مطالعات شرق/


"استانیسلاو پریتچین"، محقق ارشد مرکز مطالعات پساشوروی موسسه اقتصاد جهانی و روابط بین الملل آکادمی علوم روسیه در مصاحبه با سایت Ia-centr.ru خاطرنشان کرد: «دولت روسیه تمام اظهارات مربوط به موضوع اوکراین را بویژه از سمت نزدیک‌ترین متحدانش زیر نظر دارد. البته در شرایطی که دنیا به دو دسته «دوست و دشمن» تقسیم شده است، هرگونه اظهارنظر غیرخنثی غیردوستانه ارزیابی می‌شود».

متن مصاحبه:
 - تفاوت موضع قزاقستان در مورد عملیات نظامی ویژه روسیه با نظر همسایگانش در آسیای مرکزی - قرقیزستان و ازبکستان - چیست؟
 ما می‌بینیم که متحدان روسیه در آسیای مرکزی نگرش‌های مختلفی نسبت به بحران اوکراین دارند.
ترکمنستان بی طرفی را در پیش گرفته و تا حد امکان از هرگونه اظهارنظر فاصله می‌گیرد. وقایع اوکراین در هیچ بیانیه‌ای از وزارت خارجه این کشور گنجانده نشده است.
 دولت تاجیکستان بخصوص با توجه به مشکلات در مرز با افغانستان، وضعیت بدخشان کوهستانی، روابط پیچیده با قرقیزستان و غیره سعی دارد در مورد مسائلی که به طور مستقیم به کشورش مربوط نمی‌شود  اظهار نظر جدی نکند. بحران اوکراین از تاجیکستان بسیار دور است. اگرچه، پیامدهای اقتصادی در آینده ممکن است به طور مستقیم بر این کشور تاثیر بگذارند.
 سه کشور دیگر که فعال‌ترین شرکای روسیه هستند، نگرش‌های متفاوتی نسبت به وضعیت اوکراین دارند. سادیر جباروف، رئیس جمهور قرقیزستان در بیانیه ای اظهار داشت که موضع روسیه را در مورد عملیات ویژه نظامی در اوکراین درک می‌کند.
 دیدگاه ازبکستان بی طرفانه‌تر است. از یک سو، تاشکند طرفدار حل و فصل زودهنگام بحران از طریق مذاکره است. از سوی دیگر، دولت ازبکستان معتقد است که می‌تواند از محدودیت‌های به وجود آمده برای روسیه به طور فعال برای افزایش تجارت از طریق کشور خود استفاده کند.
 قرقیزستان نیز پیشنهادهای مشابهی ارائه می‌دهد. یکی از نقاط قوت این کشور، سیستم مالی نسبتا توسعه یافته آن است. بسیاری از کارشناسان خاطرنشان کردند که در اواخر فوریه - اوایل مارس در بیشکک به هنگام خرید با روبل، تقاضای زیادی برای دلار وجود داشت. قرقیزستان بدین صورت به شکل غیر رسمی خود را به طور فعال نشان داده است.
 موضع قزاقستان خاص به نظر می‌رسد. یکی از مظاهر آن، بیانیه تیمور سلیمانوف، معاون اول رئیس نهاد ریاست جمهوری قزاقستان است. وی خاطرنشان کرد که قزاقستان قصد ندارد به روسیه برای غلبه بر تحریم‌های اعمال شده علیه آن کمک کند. در مقایسه با سایر کشورهای آسیای مرکزی، این بیانیه سخت گیرانه‌ترین بیانیه به نظر می‌رسد.
بدون اشاره به سال‌ها همکاری مثمر ثمر در چارچوب توافق‌های دوجانبه، قزاقستان نزدیک‌ترین متحد روسیه نه تنها در اتحادیه اقتصادی اوراسیا، بلکه در سازمان پیمان امنیت جمعی است. چنین اظهاراتی بویژه پس از بحران ژانویه در قزاقستان عجیب به نظر می‌رسد. لازم به ذکر است که در اوایل سال 2022، قزاقستان با جدی‌ترین بحران مواجه بود که پس از مداخه روسیه و شرکای سازمان پیمان امنیت جمعی تا حد زیادی متوقف شد.

 - چرا چنین بیانیه‌ای ممکن است از زبان یک مقام بلندپایه مطرح شود؟
- گمان می‌کنم از دیدگاه کشورهای پساشوروی، روش‌های روسیه برای حل «بحران اوکراین» به عنوان یک تهدید و خطر تلقی می‌شود. احتمالا همسایگان روسیه از سرسختی این کشور در حل برخی مسائل اصولی هراس دارند. در واقع، چنین ارزیابی‌هایی مبتنی بر نتیجه گیری‌ها است، بدون در نظر گرفتن علل بحران فعلی.
تغییرات جدی در سیاست داخلی اوکراین، مشارکت فعال کشورهای غربی در توسعه زیرساخت‌های نظامی این کشور، بررسی طرح‌های ورود به ساختارهای یورو آتلانتیک و تبدیل کامل اوکراین به کشور "ضد روسیه» در فضای پساشوروی با تمام خطرات و چالش‌ها برای امنیت روسیه بنا به دلایلی مورد توجه نیستند.

- پس در اینجا کدام پروژ‌ه‌ها مد نظر هستند؟ 
 - اول از همه، آزمایشگاه‌های بیولوژیکی در خاک اوکراین و همکاری فعال با کشورهای غربی پیرامون مسائل امنیتی مد نظر هستند. در تمام این سال‌ها سلاح‌های غربی به اوکراین پمپاژ شده است.
در درجه دوم، پروژه های حوزه بازنگری ایدئولوژی داخلی که شامل انکار گذشته مشترک و ممنوعیت زبان روسی می‌شود مد نظر هستند. بیش از 20 سال است که تلاش‌های جدی برای تبدیل اوکراین به خط مقدم رویارویی غرب با روسیه صورت گرفته است تا در زمان مناسب علیه روسیه اقدام کند. این تشدید اوضاع دیر یا زود به یک رویارویی نظامی منجر می‌شد.
 اکنون فقط می‌توانیم حدس بزنیم که این رویارویی چگونه ممکن است به نتیجه برسد - یا ساکنان دونتسک و لوهانسک یا ساکنان کریمه روسیه متضرر می‌شوند. بنابراین، به نظر من روسیه یک عملیات نظامی ویژه پیشگیرانه را آغاز کرده است.

 - یعنی ترس کشورهای آسیای مرکزی از "گام های سخت‌گیرانه" روسیه بی اساس است؟
 - اگر به تاریخ 30 سال روابط روسیه و کشورهای پساشوروی نگاه کنید، روسیه تنها دو بار اقدامات سخت و نظامی انجام داده است.
اولین اقدام در سال 2008 صورت گرفت - زمانی که گرجستان قراردادهای داگومیس (داگومیس نام یکی از شهرک های تفریحی مطرح در روسیه است) را نقض کرد، در چارچوب احیای تمامیت ارضی خود به نیروهای حافظ صلح روسیه حمله کرد و سعی داشت اوستیای جنوبی را به زور تصرف کند.
دومین اقدام در سال 2014 انجام شد  - زمانی که در پاسخ به امتناع ویکتور یانوکوویچ از امضای تفاهم نامه مربوط به منطقه آزاد تجاری با اتحادیه اروپا و بررسی امکانات ورود اوکراین به اتحادیه اقتصادی اوراسیا، سناریوی برکناری وی راه اندازی شد.
 افرادی که به ایدئولوژی اوکراین غربی اعتقاد دارند، تحمل زبان و فرهنگ روسی را ندارند و خواهان شکاف در کلیسای ارتدکس روسیه هستند؛ در اوکراین به قدرت رسیده‌اند.
مسکو در رابطه با تمام شرکای دیگر در فضای پساشوروی که سیاست ضد روسی را انتخاب نمی‌کنند و به انجمن‌های متخاصم که امنیت روسیه را تهدید می کنند، نمی پیوندند، به عنوان یک شریک مسئول و در صورت لزوم به عنوان یک تثبیت کننده عمل می‌کند.
 لازم به ذکر است که به محض تهدید امنیت مرزهای جنوبی همسایگان ما به دلیل تغییر اوضاع در افغانستان، روسیه همکاری‌ خود را با کشورهای منطقه در حوزه امنیت افزایش داد. در این راستا، رزمایش‌های نظامی برگزار شد، سلاح‌های مدرن برای تقویت ظرفیت نظامی به تاجیکستان ارسال شد و همکاری منطقه‌ای منعطف از طریق سازمان پیمان امنیت جمعی با مشارکت کشورهایی که عضو این بلوک نظامی-سیاسی نیستند، مانند ازبکستان، ایجاد شد.
 بحران ژانویه در قزاقستان نشان داد که روسیه به حاکمیت شرکای خود احترام می گذارد و آماده است تا حد امکان به ثبات همسایگان خود کمک کند. تمایل مسکو برای کمک، نشان داد که روسیه چقدر تعهدات خود را به عنوان یک متحد جدی می‌گیرد.
 اهداف ماموریت حافظ صلح سازمان پیمان امنیت جمعی در قزاقستان به سرعت محقق شد و به محض اعلام تکمیل آن توسط قزاقستان، روند خروج نیروهای حافظ صلح متحد آغاز شد.
 بنابراین، نیازی به ترسیم شباهت‌ها بین رویدادهای اوکراین و روابط روسیه با شرکای خود در آسیای مرکزی نیست. چرا که این رویدادها با یکدیگر متفاوت هستند.

 - روسیه در رابطه با کشورهای منطقه به چه اصولی پایبند است؟
 روسیه همیشه "خطوط قرمز" خود را به وضوح مشخص می‌کند. اگر شرکای آن سیاست حسن همجواری و همکاری متقابل سودمند را دنبال کنند و با مسکو در مورد موضوعات اساسا مهم - امنیت منطقه‌ای، حفظ حقوق و رعایت منافع شهروندان روس زبان، حقوق دیاسپورای قومی در روسیه – به تفاهم برسند، در این صورت تمام اختلافات دیگر، از طریق مذاکرات قابل حل است.
 در مورد اوکراین، گفتگو برای حل و فصل مناقشه در شرق در قالب مینسک انجام شد. اما در واقع، گزینه‌های مصالحه‌ آمیز برای حل درگیری که واقعا برای اجرا آماده بودند، از سال 2014 روی میز هستند و حتی یک قدم به تحقق نزدیک‌ نشده‌اند.
 مقام‌های دولتی اوکراین عمدا هیچ یک از  پیشنهادهای مربوط به حل و فصل درگیری را نپذیرفتند. آنها معتقداند که اوکراین نیازی به احیای تمامیت ارضی خود ندارد، بلکه به ابزاری برای تشکیل ائتلاف ضد روسی در جهان و بهانه‌ای برای جلب حمایت کشورهای غربی نیاز دارد. همانطور که تجربه نشان داده است این استراتژی کی‌یف، توسط اتحادیه اروپا و ایالات متحده کاملا درک شده است.

 - در راستای بحران کنونی اوکراین، سخنان یک مقام عالی رتبه قزاقستان که می‌گوید کشورش از تحریم‌های ضد روسی حمایت خواهد کرد، چگونه تلقی می‌شود؟
 - دولت روسیه تمام اظهارات مربوط به موضوع اوکراین را بویژه از سمت نزدیک‌ترین متحدانش زیر نظر دارد. البته در شرایطی که دنیا به دو دسته «دوست و دشمن» تقسیم شده است، هرگونه اظهارنظر غیرخنثی غیردوستانه ارزیابی می شود.
 هر گونه اظهار نظر از این دست در چنین شرایطی بسیار حادتر از زمان‌های عادی تلقی می‌شود. جای تعجب نیست که تنها چند روز بعد، یک گفتگوی تلفنی بین رهبران روسیه و قزاقستان صورت گرفت. به احتمال زیاد، هدف این مذاکرات، شفاف سازی مواضع طرف‌ها در شرایط پیچیده فعلی بوده است.
 واضح است که در شرایط فعلی، هیچ کس در روسیه از کشورهای آسیای مرکزی درخواست نمی‌کند که به عملیات نظامی ویژه بپیوندند. در حال حاضر حتی یک موضع خنثی به عنوان حمایت ضمنی تلقی می شود و در مسکو بسیار ارزشمند است.
انتهای مطلب/