مطالعات شرق/

 
ظاهرا مشکلات پیشِ ­رویِ پروژه خط لوله ترکمنستان- افغانستان-پاکستان-هندوستان (TAPI) بیش از اراده موجود برای تکمیل آن است.
هندوستان تلاشهای خود برای زنده کردن پروژه خط لوله TAPI را با وجود تاخیر طولانی در ساخت آن، از سر گرفته است. این خط لوله در طول ملاقات سه روزه سران هندوستان و ترکمنستان مورد بحث قرار گرفت. این پروژه همچنان در مراحل اولیه باقی مانده و تکمیل شدن آن در آینده با مشکلات زیادی روبروست. با وجود این مشکلات، TAPI یک اولویت برای ترکمنستان و هندوستان، دو کشوری که در دو سر این خط لوله قرار دارند، تلقی می شود، بطوری که برای هر دو کشور اهمیت استراتژیک دارد. در رویکرد هند نسبت به TAPI، ترکمنستان به عنوان یک عامل حیاتی برای متصل کردن هندوستان به آسیای مرکزی در نظر گرفته شده است. برای ترکمنستان محصور در خشکی نیز، این خط لوله فرصتی است برای یافتن شرکای جدید صادراتی که البته با محدودیت‌هایی هم روبروست.
هندوستان اولین کشور خارجی است که میزبان رئیس جمهور جدید ترکمنستان سردار بردی‌محمداف از زمان به قدرت رسیدنش در مارس 2022 بوده است. خط لوله TAPI یکی از موضوعات مورد بحث دو کشور بود. با در نظر گرفتن اینکه بیشتر این خط لوله از افغانستان عبور می کند، رئیس جمهور هندوستان، بر اهمیت امنیت در طول مسیر تاکید بسیار کرد. این مسئله قبلا هم در اجلاس هندوستان و آسیای مرکزی در ژانویه 2022 توسط نخست وزیر هندوستان مورد تاکید قرار گرفته بود. در این کنفرانس هندوستان میزبان رهبران پنج کشور آسیای مرکزی بود که در طول آن، سران این کشورها توافق کردند که ارتباطات منطقه ای را توسعه دهند و از توسعه صلح آمیز افغانستان حمایت کنند.
عصمت الله برهان سخنگوی وزارت معادن و نفت افغانستان در مصاحبه خود با طلوع نیوز به درخواست هند برای افغانستانی با ثبات پاسخ داد و گفت که آنها در تلاشند تا چالش‌های پیش‌روی توسعه TAPI را رفع کنند. همچنین احمد ولی حقمل، سخنگوی وزارت مالیه طالبان اعلام کرد که تنها مسائل فنی پیش‌روی پیشرفت این پروژه است و تامین مالی این پروژه حل شده است. وی بیان کرد که "تیم فنی ما سرگرم کار با تیم فنی ترکمنستان است. ما تلاش می کنیم که کارهای مربوط به تملک اراضی و شروع مجدد پروژه را تکمیل کنیم." با این حال، حقمل مشخص نکرد که تامین مالی بر عهده کیست.
پروژه TAPI یک نمود جامع از رابطه هندوستان با دولتهای آسیای مرکزی است، پروژه‌ای که همچنان در مرحله حرف باقی مانده و راه درازی تا محقق شدن دارد. پروژه خط لوله TAPI با هدف ارسال گاز ترکمنستان به هندوستان تعریف شده و این خط لوله با ارزش 10 میلیارد دلار از افغانستان عبور می کند. ساخت پروژه حدودا دو سال زمان نیاز داشت، با این حال پس از حدود یک دهه، این پروژه همچنان تکمیل نشده است.
به نظر میرسد که TAPI با مشکلات بسیاری روبروست. پیش از هر چیز، تامین مالی پروژه همچنان در ابهام قرار دارد. صندوق توسعه آسیا بخش کوچکی از هزینه را پوشش خواهد داد، و بخش اعظم هزینه ها بایستی توسط تامین‌کنندگان خصوصی تامین شود. مدیریت خط لوله نیز بسیار دست‌وپاگیر و کند به نظر می‌رسد زیرا دولت ترکمنستان اعلام کرده که چهار شرکت مجزا در هر یک از چهار کشور، امر مدیریت و راه‌اندازی خط لوله مربوط به هر کشور را بر عهده خواهند داشت. و در نهایت موانع امنیتی بسیار زیادی پیش روی این پروژه قرار دارد زیرا بیشتر این پروژه در خاک افغانستان خواهد بود. همچنین به سختی می توان تصور کرد که پاکستان و افغانستان بتوانند همکاری خوبی با هم داشته باشند.
شرایط بد سرمایه گذاری در ترکمنستان باعث کاهش شانس جذب سرمایه گذاری برای این پروژه شده است. ترکمنستان دارای یک دولت بسته است و تنها از طریق چین با اقتصاد جهانی و نظام بین الملل ارتباط دارد. بی میلی این کشور به باز کردن درهایش و ورود به نهادهای منطقه ای باعث شده که ارتباط خوبی با کشورهای دیگر نداشته باشد. این امر می تواند یک مشکل بزرگ باشد زیرا پروژه TAPI یک پروژه چند ملیتی است که از چهار کشور عبور می کند و نیازمند همکاری ترکمنستان و اتخاذ یک موضع چند ملیتی است. اگر ملاک تاریخ اخیر این کشور باشد، نمیتوان چندان به پیشرفت در این زمینه امید داشت.
اگرچه ترکمنستان منابع گازی کافی در اختیار دارد، توانایی این کشور برای توسعه این منابع از نظر مدیریت، تکنولوژی، نیروی کار متخصص، و سرمایه بسیار اندک است. فساد و روندهای ضعیف مانع از آن می شود که مردم از این ثروت ملی بهرمند شوند. درآمد کشور از این منابع انرژی تنها به حلقه کوچکی از نخبگان می رسد و تنها سهم اندکی از آنِ مردم عادی است. این مسئله خود را در درصد بالای فقر و کمبود غذا نشان می دهد. این موقعیت می تواند برای TAPI نکته منفی تلقی شود و آینده آن را با خطر روبرو کند.
با این حال، بهترین گزینه و شانس برای ترکمنستان جهت تنوع بخشیدن به صادراتش، پروژه TAPI است. اهمیت استراتژیک TAPI برای ترکمنستان کاملا روشن است زیرا بیشتر تاسیسات موجود برای صادرات گاز به سمت شرق به چین و از شمال به روسیه است. ترکمنستان زیرساختهای حمل و نقل برای ارسال گاز به بازارهای جدید را ندارد. خط لوله گاز باقیمانده از دوره شوروی به این معنی بود که روسیه کنترل کامل بر صادرات گاز ترکمنستان به کشورهای دیگر داشت. با این حال، از سال 2009، چین به عنوان شریک اصلی در حوزه تجارت گاز ترکمنستان و درآمدهای صادراتی آن جایگزین روسیه شد. در نتیجه، ترکمنستان هیچ اهرم واقعی برای چانه زنی در مورد قیمت گاز با روسیه و چین در اختیار ندارد. برای اینکه ترکمنستان بتواند کنترل منابع گاز خود را در دست بگیرد، بایستی مسیرهای صادراتی جدیدی برای توسعه بازارهای خود ایجاد کند و در نتیجه قیمت بیشتری را از گاز خود طلب کند.
اما انرژی و پول تنها مسائل مورد توجه توجه در این پروژه نیستند. سفر مقامات هندی به ترکمنستان زمانی انجام گرفت که چین  نقش پررنگتری در منطقه بر عهده گرفته بود. برای مثال، سفر رئیس جمهور هندوستان به ترکمنستان، همزمان با معرفی طرح تونکسی توسط چین بود که شامل مجموعه تعهداتی از سوی افغانستان، چین، ایران، پاکستان، روسیه، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان برای کمک به توسعه اقتصادی، سیاسی و انسانی افغانستان می‌شد. اگرچه هند به این جمع دعوت نشده بود، چین به خط لوله TAPI و بندر چابهار (پروژه‌هایی که هند را نیز در بر می‌گرفت) در این طرح اشاره کرده بود. هند همچنین از نشست جداگانه نمایندگان چین، ایالات متحده و روسیه برای افغانستان به رهبری چین حذف شد، گروهی که به "تروئیکا بسط یافته" معروف است. نکته مهم در این بین، تلاش چین برای ایفای نقش رهبری در منطقه است که باعث نگرانی هند در مورد قرار گرفتن در چنبره سیاسی چین میشود.
اگر TAPI اجرایی شود، منافع بزرگی به ترکمنستان خواهد رسید. در بهترین حالت، TAPI این امکان را دارد که ترکمنستان محصور در خشکی را به یک بازیگر استراتژیک در منطقه تبدیل کند و هند را به منبع گاز متصل کند. همچنین، TAPI می تواند چارچوبی برای حمایت از جاه‌طلبی‌های استراتژیک دهلی نو باشد. با این حال، این پروژه با عدم قطعیت روبروست. در حالی که نتیجه تلاشها همچنان در ابهام است، اما خط لوله TAPI، این شانس را دارد که به واقعیت تبدیل شود.
انتهای مطلب/