخت‌های مناسب است.
علاه بر این، تقریبا 80 درصد صادرات قزاقستان فراتر از فضای پساشوروی - به اروپا و آسیا – صورت می‌گیرد. با این حال، نرخ رشد اقتصادی در اتحادیه اروپا و چین به تدریج کاهش یافته است - ابتدا در سال‌های 2020-2021 به دلیل پاندمی کرونا و سپس در پس‌زمینه افزایش شدید قیمت مواد خام و انرژی در نیمه اول سال 2022. این امر خطرهای زیادی را برای ثبات اقتصاد قزاقستان ایجاد می‌کند.
بدیهی است که گسترش بیشتر صادرات از قزاقستان غیرممکن است. بنابراین، این مدل اقتصادی قزاقستان که براساس آن، صادرات مواد معدنی و توسعه بخش خدمات به عنوان محرک‌های رشد اقتصادی عمل می‌کنند، باید اصلاح شود.

تکه تکه شدن (تقسیم) جامعه و چالش‌های اجتماعی
اصلاحات اقتصادی با چالش‌های داخلی جدی_ که تقسیم سریع (تکه تکه شدن سریع) جامعه قزاقستان و ظهور و تشدید اختلاف‌ها در حوزه زبان، فعالیت‌های اقتصادی و سبک و استاندارد زندگی اصلی ترین آنها هستند_ همراه خواهد بود. اولین تقسیم بندی، تقسیم بندی جامعه به شمال، جنوب و غرب است. شمال؛ یک منطقه صنعتی با جمعیت چندفرهنگی و اروپایی شده است که با مشکلات زیست محیطی، مهاجرت و کاهش جمعیت مواجه است. جنوب؛ یک منطقه کشاورزی با ساکنانی سنت گرا بوده که از نظر رشد بالای جمعیت و گستردگی بخش غیررسمی اقتصاد نسبت به بخش قبلی متفاوت است. رشد جمعیت مانع رشد اقتصادی در جنوب قزاقستان شده و ساکنان آن با مشکلاتی، از قبیل کمبود شغل، زمین حاصلخیز و منابع آبی مواجه هستند. غرب؛ در 25 سال گذشته یک منطقه محرک برای توسعه اقتصاد قزاقستان بوده و در آن شرکت‌های نفت و گاز واقع شده اند. طی دهه‌های گذشته، ده‌ها هزار مهاجر از سراسر قزاقستان و کشورهای همسایه به این منطقه هجوم آورده‌اند که این امر باعث تنش‌های اجتماعی جدی، کمبود شغل و ناآرامی‌های سیاسی شده است (همانطور که در ماه دسامبر سال 2017 و ژانویه سال 2022 رخ داد). قابل توجه است که در غرب قزاقستان گروه‌های بنیادگرای اسلامی که از اوایل دهه 2000 وارد این منطقه شده و بارها مرتکب جرائم جنایی و حملات تروریستی شده اند، قوی ترین مواضع را دارند.
دومین تقسیم بندی، تقسیم قزاقستان به مناطق شهری و روستایی است. سطح زندگی، دسترسی و کیفیت خدمات اجتماعی (آموزش، مراقبت های بهداشتی) در شهرها بسیار بالاتر از روستاها (حتی مناطق روستایی مجاور آنها) است. در شهرها، امید به زندگی و میزان دسترسی به فناوری‌های دیجیتال بسیار بالاتر است. در مدارس و بیمارستان‌های روستایی پرسنل واجد شرایط به تعداد کافی وجود ندارد. بر اساس نتایج آزمون‌های ملی و بین المللی، اختلاف در کیفیت آموزش مدارس در شهرها و روستاها به طور مداوم در حال افزایش است.
در حال حاضر، در قزاقستان هزاران روستا با بیش از 500 نفر جمعیت وجود دارد که از ابتدایی‌ترین امتیازها مانند مدارس، خدمات پیراپزشکی یا جاده هایی که در صورت نیاز به کمک بتوانند با خیال راحت به شهر یا مرکز منطقه برسند، برخوردار نیستند. همه اینها باعث نارضایتی از شرایط زندگی و مهاجرت جوانان به شهرها می شود. جمعیت شهری در قزاقستان در سال 2021 به 59٪ رسید. با این حال، بیشتر ساکنان شهرها و بویژه شهرهای بزرگی مانند آلماتی، آستانه و شیمکنت برای نخستین بار شهرنشین شده اند که به همین دلیل هنوز به طور کامل به شیوه زندگی جدید عادت نکرده اند.
تقسیم بندی دیگر، تقسیم جامعه قزاقستان به قزاق زبان و روس زبان است. بدون شک می‌توان قزاقستان را جزء کشورهایی دانست که در آن دو زبانگی بسیار رایج است و اکثریت جمعیت این کشور به زبان روسی مسلط هستند (بیش از 80 درصد جمعیت). بر اساس سرشماری قزاقستان در سال 2021، 80.1٪ از ساکنان به زبان قزاقی صحبت می‌کنند و 49.3٪ از آن در زندگی روزمره استفاده می کنند. در واقع، جمعیت کشور به نصف تقسیم شده است - نیمی در زندگی روزمره به قزاقی صحبت می کنند، نیمی دیگر بیشتر از زبان روسی استفاده می کنند. این تقسیم بندی براساس مرزهای قومی (تفاوت‌های قومی) انجام نمی شود و یک تقسیم بندی بین روس‌ها و قزاق‌ها نیست. این تقسیم بندی بین قزاق‌های قزاق‌زبان و گروه اقلیت‌هایی است که علاوه بر روس‌ها، شامل نمایندگان سایر گروه‌های قومی و همچنین شامل بخش قابل توجهی از قزاق‌هایی می‌شود که زبان روسی برای آنها زبان اصلی محسوب می‌گردد.
این تفاوت‌ها چندان به وضعیت رسمی زبان مربوط نمی شود - مشکل بسیار عمیق تر و پیچیده تر است. حتی بسیاری از قزاق‌ تبارها ترجیح می‌دهند در بیشتر حوزه‌های زندگی از زبان روسی استفاده کنند. تعداد افرادی که به زبان روسی مسلط هستند و یا دوزبانه هستند بسیار بیشتر از تعداد قزاق هایی است که فقط زبان قزاقی می دانند. با این حال، این وضعیت به تدریج در حال تغییر است. در حال حاضر، در قزاقستان 70 درصد دانش آموزان به زبان قزاقی و 30 درصد به زبان روسی تحصیل می کنند.
در عین حال، براساس نتایج آزمون‌های بین المللی، می‌توان گفت که مدارس قزاق زبان از نظر کیفیت تدریس بسیار عقب‌تر از مدارس روس‌زبان هستند. در واقع، زبان روسی در قزاقستان مدرن، تنها راه برای دریافت آموزش با کیفیت، شغلی با درآمد خوب و موقعیت اجتماعی بالاتر است. مواضع ضعیف زبان قزاقی که جایگاه زبان دولتی را دارد، گهگاه باعث بحث های سیاسی داغ و بهانه ای برای تحریک جامعه می شود.
اختلاف بین بخش مدرن و اروپایی شده جامعه قزاقستان و کسانی که بیشتر به هنجارهای سنتی گرایش دارند و عمدتا به اسلام گره خورده اند، در حال عمیق تر شدن است. روی آوردن به سنت، واکنش تدافعی بخشی از جامعه قزاقستان به تغییرات بزرگی است که در سال‌های اخیر در این کشور رخ داده است. سنت گرایان با حامیان مدرنیزاسیون درباره جایگاه زنان در جامعه، نگرش نسبت به اقلیت‌ها و آینده زبان قزاقی اختلاف نظر دارند.

نتیجه گیری
قزاقستان باید مسیر دشوار و پرمخاطره ای را طی نماید، بین منافع قدرت‌های بزرگ تعادل برقرار کرده و راه حلی برای چالش‌های داخلی کشورش پیدا کند. تنها نکته مثبتی که می تواند با توجه به چالش‌های اجتماعی کلیدی در داخل قزاقستان وجود داشته باشد، این است که اختلاف‌ها و تضادها از عامل قومی نشات نمی‌گیرند، اگرچه برخی مشکلات نیز در روابط بین قومی وجود دارد. اما این مشکلات نه از عامل قومی، بلکه از سبک زندگی و الگوهای رفتاری متفاوت که گاه حتی در یک گروه قومی متفاوت هستند نشات می‌گیرند. این موضوع تا حد زیادی به دلیل ثبات الگوی قزاقستانی روابط بین قومی و به طور کلی، نظام سیاسی این کشور است.
با این حال، مقام‌های قزاقستان نباید آسوده خاطر باشند و فکر کنند که خطر بی ثباتی سیاسی از بین رفته است. 18 نوامبر سال 2022، محاکمه کریم ماسیم اف، رئیس سابق کمیته امنیت ملی قزاقستان به جرم خیانت در ارتباط با حوادث ژانویه، در شهر آستانه پشت درهای بسته آغاز شد. با وجود این، به جرات می توان گفت که نیروهای بسیار قدرتمندی در داخل کشور وجود دارند که ممکن است سعی کنند حکومت را به چالش بکشند و دوباره اوضاع را به طور جدی بی ثبات کنند.
توکایف در رابطه با این موضوع اظهار داشت: «متاسفانه، در حال حاضر آنها سعی دارند این بازی خطرناک را انجام دهند. برای آنها، این فقط یک بازی است که در آن فقط به محبوبیت خیالی در شبکه‌های اجتماعی و جلب توجه حامیان مالی مخفی اهمیت می دهند». رئیس جمهور همچنین خاطرنشان کرد: «هم شهروندان عادی و هم منافع دولت از این موضوع آسیب می بینند. بنابراین، من مطمئن هستم که چنین افرادی هیچ آینده سیاسی در قزاقستان نداشته و نخواهند داشت. اما نمی توان منکر شد که آنها می توانند به ابزاری در دست نیروهای مخرب مختلف که سعی در بی ثبات کردن اوضاع کشور را دارند، تبدیل شوند».
چند روز قبل از انتخابات اخیر نیز، کمیته امنیت ملی از افشای گروه دیگری که قصد داشت قدرت را در کشور به دست گیرد خبر داد. راهپیمایی حامیان مارات آبیف، سیاستمدار و تاجر جنجالی در روز  26 نوامبر (در روز مراسم تحلیف توکایف) نشان می‌دهد که هنوز جمع آوری چندین هزار جوان قوی و با اراده در مرکز هر شهر دشوار نیست. این احتمال وجود دارد که "جعبه پاندورا" (جعبه بدی‌ها و مصیبت‌ها) که در ژانویه سال 2022 در قزاقستان باز شد، سرآغاز مشکلات بزرگ و غیرمنتظره در این کشور باشد.
در این شرایط، روابط پایدار با نزدیکترین همسایگان - روسیه و چین – بسیار حیاتی است. بنابراین، نباید انتظار داشت که قزاقستان در سال‌های آینده از روسیه دور شود. با این حال، سیاست چند جانبه گرایی نیز همچنان در دستور کار سیاست خارجی قزاقستان وجود دارد، بنابراین مقام‌های این کشور تلاش‌های خود را در جهت خلاص شدن از وابستگی بیش از حد به اقتصاد روسیه نیز تقویت خواهند کرد.
انتهای مطلب/