مطالعات شرق/

در ماه مارس سال 2022، انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری در ترکمنستان پیش بینی می‌شود. سال‌هاست که بردی‌محمداف جوان، پسر رئیس جمهور فعلی، جانشین اصلی قربانقلی بردی محمداف نامیده می‌شود. با این حال، در سیستم سیاسی "بسته ترین کشور آسیای مرکزی" ویژگی‌های زیادی، از جمله "عالیجناب‌های خاکستری"، تقسیم قدرت بین قبایل و غیره وجود دارد که نمی‌توانند بر تغییر رهبر کشور تأثیر نگذارند.
علی رغم این که در تاریخ 11 فوریه، قربانقلی بردی محمداف به هنگام سخنرانی در مجلس مصلحت خلق (پارلمان ترکمنستان) به طور مستقیم استعفای خود را از پست ریاست جمهوری اعلام نکرد اما تحولات پس از آن از جمله اعلام برگزاری انتخابات زودهنگام و سپس معرفی سردار بردی محمداف به عنوان نامزد ریاست جمهوری از حزب دمکرات ترکمنستان تا حد زیادی برنامه دولت عشق آباد را برای آینده سیاسی این کشور برملا کرد.
تصمیم حزب کشاورزی برای معرفی آقاجان بیک مراداف، معاون رئیس ولایت ماری به عنوان نامزد ریاست جمهوری نشان می‌دهد که خطوط اصلی انتخابات آتی با ماهیت صحنه سازی سنتی تمام مبارزات انتخاباتی در کشور تطابق دارد. باید منتظر معرفی یک نامزد دیگر از حزب صنعتگران و کارآفرینان نیز باشیم. هیچ حزب دیگری در ترکمنستان وجود ندارد.
 رفتارهای عجیب رئیس جمهور ترکمنستان کاملا عادی شده است. ساختار انتقال قدرت این کشور با هدف آزمایش وفاداری نخبگان ترکمن به بردی محمداف پدر ایجاد شده است. می‌توان به یاد آورد که چگونه چنین آزمایشی در تابستان سال 2019 که رئیس جمهور ترکمنستان از فضاهای عمومی ناپدید شد و شایعه‌های زیادی در مورد مرگ وی منتشر گردید، انجام شد.
کمیسیون مرکزی انتخابات ترکمنستان در مورد برگزاری مبارزات انتخاباتی در سطح سازمانی بالا، مطابق با قانون اساسی کشور و هنجارهای عمومی پذیرفته شده حقوق بین الملل صحبت می‌کند. با این حال، براساس قانون انتخابات ترکمنستان، تبلیغات انتخاباتی حداکثر 72 روز قبل از تاریخ برگزاری انتخابات صورت می‌گیرد. یک حساب ساده نشان می‌دهد که از ابتدای این مبارزات انتخاباتی - 14 فوریه - تا روز انتخابات - 12 مارس - 72 روز نمی‌شود. می‌‌توان این تعارض حقوقی را جلوه‌ای از سنت خاص ترکمنستان نیز دانست.
 تحلیل تطبیقی
چنین طرحی از بسیاری جهات یادآور سناریوی ناموفق انتقال قدرت در قزاقستان است که در آن نورسلطان نظربایف با حفظ تعدادی از پست‌های برتر، تقریبا دو سال استقلال قاسم جومارت توکایف را محدود کرد. تمایل توکایف برای استقلال بیشتر و نزدیک شدن به واقعیت‌های جامعه در نهایت به کودتای دولتی در ژانویه سال 2022 توسط حلقه داخلی نظربایف منجر شد.
قربانقلی احتمالا از انتقال پست خود به سردار انتظار دارد که پسرش در هر صورت به پدرش وفادار باشد. علاوه بر این، طبق بسیاری از شواهد، سردار بردی محمداف تا حد کمی جاه طلب است و تمام مراحل رشد شغلی را به اصرار پدرش طی می‌کند. موضوع دیگر این است که اعتبار سیاسی خود سردار بر حمایت‌های پدرش مبتنی است و بردی محمداف جوان هنوز خود را به عنوان یک شخصیت سیاسی مستقل نشان نداده است. اما تجربه تاریخ جهان نشان می‌دهد که در برخی نظام‌های سیاسی سلسله‌ای، پسران پدران خود را سرنگون کرده‌اند یا با شدیدترین روش‌ها از قیمومیت آنها خلاص شده‌اند.
در مقایسه با سناریوی قزاقستان، باید به تفاوت مهمی به نفع سناریوی ترکمنی اشاره کرد. در قزاقستان، کمیته امنیت ملی به ریاست کریم ماسیم‌اف که در جریان آماده سازی سناریوی انتقال قدرت حداکثر اختیارات به او داده شد، ضامن اصلی حفظ موقعیت نظربایف بود. در واقع، تمام ساختارهای امنیتی و ساختارهای دولتی، تحت کنترل کمیته امنیت ملی قرار داشتند. در نتیجه، احتمالا ماسیم‌اف به دلیل احساس خطر برای این موقعیت از سوی توکایف، تلاش برای کودتای دولتی را رهبری کرد. در هر صورت، وی بزرگترین شخصیت سیاسی است که چنین اتهامی به او وارد شده است.
در ترکمنستان، هیچ یک از سازمان‌های دولتی مانند کمیته امنیت ملی قزاقستان چنین انحصاری ندارند. علاوه بر این، تغییر مکرر روسای ساختارهای امنیتی که سال‌هاست ادامه دارد، سیاست سنجیده قربانقلی بردی محمداف با هدف جلوگیری از مخالفت با او در این فضا است. بنابراین، در این کشور هیچ شخصیت سیاسی قوی با منبع قدرت وجود ندارد.
تنها شخصیت قوی در عشق آباد به غیر از شخص رئیس جمهور بردی محمداف، رشید مرداف، معاون نخست وزیر و وزیر امور خارجه است. رشید مرداف که بیش از 25 سال است قدرت دارد، هر کاری انجام داده تا نقش خود را در رژیم سیاسی ترکمنستان بی همتا سازد. او تنها وزیری است که به طور مستقل خط مشی سازمان خود را تعیین می‌کند.
او با تعیین سیاست بین‌المللی، تأثیر بسزایی در شکل‌گیری سیاست داخلی داشته، بارها ضرورت وجود خود را اثبات کرده و وفاداری خود را به رئیس جمهور نشان داده است.
هیچ کس از جاه‌طلبی‌های مرداف علیه رئیس جمهور آگاه نیست. اما خود او احتمالا باید درک کند که در هیچ صورت نمی‌تواند روی حمایت قبایل ترکمن حساب باز کند.
مرداف اصالتا نیمه آذربایجانی است و این امر در واقعیت های قومی-سیاسی موجود فرصت‌های او را محدود می‌کند. به طور منطقی می‌توان فرض کرد که مرداف یا در سناریوی انتقال قدرت به سردار بردی محمداف شرکت نمی‌کند یا در نقش‌های قبلی‌اش در آن مشارکت دارد. گزینه دیگر این است که مرداف در کوتاه مدت به سادگی از حلقه عالی نخبگان حذف شود.
در هر صورت، رشید مرداف که در واقع «عالیجناب خاکستری» رئیس جمهور فعلی است، باید در صورت انتقال واقعی قدرت، نقش خود را در حکومت اصلاح کند. بنابراین دیدن او به عنوان کاندیدای جایگزین و رقیب سردار بردی محمداف، تقریبا غیر واقعی به نظر می‌رسد.
اما به طور کلی سناریوی انتخاب سردار به عنوان رئیس جمهور، مخاطرات زیادی به دنبال دارد. علاوه بر شرایط قانونگذاری و عمومی نظام سیاسی ترکمنستان، از جمله نهاد ریاست جمهوری، تکیه بر اجماع بین مقامات قبیله‌ای مهم است. در زمان حکومت صفرمراد نیازاف معروف به ترکمن باشی که در پرورشگاه بزرگ شده بود و زیر بار تعهدات قبیله ای و خانوادگی نبود، این شرایط چندان اهمیتی نداشت.
با روی کار آمدن بردی محمداف اهمیت عامل طایفه‌ای و منطقه‌ای برای ترکمنستان به طرز محسوسی افزایش یافت و چنان شد که رهبران قبایل "تکه"، از جمله ولایت آخال یا آخال تکه مهم‌ترین جایگاه را در این نظام غیررسمی روابط در ده سال و نیم اخیر اشغال کردند. خانواده بردی محمداف، علی‌رغم ریشه مشترکشان، روابط پیچیده‌ای با آنها دارند. حتی کناره گیری سردار بردی محمداف از سمت ریاست ولایت آخال در ماه فوریه  سال 2020 با درگیری بین او و رهبران آخال در ارتباط بود.
در ترکمنستان نارضایتی جدی از انحصار قدرت در دست بردی محمداف‌ها و سایر گروه‌های قبیله‌ای وجود دارد. بنابراین، تکه‌های ماری (ولایت ماری) با آنها مخالفت پنهان دارند. براساس برآوردهای مختلف، تقریبا سه چهارم تمام مقام‌ها مانند بردی محمداف‌ها، آخال تکه‌های  ناحیه بهاردن هستند.
از سوی دیگر، نخبگان ماری با سازمان‌های زیرزمینی افراطی مذهبی که به نوبه خود با مراکز خارجی – عمدتا در ترکیه و کشورهای عربی - مرتبط هستند، ارتباط دارند. تقریبا در تمام ولایت‌ها نیز  در میان دیگر گروه‌های نخبگان قبیله‌ای/ منطقه‌ای، نارضایتی وجود دارد. در شرایط اجتماعی- اقتصادیِ دائما دشوار، این نارضایتی تنها با اقدامات اداری و امنیتی مهار می‌شود. با این حال، اگر هر گونه عدم تعادل در کار این مکانیسم‌های مهار، از جمله مکانیسم‌های مرتبط با انتقال قدرت صورت گیرد، احساسات اعتراضی ممکن است از مرحله پنهان به مرحله آشکار منتقل شود.
شهرت غدیراف، قوم شناس معروف ترکمن و روس، زمانی ترکمن ها را "ملت قبایل" می‌نامید. این ویژگی وضعیت قومی جامعه می‌تواند تا حد زیادی بر انتقال قدرت در شکل فرضی سلسله‌ای آن تأثیر بگذارد.
قبلا نخبگان قبیله‌ای ترکمن به صراحت اعلام کرده بودند که حاضر نیستند سردار را به عنوان رئیس بی قید و شرط کشور بپذیرند، بنابراین وظیفه مهم کل خانواده، دستیابی به یک سازش درون نخبگان است که بردی  محمداف پدر در وهله اول به عنوان رئیس مجلس علیا ( از جمله برای تضمین امنیت خود و حفظ نفوذ خود) به آن رسیدگی خواهد کرد.
در خود خانواده بردی محمداف هیچ وحدت کاملی در مورد مسئله انتقال قدرت وجود ندارد. برای مثال، شامراد رجب اف، یکی از برادرزاده‌های رئیس جمهور فعلی که تقریبا یک "الیگارش" در سایه نامیده می‌شود جاه طلبی‌های خاصی برای رهبری دارد. با رسیدن سردار به سمت معاون نخست وزیر در بخش مالی، درگیری خاص بین او و سردار بردی محمداف شدت گرفت.
در پشت خانواده‌های رجب‌اف‌ها و دولت‌اف‌ها (خانواده خواهر دیگررئیس‌جمهور فعلی) نه تنها اعتبار رهبران ارشد آنها، بلکه تیپ‌های رزمی نیز قرار دارند که به سازماندهی اقدامات ارعاب‌کننده برای رقبای تجاری می‌پردازند. به سختی می‌توان گفت که جاه طلبی‌های این بستگان چقدر زیاد است و تا چه حد می‌توانند در رسیدن به آنها پیش بروند. اما آنها قطعا عامل مهمی در سیاست داخلی ترکمنستان هستند.
تنها می‌توان اشاره کرد که فعالیت  سردار بردی محمداف به عنوان رئیس اتاق کنترل عالی ترکمنستان از فوریه تا پایان تابستان سال 2021 که وی کنترل جریان‌های نقدی اصلی کشور، از جمله فساد را در دست گرفت، نارضایتی قابل توجه مقام‌های دولتی، از جمله اقوام نزدیک و دور را برانگیخت.
سردار به‌عنوان معاون نخست‌وزیر، مسئولیت خصوصی‌سازی شرکت‌های دولتی را نیز برعهده داشت که نتایج آن احتمالا می‌تواند ابزار مهمی برای دستیابی به تعادل لازم بین منافع خانواده، بستگان و سایر نزدیکان روسای جمهور قبلی و آینده باشد. .
* * *
برخی منابع در مورد بیماری قربانقلی بردی محمداف (دیابت) صحبت می‌کنند و ظاهرا این امر باعث می‌شود که رئیس جمهور فعلی در اجرای انتقال قدرت به پسرش عجله کند.
با این حال، برعکس این امر نیز ممکن است. بردی محمداف از نظر ظاهری فرم بدنی خوبی دارد. بنابراین، تسریع سناریوی انتقال قدرت از طریق برگزاری انتخابات زودهنگام ریاست‌جمهوری، از تمایل او به مدیریت کل فرآیند انتقال قدرت نشات می‌گیرد. وضعیت جسمانی نورسلطان نظربایف را در روزهای ژانویه سال 2022 می‌توان یکی از دلایل شکست تلاش اطرافیان وی برای برکناری توکایف ارزیابی کرد. قربانقلی بردی محمداف پس از نتیجه گیری از تجربه قزاقستان سعی دارد انتقال قدرت را به سرعت انجام دهد و آن را از کابینه به مجلس مصلحت خلق هدایت کند.
در نهایت اینکه، در صورت انتخاب سردار بردی محمداف، نمی توان برخی از نوآوری‌های قانونی را که باید ساختار جدید قدرت عالی، از جمله وضعیت رئیس جمهور و رئیس پارلمان را تقویت کنند، غیرممکن دانست. به عنوان مثال، پست ریاست جمهوری ممکن است در درجه اول به هدایت کار دولت محدود شود - حداقل برای یافتن سازش‌های لازم در میان نخبگان قبیله‌ای.
انتهای مطلب/