مطالعات شرق/

 
ازبکستان در حال توسعه همکاری اقتصادی خود با چین است و هدف اصلی این کشور متصل شدن به مسیرهای حمل و نقل جهانی است. در جلسه اخیر سازمان همکاری شانگهای (SCO) در پکن، تاشکند طرح "استراتژی توسعه ازبکستان جدید برای 2026-2022" را معرفی کرد. این استراتژی به زبان چینی تنظیم شده بود که می‌تواند نشانی از این باشد که ‌ازبکستان در فکر تعمیق روابط اقتصادی خود با چین است. از سوی دیگر، روسیه بطور خاص در این سند مورد اشاره قرار نگرفته است.
مشارکت اقتصادی ازبکستان با چین بیشتر در زمینه زیرساخت‌هاست. یک زمینه مهم همکاری پروژه چین-قرقیزستان-ازبکستان یا پروژه CKU است که یک کریدور چندمنظوره به طول 4380 کیلومتر می‌باشد که با هدف متصل کردن شهر لانژو در چین به پایتخت ازبکستان (تاشکند) طراحی شده است. در حالی که این خط آهن از دهه 1990 در دست ساخت بوده، هیچ اتصال ریلی بین چین و ازبکستان از مسیر قرقیزستان وجود ندارد. در دو سر این مسیر، در چین و ازبکستان، محموله‌ها از طریق خطوط آهن جابجا می‌شوند و در میانه راه در قزقیزستان، حمل و نقل با استفاده از کامیون انجام می‌شود. طبق این برنامه، CKU از شهر لانژو در استان گانسو در شرق چین شروع میشود، از بندر ارکشتام، در سین کیانگ خارج می‌شود و از شهر جنوبی اوش در قرقیزستان عبور می کند و به تاشکند می‌رسد. در اکتبر 2017 این مسیر رسما افتتاح شد.
در گذشته این پروژه با موانع مالی و مدیریتی زیادی برخورد کرده بود و به دلیل اختلاف حل نشده مرزی بین قرقیزستان و ازبکستان نیز با مانع مواجه شده بود. علاوه براین، نسخه کامل CKU نیازمند ساخت خطوط آهن جدید است زیرا زیرساخت‌های موجود بین ازبکستان و قرقیزستان بر اساس استانداردهای روسی عصر شوروی ساخته شده اند. در نتیجه، CKU همچنان نیازمند کامیون برای جابجایی محموله‌ها در قرقیزستان است در حالی که در سمت چین و ازبکستان خطوط آهن فعال هستند.
با وجود این مشکلات، رئیس جمهور ازبکستان شوکت میرضیایف هیچ فرصتی را برای تاکید بر اهمیت خط آهن چین- قرقیزستان- ازبکستان و ضرورت ساخت آن را از دست نمی‌دهد. در ماه آوریل، سردار عمرزاق‌اف، معاون نخست وزیر و وزیر سرمایه گذاری و تجارت خارجی ازبکستان و دانیار آمان‌گلدی‌اف، وزیر اقتصاد و تجارت قرقیزستان اعلام کردند که مسائل مربوط به CKU حل و فصل شده اند. علاوه براین، ولادمیر نوروف در اولین اقدامش به عنوان وزیر خارجه ازبکستان، با سفیر قرقیزستان در ازبکستان ملاقات کرد و تمایل خود را برای سرعت بخشیدن به پروژه خط آهن CKU اعلام کرد.
اگر این پروژه با موفقیت اجرا شود، این امکان وجود دارد که دروازه‌ای رو به جنوب آسیا برای ازبکستان باز شود زیرا قطارهایی که به چین وارد می‌شوند می‌توانند به پاکستان هم وارد شوند. این مسیر افغانستان تحت کنترل طالبان را دور میزند و از ناآرامی های بلند مدت این کشور که مانع از اتصال آسیای مرکزی و آسیای جنوبی بوده، رهایی می‌یابد.
اقدامات اخیر توسط تاشکند بر اساس یک دهه تلاش – اگرچه در بازه هایی کمتر به این پروژه اهمیت داده شده است – برای تقویت راههای ‌ارتباطی به بازارهای اروپا و خاورمیانه بوده است. برای مثال، در اوایل فوریه تاشکند یک برنامه پنج ساله همکاری تجاری و سرمایه گذاری با پکن امضا کرد. یک ماه بعد وزیر حمل و نقل ازبکستان ایلخام ماخاموف و جیانگ یان سفیر چین در ازبکستان در مورد تکمیل پروژه قدیمی CKU مذاکره کردند.
طرح کمربند و راه (BRI) رئیس جمهور چین - شی جین پینگ-  به خوبی با برنامه ازبکستان برای توسعه مسیرهای تجاری و حمل و نقل همخوانی دارد. از زمان معرفی پروژه BRI در سال 2013، ازبکستان تبدیل به شریک استراتژیک و ژئوپولتیک چین شده است. اگرچه این دو کشور دارای مرز مشترک نیستند، موقعیت ازبکستان این کشور را تبدیل به یک نقطه کلیدی در مسیر BRI کرده است. دو مسیر از پروژه BRI از ازبکستان عبور می کند و شرق چین را از طریق قزاقستان در غرب یا قرقیزستان در جنوب به اروپا متصل می‌کند و هر دوی این مسیرها در تاشکند به هم میرسند و از طریق ترکمنستان به ایران، غرب آسیا و هندوستان (از طریق بنادر ایران) متصل می‌شوند. شرکتهای حمل و نقل ازبکستان در عین حال، می‌توانند به اروپا، قفقاز و ترکیه از طریق دو مسیری که از قزاقستان عبور می کنند برسند.
ورود سرمایه های چینی بدون هزینه نیست. تکیه بیش از حد به چین به عنوان یک بازار و یک سرمایه گذار خارجی باعث ایجاد ریسکهای بسیاری می‌شود و ازبکستان و سایر کشورهای آسیای مرکزی به خوبی از این ریسکها آگاه هستند (کم و بیش). وامهای توافقی برای توسعه زیرساختها و پروژه های مساعد فنی همگی این بند را در خود دارند که حداقل نیمی از مواد، تجهیزات، تکنولوژی و خدمات مورد نیاز اجرای پروژه بایستی از چین تامین شوند. مشکلات اقتصادی ازبکستان و انزوای جغرافیایی این کشور به شدت نسبت به بدهی چینی آسیب پذیر است. اگرچه اعتبارات چینی باعث افزایش فعالیت‌های اقتصادی و تسهیل رشد تجاری در ازبکستان می‌شود، این کشور با ریسک اعتیاد و وابستگی به سرمایه گذاری چینی برای حفظ و توسعه زیرساختهای پروژه BRI روبروست. مسئله دیگر این است که در زمینه تجارت تسهیل شده؛ شرکتهای چینی دارای مزیتهای رقابتی هستند و این می‌تواند باعث حذف شرکتهای محلی و ایجاد تقاضای بیشتر برای واردات از چین به ازبکستان و منطقه آسیای مرکزی شود.
ازبکستان در حال توسعه مشارکت با چین است تا چالش‌های لجستیکی و جغرافیایی خود را حل کند. موج جدید تلاشها توسط دولت ازبکستان برای تقویت روابط اقتصادی با چین فرصتی برای استفاده بهتر از مزیتهای طبیعی مانند موقعیت جغرافیایی این کشور است. داشتن مرز مشترک با تمامی کشورهای آسیای مرکزی و افغانستان به ازبکستان امکان می‌دهد که در تمامی جهات به کشورهای دیگر متصل شود. به عنوان کشوری که کاملا محصور است و کاملا به کشورهای همسایه خود برای اتصال به دنیا وابسته است، مسیر ارتباطی اهمیت بسیار بیشتری دارد.
این تلاشها در عین حال همزمان است با ایجاد خلاء در نتیجه عقب کشیدن روسیه از آسیای مرکزی به دلیل مشکلات داخلی.
در حال حاضر، درگیری روسیه در اروپا به این معنی است که دیگر امکان ارائه حمایت اقتصادی برای تکمیل سرمایه گذاری چین در منطقه را ندارد و هیچ مشخص نیست که روسیه چه مقدار حاضر به حضور استراتژیک در منطقه است.
از نظر سنتی روسیه بزرگترین شریک تجاری ازبکستان بوده است. برای روشن تر شدن این ارتباط می توان به این نکته اشاره کرد که تجارت دوجانبه با روسیه در 2021 به 7.5 میلیارد دلار رسید که فقط کمی بیشتر از 7.4 میلیارد دلار تجارت این کشور با چین است. با این حال، بانکهای ازبکستان نگرانی زیادی در مورد ریسکهای تحریمهای ثانویه دارند. در سالهای اخیر، ازبکستان منابع اعتباری زیادی از بانکهای روسیه جذب کرده، بانکهایی که حالا در لیست تحریم هستند از جمله گازپروم بانک، VTB, VEB و سایر بانکها. با در نظر گرفتن اینکه این بانکها قرار بود در پروژه‌های بزرگ این کشور سرمایه‌گذاری کنند، این ریسک وجود دارد که ازبکستان منابع مالی خود را از دست بدهد. بهترین گزینه برای پر کردن این شکاف چین است. در عین حال، چین همچنان در حال توسعه پروژه BRI است تا نقش اصلی‌تری را در منطقه بدست بیاورد.
اگر ازبکستان بخواهد برنامه های خود برای تبدیل شدن به یک هاب حمل و نقل منطقه ای را اجرا کند و به عنوان یک قدرت اقتصادی در حد و اندازه خوب ظاهر شود بایستی از تجربیات سایر کشورها در استفاده از منابع مالی استفاده کند و وابستگی به یک کشور خارجی و بالاخص چین را کاهش دهد. این کشور بایستی با زیرکی بیشتری بازی کند و تله ها را بدرستی تشخیص دهد.
انتهای مطلب/