مطالعات شرق/

حدود یک ماه پیش، شبکه‌های تلویزیونی روسی در قزاقستان، از جمله "روسیه"، "روسیه 24"، "زوزدا" و حتی "کاروسل"که برای کودکان برنامه پخش می کند، قطع شدند. قرقیزستان نیز با چنین مشکلی مواجه شد. هرچند شرکت‌های خدمات اینترنتی می‌گویند: «این قطعی به دلیل جدا شدن کانال‌های روسی از ماهواره‌های خارجی است و ما در حال سازماندهی یک بخش پشتیبان هستیم که به زودی شبکه‌های تلویزیونی روسی مجددا وصل خواهند شد». اما ساکنان محلی به قطع عمدی کانال‌های تلویزیونی روسی مشکوک هستند.
همان طور که طی ماه‌های گذشته بارها در مطالب نشریات مختلف عنوان شده بود، پس از آغاز عملیات ویژه روسیه در اوکراین، رژیم کی‌یف و حامیان آن تلاشهای خود را برای تضعیف روابط روسیه با کشورهای ثالث و بویژه شرکای مسکو در سازمان پیمان امنیت جمعی و اتحادیه اقتصادی اوراسیا به طور قابل توجهی افزایش دادند.
کلود مونیکو، یکی از عوامل سابق اداره کل امنیت خارجی و یکی از بنیان‌گذاران مرکز اطلاعات استراتژیک و امنیت اروپا در مقاله خود تحت عنوان "قزاقستان - روسیه: جدایی ناشی از جنگ در اوکراین" در نشریه فرانسوی Marianne اشاره کرده است: «اقدامات روسیه در اوکراین، قزاقستان را مجبور به دور شدن از روسیه کرده و اروپایی‌ها قطعا باید از این فرصت استفاده کنند».
از سوی دیگر، در بیانیه وزارت امور خارجه ایالات متحده پس از سفر مختار تلئوبردی، وزیر خارجه قزاقستان به واشنگتن در روزهای 20 و 21 می، بر کاهش تأثیر تحریم‌های اعمال شده علیه روسیه در پاسخ به جنگ غیرقابل توجیه و بی دلیل روسیه علیه اوکراین بر متحدان و شرکا، از جمله قزاقستان تاکید شده است.
وزیر امور خارجه آمریکا [بلینکن] همچنین از تلئوبردی برای کمک‌های بشردوستانه سخاوتمندانه قزاقستان به مردم اوکراین، چه در سطح دولتی و چه از سوی شهروندان، تشکر کرد. بلینکن و تلئوبردی همچنین اعلام کردند که مصمم هستند ارتباط نزدیک خود را حفظ کنند.
در همین ارتباط، در تاریخ 27 آوریل، خبرگزاری NewTimes.Kz در مطلبی با عنوان "قزاقستان و اوکراین به دنبال راه‌هایی برای از سرگیری تجارت هستند" از دیدار دارهان کالتایف، سفیر قزاقستان در اوکراین با گنادی چیژیکوف، رئیس اتاق بازرگانی و صنعت اوکراین در کی‌یف خبر داد. همچنین مشخص شد که طرف‌ها به منظور توسعه تجارت متقابل، با یکدیگر و با برخی از کشورهای همسایه در مورد استفاده فعال‌تر از کریدور ریلی-دریایی قزاقستان-آذربایجان-گرجستان-اوکراین به توافق رسیده‌اند.
براساس داده‌های این خبرگزاری، در نشست فوق الذکر در کی‌یف مسائل همکاری‌های فی‌مابین بیشتر در حوزه تجاری-اقتصادی و امکان از سرگیری روابط تجاری و ارائه کمک‌های بشردوستانه مورد بحث طرفین قرار گرفت و رئیس اتاق بازرگانی و صنعت اوکراین از مردم قزاقستان به خاطر حمایت‌ها و کمک‌های بشردوستانه به این کشور تشکر کرد.
با توجه به این که در اجلاس اخیر سران کشورهای عضو سازمان پیمان امنیت جمعی به مناسبت سی امین سالگرد تاسیس این سازمان، نه عملیات نظامی ویژه روسیه در اوکراین و نه به رسمیت شناختن جدایی دونتسک و لوهانسک توسط مسکو، مورد حمایت اعضا قرار نگرفت، کاملا منطقی است که فرض کنیم این خط مشی «نورسلطان» مورد حمایت سایر «متحدان» روسیه که به طور همزمان عضو سازمان پیمان امنیت جمعی و اتحادیه اقتصادی اوراسیا هستند نیز قرار گرفته است.
به طور کلی، موضع قزاقستان در قبال بحران اوکراین در اوایل آوریل توسط تیمور سلیمانوف، معاون رئیس جمهوری قزاقستان به وضوح نشان داده شد. وی خاطرنشان کرد: «هرچند روسیه مایل است که بیشتر مورد حمایت کشورمان باشد، اما قزاقستان به تمامیت ارضی اوکراین احترام می‌گذارد و نه وضعیت کریمه و نه وضعیت دونباس را به رسمیت نمی شناسد، زیرا سازمان ملل آنها را به رسمیت نمی‌شناسد. ما فقط تصمیماتی را که در سطح سازمان ملل گرفته شده است اجرا خواهیم کرد». این مقام بلندپایه افزود: «با وجود اینکه، قزاقستان هم عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا و هم عضو سازمان پیمان امنیت جمعی است یعنی ما عضو اتحادیه‌های اقتصادی و نظامی با روسیه هستیم، اما مفاد این معاهدات در این مورد خاص به کار نمی‌رود».
در ماه جولای سال 2021 نیز دارهان کالتایف، سفیر قزاقستان در کی‌یف ضمن توضیح استراتژی بلندمدت قزاقستان در رابطه با اوکراین، گفته بود: «اوکراین مانند قزاقستان در جاده بزرگ ابریشم قرار دارد. علاقه اوکراین به قزاقستان افزایش یافته است، مسیر تجاری ترانس خزر به طور فعال در حال توسعه است. ما در حال تقویت روابط مان هستیم.»
در آن زمان، عنوان شد که قزاقستان امکان افزایش عرضه محصولات پتروشیمی، متالورژی، غذایی، شیمیایی، ماشین‌سازی و ساخت‌ و ساز و... را دارد و طرف اوکراینی پیشنهادهایی برای افتتاح دفاتر نمایندگی خود در مرکز بین‌المللی مالی آستانه و در پارک فناوری "آستانه هاب" ارائه کرد. اما در آن زمان هیچ "درکی" از اقدام‏های کی‌یف در رابطه با کشورهای مستقل مشترک المنافع وجود نداشت. همچنین اشاره شد که متخصصان قزاقستانی در برخی دانشگاه‌های اوکراین در زمینه اطلاع‌رسانی تحصیل می‌کنند. طرف اوکراینی نیز علاقه مند به فناوری‌های قزاقستانی است که در کنترل جریان‌های ترافیک در شهرها به کار می‌روند.
به گفته سفیر قزاقستان، کشاورزی نیز یک حوزه دیگر همکاری با اوکراین است. برخی پیشنهادهای خاص از سوی شرکت‌های کشاورزی اوکراین بویژه، از کارخانه Fadeev-Agro وجود دارد. این پیشنهادها عبارتند از: استفاده از فناوری‌های بهینه برای فراوری و تامین امنیت محصولات غلات و ساخت کارخانه‌های خوراک دام.
قزاقستان به نوبه خود آماده عرضه انواع محصولات گوشتی به بازار اوکراین و از طریق اوکراین، به بازار اروپای شرقی - تا مجارستان- است. همچنین پیشنهادهایی از طرف سازندگان مبلمان اوکراینی به قزاقستان ارائه شده است. همه اینها موضوعاتی برای گسترش همکاری‌های اقتصادی بین این دو کشور هستند.
از سوی دیگر، دو طرف علاقه‌مند به تجدید خواهر خواندگی مجموعه وسیعی از استان ها و شهرهای قزاقستان و اوکراین بودند. بدین منظور، یک پروژه تاریخی- آرشیوی سیستماتیک مشترک با اوکراین راه اندازی شده است. قزاقستان برای ساخت تاسیسات به منظور جلوگیری از آسیب زیست محیطی در نیروگاه هسته‌ای چرنوبیل کمک حدود 3.5 میلیون دلاری اختصاص داده است. تمام این اقدامات به گفته سفیر قزاقستان در کی‌یف، به این منظور انجام می‌شود که "ما بتوانیم آینده مشترک خود را بسازیم".
کالتایف علاقه خود را به عرضه مواد خام نفتی قزاقستان به کی‌یف و واردات هیدروکربن از اوکراین اعلام نمود. زیر ساخت‌هایی بدین منظور ایجاد شده است. طرف اوکراینی اخیرا موضوع تامین و ترانزیت نفت سبک قزاقستان را از طریق خطوط لوله نفتی "اودسا-برودی" و "دروژبا" مطرح کرده است. اوکراین همچنین از آمادگی برای عرضه تجهیزات توربین آبی، ایستگاه های توربین گازی و غیره به قزاقستان خبر داده است. این مسائل در حال حاضر در دست بررسی هستند.
همان طور که مشخص است، پس از 24 فوریه گذشته برخی مسائل دیگر، از جمله تامین سوخت نیروهای مسلح اوکراین از طریق کنسرسیوم خط لوله کاسپین و مولداوی نیز به طور فعال مطرح شده‌اند. آیا آنتونی بلینکن نباید از همکار خود نورسلطان به خاطر این "کمک های بشردوستانه" تشکر می‌کرد؟
* * *
از دهه سوم ماه می، موسسات اعتباری برخی از متحدان به ظاهر رسمی روسیه، عملا تسلیم تحریم‌های جدید ضدروسی غرب شده‌اند. براساس گزارش‌های برخی رسانه‌ها، بانک‌های ارمنستان و قزاقستان امکان باز کردن حساب را برای شهروندان روسیه دشوار کرده اند.
در شرایط تحریم‌ها، برخی از بانک‌های خارجی حساب‌های ارزی خارجی شرکت تابعه شرکت سهامی خاص اسبربانک روسیه، شرکت تابعه شرکت سهامی خاص "آلفا بانک" و شرکت تابعه شرکت سهامی "وی‌تی‌بی بانک" قزاقستان را مسدود کردند. در نتیجه، براساس داده‌های بانک‌ها، موجودی این حساب‌های بانکی به مبلغ کل حدود 9.2 میلیارد تنگه (واحد پول قزاقستان) مسدود شد.
در مورد حساب‌های اشخاص حقیقی نیز باید گفت که اگر قبلا برای باز کردن آنها تنها صدور یک شماره شناسایی فردی و داشتن یک شماره تلفن محلی مورد نیاز بود، اکنون بانک‌های محلی، بویژه Halyk و Forte به قرارداد کاری با یک کارفرمای محلی یا تأییدیه تحصیل در قلمرو جمهوری و سایر دلایل قانونی برای افتتاح حساب نیاز دارند. به عنوان مثال، بانک آلتین، همکاری را با افراد غیر مقیم روسی (و بلاروس) به طور کلی متوقف کرده است. کمترین محدودیت فعلا در بانک "اعتبار مرکزی" و تا حدی در «Kaspi» وجود دارد، اگرچه در آنجا هم افراد غیر مقیم دیگر مجاز به افتتاح حساب ارزی نیستند.
بدین ترتیب، به گفته رهبر جنبش سوسیالیستی - تیمور سلیمانوف – کشور قزاقستان برای این که به شرکای اروپایی خود ثابت کند که مسیری برای دور زدن تحریم های آمریکا و اتحادیه اروپا علیه روسیه نخواهد بود، وعده‌هایش را عملی می‌سازد. براساس برآوردهای مختلف، نمایندگان خانواده نظربایف و گروه‌های مالی-صنعتی مختلف از 250 تا 300 میلیارد دلار از قزاقستان خارج کرده‌اند و اکنون با دیدن اینکه چه بر سر املاک و حساب‌های الیگارش‌های روسی آمده، برای مصونیت خود «نبرد» به راه انداخته‌اند. اما بهای چنین مبادله ای با واشنگتن، خیانت اجتناب ناپذیر به همسایه و متحد خود – روسیه- است.
بنابراین، این تصور به وجود می‌آید که درخواست‌های مکرر برای سیاسی نکردن همکاری در چارچوب اتحادیه اقتصادی اوراسیا، از جمله آنهایی که در پایان مجمع اقتصادی اوراسیا مطرح شدند، به هیچ وجه در مورد شرکای غربی قزاقستان صدق نمی‌کند و این امر هر چه بیشتر ادامه یابد، بیشتر مشکل ایجاد خواهد کرد.
 انتهای مطلب/