با گذشت چند ماه از خروج آمریکا از افغانستان و روی کار آمدن حکومت طالبان، اغلب کارشناسان سیاسی آمریکایی در خصوص ضرورت بروزرسانی استراتژی کلان آمریکا در آسیای مرکزی اتفاق نظر دارند. به عقیده آنان، همکاری امنیتی بایستی در اولویت روابط آمریکا با کشورهای منطقه آسیای مرکزی باشد.

ایران شرقی/

 
متخصصان آمریکایی در مورد ضرورت بازنگری واشنگتن در مورد استراتژی خود برای آسیای مرکزی با توجه به خروجش از افغانستان اتفاق نظر دارند. اما در میان آنها در مورد ویژگیهای استراتژی جدید اختلاف نظر وجود دارد.
تا سال ۲۰۰۱، تعداد اندکی از مردم آمریکا با این منطقه دور افتاده (آسیای مرکزی)‌ آشنا بودند. اما این منطقه نقش کلیدی عملیات‌های نظامی امریکا در افغانستان را بازی کرد، به طوری که ازبکستان و قرقیزستان میزبان پایگاه‌های هوایی امریکا در منطقه بودند و به کشورهای متحد برای انتقال اقلام ضروری به منطقه کمک می‌کردند.
به اعتقاد «لسلی ویگوریه» معاون وزیر خارجه آمریکا، آسیای مرکزی همچنان از اهمیت استراتژیک برخوردار است و خروج آمریکا از افغانستان تغییری در این زمینه ایجاد نمی‌کند. بسیاری مسائل در طول دهه‌های گذشته تغییر کرده، اما هدف اصلی ما همچنان بدون تغییر بوده است. این هدف حفظ حاکمیت، استقلال و عدم تغییر مرزهاست.
در اجلاس اخیرِ موسسه صلح ایالات متحده، نیز «ویگوریه» عنوان کرد کشورهای آسیای مرکزی شامل قزاقستان، تاجیکستان و ترکمنستان- نگرانی بیشتری در مورد امنیت خود پس از سقوط طالبان دارند.
وی به عنوان یک مقام ارشد وزارت خارجه در امور منطقه، با تأکید بر اینکه واشنگتن با جدیت از اصلاحات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در این کشورها حمایت می‌کند، اضافه کرد چندجانبه‌گرایی و حاکمیت دموکراتیک مبانی اصلی برای ایجاد یک جامعه آزاد و موفق هستند و ما به توسعه حاکمیت قانون، تشویق احترام به حقوق بشر و آزادی‌های اساسی و مبارزه با فساد ادامه خواهیم داد.
این مقام وزارت خارجه آمریکا افزود: در سال ۲۰۱۵ واشنگتن، نشستی با محوریت این منطقه به نام C5+1 برای بحث در مورد چالش‌های مشترک و ارتقاء ارتباطات، ‌یکپارچگی اقتصادی و اتصال خطوط نیرو برگزار کرد. این مباحث شامل ارتباطات با افغانستان نیز بود، اما اینکه این هدف همچنان دنبال ‌شود بستگی به اقدامات طالبان دارد.
«ویگوریه» همچنین اظهار داشت همکاری‌های منطقه‌ای می‌تواند به این ۵ کشور کمک کند تا به شکل اثربخش‌تری با مشکلاتی متنوع از جمله پاندمی کرونا، تغییرات اقلیمی، و پویش‌های انتشار اطلاعات نادرست مقابله کنند.
اتفاقات گذشته در قزاقستان به ما یادآوری می کند که اهمیت توجه به عوامل اجتماعی و اقتصادی پایه‌ای تا چه حد است به طوری که می‌توانند به ناپایداری منجر شوند. اینها بخشهایی از سخنان ویگوریه در مورد اعتراضها به افزایش قیمت سوخت در قزاقستان بود.
وی ادامه داد: ما همچنان بر نقش مثبت جامعه مدنی در بررسی دلایل اصلی ناآرامی‌های اقتصادی و اجتماعی تاکید می‌کنیم.

پیش‌فرض‌های اشتباه
«ریچارد هوگلند»، سفیر سابق امریکا در قزاقستان و تاجیکستان معتقد است در حالی که واشنگتن در ظاهر در مورد دموکراسی و توسعه اقتصادی حرف می‌زند، اما در عمل بر تقابل با تاثیر و نفوذ روسیه و چین در منطقه تمرکز کرده است.
«هوگلند» با یادآوری این موضوع که در دهه 1990 سیاست آمریکا با این پیش‌فرض بود که ملتهای آسیای مرکزی حتما تبدیل به دموکراسی‌های بازار آزاد خواهند شد و تنها کافی است که به آنها کمک کافی ارائه شود، گفت: اما این اتفاق رخ نداد و البته آنچه که رخ داده، چندان هم جای تعجب ندارد زیرا راه و رسم غرب بیش از حد برای کشورهایی که سالها تحت ظلم زندگی کرده اند، بیگانه است.
وی همچنین ادامه داد که این پنج کشور بایستی با فشارهای خارجی مقابله کنند تا روابط خود را بین مسکو، پکن، بروکسل و واشنگتن متعادل کنند. روسیه از خروج کامل آمریکا از منطقه به هیچ وجه ناراحت نخواهد بود. پکن، نیز به عنوان بزرگترین سرمایه‌گذار در منطقه، در نشست مجازی اخیر با پنج کشور آسیای مرکزی متعهد شد که سرمایه‌گذاری بیشتری انجام دهد. یک روز بعد،‌ هند نیز در یک جلسه آنلاین مشابه علاقه خود را به سرمایه‌گذاری در منطقه اعلام کرد.
«هوگلند» استدلال می‌کند که نگرانی‌های آمریکا در مورد امور حکومت‌داری و مسائل حقوق بشر نبایستی باعث شود که واشنگتن روابطش را به شکل گذشته در منطقه ادامه دهد.
همچنین «جنیفر مورتازاشویلی»، یکی از تحلیلگران موسسه کارنگی برای صلح بین‌المللی در این رابطه معتقد است که استراتژی آمریکا برای منطقه واقعیت‌های موجود در منطقه را در نظر نمی‌گیرد.
وی می‌گوید،آمریکا می‌تواند نقش بسیار سازنده‌ای در آسیای مرکزی ایفا کند اما بایستی نیازها، خواسته‌ها و اهداف این کشورها را درک کند.
این تحلیلگر واشنگتن را تشویق می‌کند که منطقه را از دریچه روسیه و چین نبیند و ادامه می‌دهد که ما نمی‌توانیم روشی واکنشی نسبت به سایر کشورها داشته باشیم و بایستی نقشی پیشرو داشته باشیم.
«مورتازاشویلی» همچنین اظهار داشت: تعامل آمریکا با منطقه بایستی بر تعامل بین توسعه اقتصادی و حاکمیت عمومی متمرکز باشد از جمله تلاشها برای مبارزه با فساد و همکاری با جامعه مدنی در حالِ شکل‌گیری. بدون اصلاحات در این زمینه‌ها آسیای مرکزی به سختی می‌تواند به اهداف خود برسد.
وی، آموزش را مهمترین حوزه فعالیت و همکاری با آمریکا می‌داند زیرا جمعیت منطقه جوان است.
«مورتازاشویلی»، افغانستان را به عنوان مکانی می‌داند با ظرفیت توسعه روابط مثبت بین روسیه، چین و آمریکا و معتقد است: حال که دیگر یک کشور خارجی حضور عمده‌ای در افغانستان ندارد و بر منافع ضروری منطقه سایه افکن نیست، قدرتهای بزرگ می‌توانند در زمینه ایجاد فرصت‌های سرمایه‌گذاری در این کشور، همکاری کنند.

همکاری امنیتی در اولویت
اما از نظر «فرد استار» رئیس موسسه قفقاز و آسیای مرکزی، همکاری امنیتی بایستی در اولویت روابط آمریکا با کشورهای منطقه آسیای مرکزی باشد. آمریکا بایستی با کشورهای منطقه وارد گفتگوهایی شود که صادقانه به مسئله امنیت، حاکمیت، خود مختاری و حق تصمیم‌گیری در مورد آینده بپردازند.
«استار» در ادامه اظهار داشت: آسیای مرکزی تنها منطقه در جهان است که دارای یک سازمان منطقه‌ای مستقل بدون حضور کشورهای خارجی نیست و از آمریکا می‌خواهد که به شکل‌گیری چنین سازمانی کمک کند.
«استار» معتقد است گروه C5+1 چندان قوی نیست. ایده پشت آن خوب است و جلساتی هم برگزار می‌شود، اما این سازمان بسیار غیر فعال است و قابل قیاس با کارهای چین و روسیه نیست.
وی در ادامه با تأکید بر لزوم صبوری در برخورد با کسانی که مانند ما در انجام کارهای مهم از نظر ما کارآمد نیستند، افزود: ما باید این کشورها را به صورت یک منطقه در نظر بگیریم، با احترام با آنها برخورد کنیم و تفکر منطقه‌ای را در برنامه های خود توسعه دهیم.
این تحلیل‌گر به آمریکا پیشنهاد نمود که افغانستان را به عنوان بخشی از استراتژی جدید خود در آسیای مرکزی در نظر بگیرد. آسیای مرکزی ظرفیت بیشتری برای کار با افغانستان دارد که از جمله می‌تواند به کمک‌های بشردوستانه ازبکستان به افغانستان اشاره کرد.

راهبرد مبتنی بر ارزش‌ها
«استیو سردلو»، استاد حقوق بشر در دانشگاه جنوب کالیفرنیا نیز در مصاحبه‌ای که اخیرا با صدای آمریکا داشت، از یک استراتژی مبتنی بر ارزش برای منطقه سخن گفت. به عقیده وی، شهرت آمریکا به عنوان مدافع حقوق بشر و دموکراسی در سالهای اخیر تخریب شده اما باور دارد که خروج آمریکا از افغانستان به آمریکا امکان می‌دهد که راهبردی مبتنی بر ارزش در آسیای مرکزی داشته باشد.
به گفته وی، آمریکا بایستی بیشتر در مورد آزار خبرنگاران صحبت کند و حمایت بیشتری از جامعه مدنی به عنوان یک مسئله ملی برای آمریکا داشته باشد.
وی در ادامه با اشاره به اینکه تحریم‌های Global Magnitsky بر ضد آدم بدها بایستی بیشتر در منطقه آسیای مرکزی به صورت استراتژیک اعمال شوند، افزود: باید به دنبال افراد فاسد و یا به عنوان مثال شرکتهای هولدینگ خارجی و جهانی که تحت کنترل یکی از نزدیکان نورسلطان نظربایف رئیس جمهور سابق قزاقستان هستند، بروید.
«سردلو» همچنین اظهار داشت: واشنگتن باید از سازمان امنیت و همکاری اروپا و سازمان ملل برای مطرح کردن مسائل حقوق بشری در آسیای مرکزی استفاده کند و با ازبکستان و قزاقستان بعنوان اعضای شورای حقوق بشر سازمان ملل در مورد تعهداتشان مذاکره نماید.
انتهای مطلب/