سرانجام ژنرال عاصم منیر رئیس سابق سازمان اطلاعات، سرویس اطلاعات ارتش پاکستان (ISI) و پیش از آن رئیس اطلاعات نظامی این کشور (MI) توسط نخست وزیر به عنوان فرمانده جدید کل ارتش پاکستان انتخاب شد. در پاکستان از سابقه حکومت نظامی برخوردار است، فرمانده ارتش به دلیل نفوذ در سیاست‌های داخلی و خارجی پاکستان، به عنوان رهبر واقعی این کشور تلقی می‌شود و همواره طرف صحبت اکثر قدرت‌های خارجی است.
اكنون که عاصم منیر سکان فرماندهی ارتش را در دست گرفته، با پنج موضوع اساسی مواجه است که بر سیاست داخلی و خارجی پاکستان تأثیرات مهمی خواهند داشت. این پنج موضوع عبارتند از عمران خان، رقابت آمریکا با چین، پرونده هند، تسلیحات هسته‌ای و مسئله افغانستان.

مطالعات شرق/

سرانجام شهباز شریف، نخست وزیر پاكستان، عاصم منیر را به عنوان فرمانده جدید کل ارتش اين کشور منصوب کرد و بدين ترتيب ژنرال منیر پس از اتمام دوره شش ساله فرماندهي قمر باجوا، اين پست را برعهده گرفت. منیر رئیس سابق سازمان اطلاعات، سرویس اطلاعات ارتش پاکستان (ISI) و قبل از آن رئیس اطلاعات نظامی این کشور (MI) بوده است. در پاکستان كه به سلاح هسته‌ای مجهز بوده و پنجمین ارتش بزرگ جهان را در اختیار دارد و از سابقه حکومت نظامی برخوردار است، فرمانده ارتش هميشه به دنبال به دست گرفتن قدرت بوده و حتی گاهی به دلیل نفوذ در سیاست‌های داخلی و خارجی پاکستان، به عنوان رهبر واقعی تلقی می‌شود.

فرمانده ارتش همچنین طرف صحبت اکثر قدرت‌های خارجی از جمله ایالات‌‏متحده است. بنابراین، اگر چه سیاست‏‌ها و اقدام‌های منير از طريق تشکیلات نظامی شکل می‌‏گیرد، اما وي اکنون قدرتمندترین فرد در اين کشور محسوب می‌‏شود.

اكنون که منیر سکان فرماندهی ارتش را به دست گرفته، با پنج موضوع اساسی مواجه است که تأثیرات مهمی بر سیاست داخلی و سیاست خارجی پاکستان و همچنین منافع امنیت ملی ایالات‌‏متحده دارند.

1- سياست داخلی
منیر در بحبوحه آشفتگی سیاسی و اقتصادی پاکستان، مسئولیت فرماندهي ارتش را بر عهده گرفته است. عمران ‏خان نخست وزیر سابق پاکستان، ارتش را به تبانی با دولت ایالات‏‌متحده در برکناری خود از قدرت در بهار گذشته متهم کرده است. عمران ‏خان همچنان در پاکستان از محبوبیت زیادی برخوردار بوده و برای انتخابات عمومی زودهنگام تبلیغ می‏‌کند. انتصاب منیر نيز در بحبوحه کشمکش‌ها و جنجال‌های سیاسی بین ائتلاف حاکم (تحت رهبري حزب مسلم ليگ پاكستان PML-N)، عمران ‏خان و باجوا فرمانده سابق ارتش، صورت گرفته است.

پیش از این، عمران‏ خان به دنبال آن بود كه بر انتصاب فرمانده جديد ارتش تأثیر گذارد و ظاهرا از یک فرمانده قبلي حمایت مي‏‌كرد تا قدرت را دوباره به دست آورد. بيشتر ادعا شده بود که عمران ‏خان از فیض حمید، یکی دیگر از رؤسای سابق سازمان اطلاعات ارتش حمايت كرده و تلاش مي‌‏كرد از ارتقاء فرمانده منیر که در سال 2019 از سمت رياست اطلاعات ارتش برکنار شده بود، جلوگیری کند.

چند روز پس از اعلام فرماندهی جدید ارتش، عمران ‏خان اولین تجمع عمومی را پس از سوء قصد علیه او در اوایل ماه جاری برگزار کرد. سخنرانی عمومی عمران خان در شهر راولپندی که مقر فرماندهی ارتش پاکستان هم در آنجا است برگزار شد و راهپیمایی طولانی عمران ‏خان در سراسر کشور خاتمه یافت. وي اعلام کرد که اعضای حزب او از مجالس قانونگذاری ايالتي استعفا خواهند داد. به نظر می‌‏رسد اين اقدام تلاشی برای وادار کردن دولت فعلی و شاید رئیس جدید ارتش برای برگزاری انتخابات زود هنگام باشد. عمران ‏خان درحوزه‌های اصلی انتخاباتي محبوب بوده و به نظر می‌رسد که روي حمایت مردم از برنامه سیاسی ضدفساد و ضدآمریکایی‌ او براي پیروزی در انتخابات بعدی حساب كرده است.

طی چند ماه گذشته، باجوا و نوید انجم، رئیس اطلاعات ارتش که هر دو قبل از جريان سرنگونی عمران ‏خان توسط اپوزیسیون در پشت پرده از دولت عمران ‏خان حمایت کردند با اعتراض‌های عمومی عمران ‏خان كه خواستار برگزاری انتخابات زودهنگام بوده است، مخالفت کردند. با این حال، انتصاب فرمانده جدید ارتش، علی‌رغم اینکه وی انتخاب عمران‏ خان نیست، ممکن است فرصت کوچکی را برای عمران خان فراهم آورد تا حداقل بتواند با تشکیلات نظامی سازش كند. هر چند بعید است که منیر مسیر خود را تغییر داده و به خواسته‌‏های عمران ‏خان تن دهد.

عمران ‏خان و منیر زمانی با هم درگير شدند که عمران خان، منير را از رياست اطلاعات ارتش برکنار و تلاش کرد مانع ارتقاء منیر شود. شاید به همین دلیل است كه حزب حاكم، منير را به فرماندهي كل ارتش منصوب کرد تا امیدوار باشد که در صورت افزايش تحركات عمران ‏خان برای تضمین یک انتخابات زودهنگام و امن، تنفر منير از عمران ‏خان از آنها محافظت کند.

اگر منیر بتواند در برابر تاکتیک‌های فشار عمران ‏خان مقاومت کند، شايد بتواند بحران سیاسی را کاهش دهد. نکته اول این است که منیر حداقل الان در معرض انواع اتهام‌های سیاسی از جمله اتهام خائن بودن که عمران ‏خان به باجوا وارد دانسته، قرار ندارد. دوم اینکه وي ممکن است از طیف گسترده اختیارات فرمانده كل ارتش استفاده کند تا به بررسی چالش‏‌های داخلی كه ارتش براي دستيابي به انسجام با آن روبرو است، بپردازد. در نهایت، از آنجا كه سیاستمداران و احزاب همسو با عمران ‏خان شناخت كاملي از وي، منیر، تفاوت اين دو و جایگاه ارتش در سیاست داخلی دارند، ممكن است شاهد صف‌بندی مجدد بسیاری از اين احزاب در كنار عمران‏ خان باشيم.

در نهایت، اقدام منیر در خصوص سیاست داخلی، موضع و جايگاه ارتش در انتخابات سراسري بعدی که برای اواخر سال 2023 برنامه‌‏ریزی شده را نشان مي‌‏دهد و نشانگر این خواهد بود كه آيا منیر در برابر عمران ‏خان خواهد ايستاد، بی‌طرف مي‌‏ماند یا مانند سال 2018 كه ارتش از وي در انتخابات حمایت كرد، از عمران ‏خان حمايت مي‌‏كند. رابطه دولت غيرنظامي با رهبري نظامی در دوره شش ساله تصدی باجوا دچار خدشه شده و منیر ممکن است براي محافظت از ارتش در برابر انتقادها و بازگرداندن وجهه و اعتبار عمومی ارتش، رویکرد "بی‌طرفی" را در پيش بگيرد.

2- رقابت استراتژیک ایالات‏‌متحده و چین
پس از خروج ایالات‌‏متحده از افغانستان و تغییر تمرکز استراتژیك آمریکا از اين منطقه به هند و اقیانوس آرام به‌ منظور مقابله با چین، پاکستان خود را در یک دوراهي سیاسي می‌‏يابد. پيشروي در رقابت استراتژیک فزاینده بین دو قدرت بزرگ، مهم‌ترین وظیفه منیر در راستاي حفظ امنیت ملی اين كشور خواهد بود.

پاکستان شراکت نظامی و اقتصادی قوی با چین دارد، اما ارتش پاکستان (و دیگر نخبگان) به دنبال عادي‌‏سازي روابط اين كشور با ایالات‌‏متحده هستند و برخی بر اين باور هستند که برای برقراري موازنه در روابط پاکستان با پکن به رابطه با ايالات متحده نیاز دارند. روابط ایالات‌‏متحده و پاکستان در سال‏‌های گذشته به دلیل حمایت پاکستان از طالبان و همسویی فزاینده آن با چین روبه وخامت گذاشته است.

اگر چه باجوا به حمایت پاکستان از طالبان متعهد ماند که منجر به قطع کمک‏‌های امنیتی و اقتصادي ایالات‌‏متحده در دولت ترامپ شد اما به درخواست‏‌های ایالات‌‏متحده برای متقاعد کردن طالبان به پذیرش یک راه حل سیاسی و شرکت در مذاکرات پاسخ مثبت داد. در همان زمان، اگر چه باجوا از اقدام‌های استثمارگرایانه چین به عنوان بخشی از پروژه‌‏های طرح کمربند و جاده در پاکستان انتقاد کرد، اما روابط نظامی چین و پاکستان گسترش یافت. وي در مورد جنگ روسیه در اوکراین با عمران ‏خان اختلاف‌نظر داشت و به شكل غيرعلني از حضور عمران ‏خان در مسکو در آستانه تهاجم روسیه انتقاد کرد. باجوا همچنین با ادعاهاي عمران ‏خان در مورد توطئه از سوي آمریکا علناً مخالفت کرد. در نهایت، حتی با وجود تلاش باجوا برای احياء روابط پاكستان با ایالات‌متحده، وابستگی پاکستان به چین افزایش یافت.

منیر هم ممکن است اقدام‌های باجوا در جهت بهبود روابط با ایالات‌‏متحده را از یک سو و تعامل با چین را از سوی دیگر ادامه دهد. با این حال، چالش‌های اقتصادی پایان‌ناپذیر پاکستان وي را مجبور مي‏‌كند تا کمک بیشتری از چین درخواست كند، که اين خود مستلزم بازبینی در تعادل کنونی روابط پاکستان است. نشانه‌ها حاكي از آن است كه دولت چین به دنبال مطالبات پيچيده‏‌تري از جمله افزایش حضور امنیتی در پاکستان است. در صورتی که منیر شرایط چین را بپذيرد، پکن ممکن است دسترسی نظامی بیشتری را به پاکستان، درخواست کند که اين امر چالش مهمی برای استراتژی هند و اقیانوس آرام ایالات‌‏متحده خواهد بود و به تنش‌ ميان ایالات‏‌متحده و پاکستان دامن می‌زند.
منیر برای حفظ روابط با ایالات‌متحده، باید دليل قانع‌‏كننده‌‏اي براي ارتباط با چين به واشنگتن ارائه كند. چرا كه پاکستان می‌تواند کشوري پويا باشد نه اينكه در حصار چين گرفتار شود.

3- هند
هند اغلب اولویت اول امنیت ملی رهبران نظامی پاکستان بوده و منیر نیز باید خط مشی خود را در مورد هند  مشخص کند. باجوا رویکردی آشتی‌‏جویانه در قبال هند در پیش گرفت. پس از اینکه روابط در سال 2019 به وخامت كشيده شد، باجوا از طریق کانال‌‏هاي ]گفتگوی پشت پرده [به دنبال کاهش خصومت بود که حاکی از آن بود که پاكستان تمایل دارد وضعیت فعلی ارضی بین دو کشور را بپذیرد. با این حال، بسیاری از افراد در تشکیلات نظامی و سیاسی، از جمله عمران ‏خان، در برقراري ارتباط با دولت هند كه به شدت طرفدار مذهب هندو است، محتاطانه‌‏تر عمل كردند. آنها همچنین بر اين باور بودند که باجوا برای بهبود روابط با همسایه شرقی پاکستان بسیار عجولانه عمل کرده است.

باجوا از سه سیاست آشتی‏‌جویانه در قبال هند حمایت می‌‏کرد: وي پذيرفت که آتش بس مجدداً در امتداد خط کنترل (LoC) برقرار گردد. بنابراين كار را براي شبه‌‏نظاميان ضد هند در پاکستان سخت کرد. باجوا همچنین پاکستان را از مناقشه مرزی سال 2020 هند و چین دور نگه داشت، در حالي که این نگرانی وجود داشت که پاکستان ممکن است با حمایت از تهاجم چین، جبهه دومی را در مقابل هند ايجاد کند. حتی پس از تصمیم دولت مودی برای لغو خودمختاری ایالت جامو و کشمیر در آگوست 2019، به نظر می‌‏رسید که وي بيش از پيش مایل به دیدار و مذاكره با هندی‌‏ها است. در نهایت عمران ‏خان با باجوا نسبت به نزدیکی و برقراري ارتباط بیشتر از طریق احیای تجارت بين هند و پاکستان و دعوت از نارندرا مودی براي بازديد از پاکستان مخالفت کرد.

تحلیل‌گران موضع منير در قبال هند را جنگ‌‏طلبانه توصیف می‌‏كنند و برخی در هند بر این تصور هستند که وی مواضع بنیادگرایانه‌‏ای را دنبال می‌‏کند. منیر همچنین احتمالاً با فشار و اصرار ارتش برای نشان دادن واکنشی میهن‌‏پرستانه به هند، بویژه در زمان بحران فعلی، مواجه خواهد شد. اما با توجه به چالش‌های اقتصادی پاکستان و تجربه منیر در سازمان‌‏های اطلاعاتی بویژه پس از حمله تروریستی پولواما در سال 2019، وی احتمالاً به مواضع باجوا در مورد هند پایبند خواهد بود. پس از حمله هوایی هند به پاکستان در سال 2019 منیر در مقام رئیس اطلاعات ارتش برای گفتگو در مورد استفاده از موشک‏‌های متعارف در پاکستان توسط هند و همچنین به‌ منظور کاهش تنش، به‌ صورت غیرعلنی با رئیس سازمان اطلاعات هند ارتباط برقرار کرد. منیر همچنین به دنبال حفظ آتش بس در امتداد خط کنترل است زیرا می‌‏بایست منابع و توجه خود را به حملات مداوم تحریک طالبان پاکستان (TTP) علیه ارتش در مرزهای غربی معطوف کند.

اگر منیر بخواهد سیاست جنگ‌طلبانه‌تری را در قبال هند در پیش گیرد و بطور مثال از آتش‌بس در خط کنترل خارج شود و یا رویکرد خود را در قبال درگیری مرزی هند و چین تغییر دهد، تنش نظامی بین هند و پاکستان تشدید می‌‏شود. تشدید تنش بین هند و پاکستان، شرایط را برای ایالات‌‏متحده در ایجاد تعادل بین سیاست جلوگیری از تشدید تنش متعارف یا هسته‏‌ای بین هند و پاکستان از یک سو و در عین حال تعمیق مشارکت با هند برای مقابله با چین به عنوان استراتژی اصلی در منطقه هند و اقیانوسیه و همچنین تعقیب منافع ملی این کشور در جنوب آسیا، پیچیده می‌‏سازد.

4- تسلیحات هسته‏‌ای
سیاستگذاران ایالات‌‏متحده همچنان نگران تسلیحات هسته‏‌ای پاکستان هستند. در حالی که باجوا تضمین‌های لازم را در مورد بکارگیری تسلیحات هسته‌ای به دولت آمریکا ارائه کرد، اما مسائل مربوط به بُرد بیشتر تسلیحات، موشک‌های مدرن، حجم زرادخانه پاکستان و قابلیت‌های هسته‏‌ای دیگر همچنان حل‌نشده باقی مانده است. الی راتنر، دستیار وزیر دفاع آمریکا در امور هند و اقیانوسیه، امنیت هسته‌ای را در کنار مبارزه با تروریسم، یکی از منافع ایالات‌‏متحده در پاکستان دانسته و بایدن رئیس جمهور این کشور اخیراً پاکستان را به عنوان "یکی از خطرناک‏‌ترین کشورهای هسته‏‌ای جهان" توصیف کرده است.

با اینکه منیر مسئول مجموعه تسلیحات هسته‌‏ای پاکستان نیست، اما تأثیر تعیین‌کننده‌ای بر آن خواهد داشت. وی می‌‏تواند مواضع باجوا را دنبال کرده و بویژه به دلیل چالش‌‏های اقتصادی پاکستان، گسترش امکانات هسته‌‏ای را در حد محدودی حفظ کند. کشمکش و نزاع بر سر بوروکراسی هسته‌‏ای پاکستان اولین چالشی است که میزان تأثیرگذاری منیر را به‌ خوبی مشخص می‌‏کند. با قدرتمندشدن بوروکراسی هسته‌ای پاکستان و مدرن‌شدن تسلیحات هسته‌ای هند که احتمالاً در واکنش به رشد هسته‌ای چین تسریع شود، منیر ممکن است بخاطر اتخاذ رویکردی متفاوت با فشار و مخالفت مواجه شود.

5- افغانستان و مبارزه با تروریسم
افغانستان تحت سلطه طالبان، تجربه‌‏ای استراتژیک است که برای منافع پاکستان چندان مطلوب نیست و منیر وارث آن است. طالبان با ایجاد اختلال در حصارکشی چند میلیون دلاری در مرز افغانستان و پاکستان و همچنین حمایت از شبه نظامیان ضدپاکستانی تحریک طالبان پاکستان (TTP)، این مرز را به چالش می‌‏کشد. در پاسخ به تقاضای پاکستان مبنی بر مهار تحریک طالبان پاکستان (TTP)، طالبان از پاکستان خواسته تا با امتیازهای درخواستی تحریک طالبان پاکستان موافقت کند. در صحنه بین‌المللی، طالبان با وجود انتقاد کشورهای منطقه‌ای و غربی از سیاست‌های اجتماعی محدودکننده دختران و زنان، عدم مشارکت سیاسی همه اقشار در دولت و تشدید نگرانی‌های تروریستی بویژه پس از روشن شدن حضور ایمن الظواهری، رهبر القاعده در کابل، منزوی مانده است.

منیر در مقام رئیس اطلاعات ارتش در اوایل سال 2019 که نقطه اوج مذاکرات آمریکا و طالبان بود با طالبان برخورد کرد. برخی منابع طالبان بیان کرده‌‎اند که آنها با منیر دچار چالش شده‏ بودند. با این حال، این بار، منیر وارث سیاست پاکستان خواهد بود که به طور علنی به دنبال بازپروری بین‌‏المللی طالبان است اما در واقع طالبان بویژه سراج‌الدین حقانی وزیر کشور طالبان را تحت فشار قرار می‌‏دهد. دولت ایالات‌‏متحده امیدوار است که منیر مانع از فعالیت‌‏های ضد تروریسم ایالات‌‏متحده نشود و از اهرم پاکستان برای اعمال فشار بر طالبان به منظور رفع نگرانی‌‏های بین‌المللی استفاده کند.

مقابله با تلفات فزاینده پاکستان در حملات تحریک طالبان پاکستان که اغلب از خاک افغانستان انجام می‌‏گیرد چالش کوتاه مدت، منیر خواهد بود. در زمان باجوا، پاکستان یا با مذاکره و آتش بس با تحریک طالبان پاکستان برخورد می‌‏کرد و یا به اقدام نظامی علیه آنها دست می‏‌زد. با توجه به اعلام اخیر تحریک طالبان پاکستان در مورد از سرگیری حملات در سراسر پاکستان، منیر باید تصمیم گیرد که آیا تعامل سیاسی با تحریک طالبان پاکستان با میانجیگری طالبان را دوچندان کند یا به مقابله نظامی با آنها بپردازد.

6- مواضع ایالات‌متحده
منیر مسیر تشکیلات نظامی پاکستان را ادامه خواهد داد و با توجه به منافع ملی پاکستان مانند بسیاری از فرماندهان ارتش پیش از خود با ایالات‌‏متحده برخورد خواهد کرد. اما به دلیل ناآرامی‌های اقتصادی و سیاسی، تشدید رقابت ایالات‌‏متحده و چین و تسلط طالبان بر افغانستان، این منافع نسبت به گذشته چندان روشن نیست. اگر چه دولت بایدن در استراتژی امنیت ملی (NSS) که اخیراً اعلام کرده به طور مستقیم به پاکستان اشاره نکرده، اما این استراتژی نشان می‌‏دهد که ایالات‌‏متحده باید الگوهای مناسبی برای تعامل با پاکستان در نظر گیرد و تلاش ‏کند پاکستان را از اقدام‌هایی که منافع آمریکا را در هند و اقیانوس آرام به خطر می‌‏اندازد، منصرف کند. با این حال، در حال حاضر، سیاست ایالات‌‏متحده در مورد پاکستان همچنان متغیر است.

انتقال قدرت نظامی پاکستان فرصت خوبی برای سیاستگذاران آمریکایی برای پایان دادن به این شرایط متغیر است. آنها باید بر اساس استراتژی امنیت ملی (NSS)، نقش آمریکا در پاکستان را به دقت ارزیابی و تعیین کنند که کدام جهت‌گیری‌ها در سیاست پاکستان با منافع ایالات‌‏متحده در هند و اقیانوس آرام سازگار است و چه اهرم‌‏هایی برای اعمال نفوذ بر پاکستان در اختیار آنها قرار دارد. سیاستگذاران نباید بیش از حد بر تأثیر منیر بر سیاست داخلی و سیاست خارجی پاکستان تأکید کرده و ناخواسته وجهه سیاسی وی را تقویت کنند. با این حال، سیاستگذاران ایالات‌‏متحده باید در مورد سیاست خارجی که وی از آن حمایت می‏‌کند، بویژه سیاست خارجی و روابط امنیتی پاکستان در قبال چین، تعامل فعالانه‌‏ای با وی برقرار کنند.
انتهای مطلب/