مطالعات شرق/

در ماه‌های اخیر، «آستانه» میزبان رهبران و دیپلمات‌های ارشد چین، روسیه، اروپا و ایالات متحده بوده است که نشان‌دهنده رویکرد متعادل این کشور در حوزه دیپلماسی است.
طی دو ماه گذشته، رؤسای جمهور و مقام‌های ارشد از کشورها و قدرت‌های بزرگ دنیا- چین، روسیه و ایالات متحده - و همچنین اتحادیه اروپا از آستانه بازدید کرده‌اند. سیاست خارجی چندجانبه معروف قزاقستان، که سه دهه پیش تدوین شده است، به این کشور آسیای مرکزی کمک می‌کند تا بتواند از وضعیت پرتنش و غیرقابل‌پیش‌بینی کنونی جهانی عبور کند.
طی ماه‌های اخیر ابتدا، شی جین پینگ، رهبر چین در 14 سپتامبر به قزاقستان سفر کرد. این اولین سفر خارجی وی از زمان آغاز همه‌گیری کرونا در سال 2020 بود. وی درباره این سفر اظهار داشت: "یک‌بار دیگر، می‌خواهم به شما اطمینان دهم که دولت چین توجه زیادی به روابط با قزاقستان دارد."
یک ماه بعد، در 12 اکتبر، ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه برای شرکت در ششمین کنفرانس تعامل و اقدام‌های اعتمادساز در آسیا (CICA) وارد آستانه شد. البته، پیش از آن نیز پوتین و قاسم جومارت توکایف، رئیس‌جمهور قزاقستان، در ماه آگوست در سوچی دیدار کرده بودند و همچنین در اوایل همان ماه نیز با یکدیگر تماس تلفنی داشتند. تعاملات سطح بالا بین قزاقستان و دو همسایه بزرگ آن پایدار و همواره برقرار بوده است.
اما در اواخر اکتبر نیز، چارلز میشل، رئیس شورای اروپا، از این کشور آسیای مرکزی بازدید کرد. این مقام ارشد اتحادیه اروپا دراین‌رابطه اظهار داشت: "روابط ما قوی است و حتی قوی‌تر نیز می‌شود. این روابط مبتنی بر اعتماد و درک متقابل است."  چند هفته بعد از آن، 16 تا 17 نوامبر، جوزپ بورل، نماینده عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز به آستانه سفر کرد.
از مقامهای ایالات متحده، دونالد لو دستیار وزیر امور خارجه آمریکا، از 6 تا 11 نوامبر، از قزاقستان، ترکمنستان و ازبکستان بازدید کرد. طبق اعلام وزارت خارجه آمریکا، دونالد لو در قزاقستان، "با رهبران اقتصادی و تجاری این کشور در خصوص مسائل مربوط به ثبات اقتصادی آسیای مرکزی و ارتباطات منطقه‌ای" بحث و تبادل نظر کرده است. (البته لو قبلاً در ماه می نیز به این کشور سفر کرده بود.)
بااین‌حال، در رابطه‌ با این بازدیدها مسائل متعددی وجود دارد که باید موردتوجه قرار گیرد. به‌عنوان‌مثال، روابط روسیه و قزاقستان نه‌تنها در سطح دیپلماتیک، بلکه در همه زمینه ها قوی است. تجارت دوجانبه دو کشور در سال 2021 به 24.5 میلیارد دلار رسید، همچنین دو کشور روابط دفاعی نزدیکی نیز دارند. اما از سوی دیگر، دولت روسیه از عدم حمایت آشکار قزاقستان از حمله روسیه به اوکراین خرسند نیست و حتی برخی سیاستمداران و افراد مشهور روس به‌خاطر این موضوع، قزاقستان را تهدید کرده‌اند.
رابطه با پکن نیز به همین ترتیب پیچیده است. درحالی‌که قزاقستان از داشتن روابط تجاری و سرمایه‌گذاری با همسایه خود سود می‌برد، در سال‌های اخیر اعتراض‌های زیادی در قزاقستان در ارتباط با چین وجود داشته است. البته دلایل متفاوتی مطرح است، از جمله نگرانی در مورد اشتغال مهاجران چینی به مشاغل محلی، وضعیت سین کیانگ و خرید زمین در قزاقستان توسط شرکت‌های چینی.
با وجود این که موقعیت جغرافیایی و پیشینه منطقه‌ای قزاقستان، حفظ روابط صمیمانه و مستحکم با مسکو و پکن را الزامی می‌کند، بااین‌حال، فضای زیادی برای تعامل با غرب نیز وجود دارد. آستانه و واشنگتن معمولاً روابط دیپلماتیک صمیمانه و نزدیکی دارند، اما در حوزه تجاری و سرمایه‌گذاری روابط محدودی بین دو کشور برقرار است و در حوزه دفاعی نیز عملاً روابطی وجود ندارد. پس از انتخابات زودهنگام ریاست‌جمهوری قزاقستان (در 20 نوامبر)، می‌توان انتظار داشت که روابط دوجانبه آستانه و واشنگتن به‌طورکلی ثابت بماند.
به‌طورکلی به نظر نمی‌رسد کاخ سفید و کنگره ایالات متحده بر نزدیک‌تر شدن به آسیای مرکزی متمرکز باشند؛ بنابراین، سفرهای گاه‌به‌گاه هیئت‌های قزاقستانی به واشنگتن ادامه خواهد یافت؛ اما در حال حاضر هیچ «کاتالیزوری» برای نزدیک‌تر کردن این دو دولت وجود ندارد.
بنابراین با توجه به بعید بودن ارتباط و همکاری بیشتر ایالات متحده، قزاقستان می‌تواند در زمینه مشارکت دیپلماتیک و سرمایه‌گذاری همچنان به اروپا نگاه کند. در حال حاضر شرکت‌های اروپایی در قزاقستان بسیار فعال هستند. مشکل این است که آنها بر ذخایر انرژی قزاقستان متمرکز هستند. به‌عنوان‌مثال، کمپانی انی (Eni)، غول انرژی ایتالیایی، از سال 1992 در این کشور فعالیت بوده است. چندین شرکت فرانسوی مانند توتال (Total)، دانون (Danon)، آلستوم(Alstom) و اورانو(Orano) نیز در این کشور فعالیت می‌کنند - پاریس و آستانه در سال 2021، نقشه راه همکاری اقتصادی بین دو کشور را امضا کردند. اما هدف آستانه جذب سرمایه‌گذاری و مشارکت بیشتر در بخش‌های تولیدی، بانکی و مالی، کشاورزی (به‌عنوان‌مثال گندم و جو) و بخش سایبری است. از سوی دیگر، مؤسساتی مانند مرکز مالی بین‌المللی آستانه و قزاق اینوست وظیفه جذب سرمایه‌گذاران جدید را بر عهده دارند، اما برای موفقیت با محدودیت‌های زیادی مواجه هستند.
بااین‌حال، دیدارهای سطح بالای اخیر با مقام‌های ارشد اتحادیه اروپا برای قزاقستان نشانه مثبتی از تمایل بروکسل برای ادامه تعامل با آستانه و تقویت روابط است. به همین ترتیب، آستانه نیز از فرصت تحکیم توافق‌ها و تعریف پروژه‌های جدید با شرکای اروپایی غافل نخواهد شد. اما چالش اصلی این است که آستانه چگونه می‌تواند این روابط نزدیک دیپلماتیک را به یک مشارکت عملی برد-برد تبدیل کند درعین‌حال که از خشم روسیه نیز در امان بماند. آستانه برای رسیدن به بازار اروپا روی مسیر ترانس خزر تمرکز کرده است و در حال حاضر برنامه‌های این کشور در این زمینه خوب پیش می‌رود. به نظر می‌رسد که اکنون و با توجه به تغییرات ژئوپلیتیک جهانی، لازم است که آستانه در راستای بهبود روابط خود با اروپا و تضمین معاملات و سرمایه‌گذاری‌های تجاری جدید اروپا در این کشور، یک استراتژی مؤثرتر در زمینه سرمایه‌گذاری‌ها تدوین کند.
با توجه به ورود جنگ اوکراین به فاز زمستانی خود و ادامه تهدیدهای گاه‌به‌گاه مسکو علیه همسایگانش، نباید انتظار یک تغییر اساسی را از سوی قزاقستان و دیگر کشورهای آسیای مرکزی، به سمت غرب داشته باشیم. با این اوصاف، دیپلماسی چندجانبه معروف قزاقستان به این کشور کمک کرده است که در دریای مواج کنونی ناشی از جنگ به حرکت خود ادامه دهد. در واقع، سه قدرت جهانی، به‌علاوه اتحادیه اروپا، روابط صمیمانه و محکمی با آستانه دارند، اما مقام‌های قزاقستان باید این روابط را با ظرافت و آینده‌نگری متعادل کنند. در نهایت، درحالی‌که انتظار نمی‌رود اتحادهای دیپلماتیک یا دفاعی در آسیای مرکزی به طور قابل‌توجهی تغییر کنند، اما پیامدهای جنگ در اوکراین، فرصت‌های خوبی را برای توسعه تجارت و سرمایه‌گذاری بین قزاقستان و اروپا ایجاد کرده است.
انتهای مطلب/