مطالعات شرق/

به رغم گذشت 10 ماه از زمان بازگشت طالبان به قدرت، بسیاری از افغان‌ها، هنوز مشروعیت این گروه را نپذیرفته‌اند. نسخه دوم طالبان هم نشان داده که در زمینه اعمال سیاست‌ها، اقدامات و ایدئولوژی فرامحافظه‌کارانه، تفاوت چندانی با نسخه اول نکرده است. طالبان در حال اجرای سیاست‌هایی است تا قدرت خود را بیش از پیش تحکیم کند، حتی اگر این سیاست‌ها سبب تضعیف حاکمیت خوب و حاکمیت قانون شود. عناصر تندروی این گروه، به جای آغاز مذاکرات معنادار و تأمین امنیت، دولت را به سمت تنظیم زندگی شهروندان، بخصوص زنان و دختران، سوق داده‌اند. سیاست‌های سرکوبگرانه و تک قومیتی طالبان سبب تشدید شکاف‌های قومی و فرقه‌ای شده است. این وضعیت، پایان جنگ در افغانستان را دور از دسترس کرده و به این درگیری شکل جدیدی داده است. در شرایطی که طالبان در مسیر تبدیل شدن از یک نیروی چریکی به یک دولت مشروع قرار دارد، گروه‌های مقاومت با افزایش حملات خود بر ضد طالبان، در حال ابراز وجود هستند.

نیروهای جدید ضدطالبان
در ماه‌های مارس و آوریل 2022 و در بحبوحه فصل جدید جنگ، چند گروه ضد طالبانی اعلام حضور کردند. بیانیه این گروه‌ها نشان می‌دهد که به باور آنها، شرایط میدانی برای انجام یک حمله تمام عیار علیه طالبان مساعد است. هر چند بسیاری از این گروه‌ها، با انتشار ویدئوهای کوتاه در شبکه‌های اجتماعی، موجودیت خود را اعلام کرده‌اند اما هنوز اطلاعات زیادی راجع به آنها و قدرت تهاجمی‌ آنها وجود ندارد. «جبهه مقاومت ملی افغانستان» به رهبری «احمد مسعود» پسر «احمد شاه مسعود»، مهم‌ترین شورش ضد طالبانی بوده و مدعی است که چند هزار جنگجوی مسلح دارد. «جبهه مقاومت ملی» از دیرباز مخالف اصلی طالبان در دره‌های «پنجشیر» و «اندراب» بوده است. دره پنجشیر ده‌ها سال محل مقاومت بوده است؛ ابتدا در مقابل نیروهای شوروی در دهه 1990 و سپس در برابر طالبان در دهه 1990. جبهه مقاومت تلاش دارد نشان دهد که این گروه می‌تواند تکرار کننده موفقیت‌های احمد شاه مسعود در برابر شوروی در دهه 1990 باشد؛ موفقیتی که با دریافت حجم عظیمی از کمک‌های خارجی میسر شد. این گروه مدعی است که از زمان آغاز شورش خود در سال 2021، با در پیش گرفتن راهبرد جنگ چریکی و غیرمتعارف دهه 1990، به پیشرفت‌هایی دست یافته است. این جبهه با اعلام اینکه حملات بهاره این گروه موفق بوده است، ادعا می‌کند که عملیات‌هایی را در 12 ولایت از جمله بغلان، پروان، پنجشیر، کابل، کاپیسا، بدخشان و تخار انجام داده است.

مارس 2022 گروه دیگری موسوم به «جبهه آزادی افغانستان»، در شبکه‌های اجتماعی اعلام حضور کرد.  هر چند این گروه رهبر خود را معرفی نکرده است اما گزارش‌ها حکایت از آن دارند که ژنرال «یاسین ضیاء» وزیر دفاع سابق و رئیس اسبق ستاد کل ارتش افغانستان، در خط مقدم این گروه قرار دارد. این گروه مسئولیت چند حمله به عناصر طالبان را در ولایات مختلف، از بدخشان تا قندهار، بر عهده گرفته است. به گفته کارشناسان، «جنبش آزادی و ملی اسلامی افغانستان» تنها گروه مهم پشتون است. این گروه که تحت رهبری «عبدالمتین سلیمان خیل» از فرماندهان سابق نیروهای ویژه ارتش افغانستان قرار دارد، فوریه سال 2022 و در واکنش به قتل سربازان سابق ارتش به دست طالبان تشکیل شد. شمار دیگری از گروه‌های مقاومت نیز اخیرا اعلام وجود کرده‌اند، از جمله «جبهه آزادی و دموکراسی»، «سربازان هزارستان» و «جبهه آزادی افغانستان». با این وجود، هنوز اطلاعات زیادی راجع به رهبری، روش عملیاتی و توانایی این گروه‌ها وجود ندارد.

می 2022، حدود 40 تن از جنگ سالاران و سیاسیون خارج شده از کشور، در آنکارا گرد هم آمدند و «شورای مقاومت ملی» را در آنکارا تشکیل دادند تا نشان دهند که مقاومت ضد طالبانی آنها، نوعی بار دیپلماتیک هم دارد. افرادی چون «عطا محمد نور» والی سابق بلخ، «احمد ولی مسعود» عضو جبهه مقاومت ملی و «محمد محقق» از رهبران شیعه در این شورا عضویت دارند. آنها از طالبان خواسته‌اند تا از تجربیات گذشته خود درس گرفته و متوجه این موضوع باشد که عدم تشکیل یک دولت فراگیر می‌تواند منجر به بروز یک جنگ داخلی دیگر شود. آنها همچنین از طالبان خواسته‌اند یک روند صلح واقعی را با حضور شرکای مختلف آغاز کند.

عوامل اصلی موفقیت یک شورش
دو عامل وجود دارند که می‌توانند تعیین کننده موفقیت یا شکست این گروه‌های ضد طالبان باشند: نوع حمایتی که آنها از بازیگران خارجی دریافت می‌کنند و توانایی آنها برای متحد شدن زیر یک پرچم.
هر چند در دهه 1990، روسیه، ایران و هند از «اتحاد شمال» در برابر طالبان حمایت کردند اما این بار، این کشورها چنین سطحی از حمایت را ارائه نکرده‌اند. تاجیکستان تنها کشور آسیای مرکزی است که آشکارا به مخالفت با طالبان پرداخته و به رهبران فراری افغان پناه داده است. با این حال، مشخص نیست که آیا دوشنبه علاوه بر دادن پناهگاه و همچنین حمایت لفظی از اقدامات این نیروهای ضد طالبان، این افراد را تحت حمایت‌های مالی و نظامی خود نیز قرار داده است یا خیر.

«کبیر تنیجا» کارشناس حوزه افغانستان معتقد است که کمک اندک از سوی بازیگران خارجی می‌تواند توانایی یک شورش را برای اجرای یک برنامه شورش موفق تضعیف کند (هر چند که نبود این نوع حمایت، به صورت خودکار منجر به شکست کامل نخواهد شد). به علاوه، نمی‌توان به راحتی مشخص کرد که این گروه‌ها تا چه حد موجودیت دارند، اینکه آیا بر عهده گرفتن حملات از سوی این گروه‌ها واقعی است یا خیر و اینکه وسعت حوزه نبرد آنها به چه میزان بوده و آمار تلفات اعلامی از سوی آنها تا چه اندازه صحیح و دقیق است. در حالی که طالبان آمار تلفات را کم اهمیت جلوه می‌دهد، نیروهای ضد طالبان ممکن است با اغراق در میزان توانایی‌های خود، سعی کنند بخشی از اهداف تبلیغاتی خود را به پیش ببرند.

هر چند هدف مشترک همه این گروه‌ها، سرنگون کردن طالبان است اما آنها فاقد اتحاد و هماهنگی هستند. بسیاری از این گروه‌های مقاومت، به توانایی بسیار بالای خود در جذب نیروهای امنیتی سابق و همچنین حجم حملات خود بر ضد طالبان افتخار می‌کنند. آنها همچنین تلاش دارند چنین نشان دهند که سردمدار جنبش مقاومت ضد طالبان هستند، تا حدی که مبادرت به رد اظهارات و بیانیه‌های صادر شده از سوی دیگر گروه‌ها می‌کنند. حال باید منتظر ماند و دید که آیا این گروه‌ها می‌توانند با متحد کردن منابع خود، یک اتحاد ضد طالبان بزرگتر ایجاد کنند که مورد پذیرش و حمایت توده‌های مردم باشد یا خیر.

در بهترین حالت، این نیروهای ضد طالبان می‌توانند در کوتاه مدت یا میان مدت، تهدید کم شدتی را متوجه گروه مجهزتر و بزرگتر طالبان کنند. آنها از توانایی کمین کردن و کشتن سربازان طالبان برخوردار هستند و ممکن است شاهد افزایش تعداد حملات در سال 2022 باشیم. مقاومت چریکی آنها شبیه به مقاومت طالبان در دوران قبل از به قدرت رسیدن است. هر چند این گروه‌ها ممکن است مانعی در برابر اقدامات طالبان برای ایجاد صلح و ثبات باشند اما بعید است بتوانند تهدید ذاتی را متوجه حاکمیت طالبان کنند. در بلند مدت، عوامل متعددی هستند که می‌توانند کفه ترازو را به نفع این گروه سنگین کنند، از جمله متحد شدن ذیل یک پرچم، جذب بیشتر جنگجویان و همچنین حمایت‌های مردمی که به واسطه افزایش نارضایتی‌ها‌ از طالبان ممکن است متوجه این گروه‌ها شود.

نتیجه‌گیری
با توجه به چالش‌های پیش روی طالبان برای کسب مشروعیت داخلی و بین‌المللی، وخیم شدن بحران‌های اقتصادی و انسانی و همچنین مخالفت نیروهای مختلف، به نظر می‌رسد که تجربه حکومتداری دوم طالبان نیز مانند تجربه اول آنها دشوار باشد. اجرای سیاست‌های سرکوبگرانه مثل ممنوعیت تحصیل دختران، اجباری کردن پوشش برقع برای همه زنان و الزم آنها به ماندن در خانه، بیش از پیش سبب افزایش نارضایتی‌های عمومی خواهد شد. طالبان همچنین با مقاومت گروه «داعش خراسان» مواجه است؛ گروهی که به دنبال تشکیل خلافت در کشورهای افغانستان، پاکستان و بخش‌هایی از ایران و هند است.

از سوی دیگر، ادامه روند پناه دادن به برخی سیاستمداران فراری افغانستان و اعضای «جنبش مقاومت ملی» توسط تاجیکستان ممکن است رابطه بین کابل و دوشنبه را در سطح دوجانبه مخدوش کند. تاجیکستان تنها کشور منطقه بود که آشکارا به قدرت رسیدن طالبان و نقض حقوق بشر در دره پنجشیر را مورد انتقاد قرار داد. با توجه به خطر پیوستن شبه نظامیان تاجیک به صفوف طالبان و یا دریافت آموزش برای اجرای حملات بر ضد دولت تاجیک، آسیب پذیری‌های دوشنبه به وضوح نمایان است. مسکو که در حال ایفای نقش یک واسطه است، از دو طرف خواسته تا با انجام اقداماتی مانع از افزایش تنش‌ها در مرز مشترک دو کشور شوند. اما طالبان نمی‌تواند مداخله مسکو را در حمایت از تاجیکستان تحمل کند.   
 انتهای مطلب/