اسلام‌آباد نگران وضعیت یک همسایه بی‌ثبات است که در آستانه فروپاشی اقتصادی قرار دارد؛ وضعیتی که پیامدهای فرامرزی بالقوه‌ای به دنبال دارد، از موج جدید پناهجویان و تداوم ارتباط طالبان با گروه‌های شبه نظامی پاکستانی تا تأثیر بالقوه حاکمیت اسلام‌گرایان در افغانستان بر گروه‌های فرقه‌ای فعال در پاکستان. اما اسلام‌آباد به چند دلیل تمایل ندارد تا راه خود را از طالبان جدا کند. پاکستان حکومت طالبان خود را ابزار اصلی برای تقویت جایگاه خود در افغانستان می‌داند. اسلام‌آباد خواهان سرنگونی طالبان نیست چون درگیری دوباره در افغانستان می‌تواند پیامدهای فرامرزی نیز به دنبال داشته باشد. پاکستان نه تمایل دارد که به حمایت خود از طالبان خاتمه دهد، و نه می‌تواند پیامدهای سقوط رژیم طالبان را تحمل کند. بنابراین، سیاست پاکستان، مبتنی بر تلاش برای کاهش انزوای دولت طالبان است که برای تحقق آن باید طالبان را مجاب کند تا در برابر مطالبات بین‌المللی در حوزه حاکمیت و مبارزه با تروریسم، به اندازه کافی امتیازدهی کند.

مطالعات شرق/

چکیده
پاکستان در تلاش است تا از نتیجه نامطلوب جنگ افغانستان، بهترین استفاده را ببرد. هرچند اسلام‌آباد سال‌ها از طالبان حمایت کرده است اما ترجیح می‌داد که به قدرت رسیدن دوباره این گروه در افغانستان، از طریق تشکیل دولتی باشد که هم دارای مشروعیت بین‌المللی است و هم از حمایت مالی خارجی برخوردار است. اما در عوض، این متحدان دیرینه پاکستان، با زور و اجبار به قدرت رسیدند، مخالفان سیاسی را راهی تبعید کرده و دولت‌های غربی را که افغانستان را سر پا نگه داشته بودند، خشمگین کردند. دولت طالبان مشروعیت بین‌المللی نداشته و لذا از منافع دیپلماتیک و اقتصادی حاصل از آن نیز محروم است. احتمالا پاکستان، رابطه نزدیک خود را با حاکمان جدید کابل قطع نخواهد کرد. این کشور باید با دقت از این رابطه استفاده کند تا بتواند طالبان را به سمت سازش درباره مسائل حاکمیتی، از جمله احترام به حقوق اساسی و انجام تعهدات خود در حوزه مبارزه با تروریسم، سوق دهد؛ اقدامی که می‌تواند در صحنه خارجی تا حد زیادی به نفع طالبان تمام شده و به کاهش تراژدی انسانی افغانستان کمک کند.

پاکستان که مدت‌ها رهبران طالبان را پناه داده است می‌تواند به سرعت با مقامات جدید این گروه نیز ارتباط برقرار کند اما در عین حال، این نهاد را رسما به رسمیت نشناسد. این جهت‌گیری، در تضاد با موضع‌گیری پاکستان در قبال حکومت قبلی طالبان در دهه 1990 است؛ زمانی که پاکستان یکی از سه کشوری بود که «امارت اسلامی» طالبان را به رسمیت شناخت و آخرین کشوری بود که رابطه خود را با آن قطع کرد. این بار، تردید پاکستان برای انجام این کار عمدتا ناشی از این نگرانی است که هیچ دولت دیگری در کل دنیا، از جمله همسایگان افغانستان، هنوز برای شناسایی طالبان پیش قدم نشده‌اند. لذا هر نوع اقدام یک جانبه پاکستان در این راستا احتمالا موجب تیره شدن رابطه آن با کشورهای قدرتمند غربی، بخصوص آمریکا، خواهد شد. اسلام‌آباد همچنین می‌داند که به رسمیت شناخته شدن طالبان صرفا توسط پاکستان، کمک زیادی به کاهش انزوای دیپلماتیک و اقتصادی طالبان نخواهد کرد.  

لذا پاکستان به طرق دیگری، به حمایت از طالبان در صحنه‌های بین‌المللی روی آورده است. اسلام‌آباد در اظهارنظرهای سیاسی خود در جلسات دوجانبه و نشست‌های چند جانبه، قدرت‌های خارجی، به خصوص آمریکا و متحدان غربی آن، را ترغیب می‌کند تا با طالبان وارد تعامل شده، تحریم‌‌های اقتصادی را برداشته و کمک‌های انسانی و اقتصادی را در اختیار کابل قرار دهند. سیاستگذاران پاکستانی (به درستی) هشدار می‌دهند که ادامه تحریم‌ها و عدم ارسال کمک‌های مالی به افغانستان، منجر به سقوط کامل اقتصاد این کشور و همچنین تشدید بحران انسانی آن خواهد شد. آنها همچنین تأکید دارند که غربی‌ها با در پیش گرفتن اقدامات تشویقی احتمالا بهتر ‌می‌توانند رفتار طالبان را تعدیل کنند، تا از طریق اقدامات تنبیهی. به گفته آنها، با اتخاذ سیاست هویج به جای چماق، مقامات طالبان تمایل بیشتری پیدا خواهند کرد تا مبادرت به تشکیل یک دولت فراگیر کرده، به حقوق بنیادین (از جمله حقوق زنان و دختران) احترام گذاشته و به تعهدات خود در حوزه مبارزه با تروریسم پایبند باشند.

البته اسلام‌آباد به خوبی می‌داند که اگر قرار باشد فشار غربی‌ها کاهش پیدا کند، طالبان هم باید به دغدغه‌های بین‌المللی درباره حکومت و امنیت توجه کند. در حالی که پاکستان طالبان را تشویق می‌کند تا دست کم به صورت ظاهری، به سمت تشکیل یک دولت فراگیر حرکت کرده و حداقل جنبه‌های کوچکی از رعایت حقوق اساسی را به نمایش بگذارد، طالبان هنوز به این توصیه عمل نکرده است. همچنین پاکستان نتوانسته است تا این گروه تازه به قدرت رسیده را به قطع ارتباط با گروه‌‌های جهادی مستقر در افغانستان، مثل القاعده، متقاعد کند.  

به خاطر نگرانی‌های موجود درباره این عدم کنشگری طالبان، حتی کشورهایی مانند ایران، چین و روسیه که تصمیم گرفته‌اند ارتباط نزدیک‌تری با طالبان برقرار کنند نیز بعید است به این زودی‌ها بخواهند رسما طالبان را به رسمیت بشناسند. این احتمال حتی کمتر است که آمریکا و متحدان غربی آن، تا زمانی که طالبان تمایلی به سازش نشان ندهد، حاضر باشند دولت طالبان را به رسمیت شناخته و همه تحریم‌های وضع شده علیه آن را لغو کنند. به خاطر نزدیکی اسلام‌آباد و طالبان، خود پاکستان نیز ممکن است با فشار غربی‌ها مواجه شود؛ فشارهایی که هدف آنها، مجبور کردن پاکستان به تلاش بیشتر برای متقاعد کردن متحد افغان خود به همسویی بیشتر با مطالبات جهانی خواهد بود. همچنین با توجه به وزن ایالات متحده در نهادهای مالی بین‌المللی، مثل «بانک جهانی» و «صندوق بین‌المللی پول» (که پاکستان برای حمایت از اقتصاد در حال فروپاشی خود، به آنها وابسته است)، سردتر شدن رابطه بین پاکستان و آمریکا، به طور خاص، می‌تواند پیامدهای سنگینی را برای اسلام‌آباد در پی داشته باشد. 

پاکستان همچنین نگران پیامدهای فرامرزی بحران‌های اقتصادی و دیپلماتیک افغانستان است. فروپاشی اقتصاد افغانستان، فرصت احیای روابط اقتصادی را از پاکستان می‌گیرد؛ رابطه‌ای که پیش از این، به واسطه اصطکاک‌های موجود با دولت سابق «اشرف غنی»، به شدت آسیب دیده بود. همچنین افزایش ناامنی و سخت شدن اوضاع اقتصادی می‌تواند سبب فقر هزاران و شاید صدها هزار افغانستانی شده و سپس این افغان‌ها برای زندگی و امرار معاش خود به پاکستان پناهنده شوند.

در همین حال، به نظر می‌رسد که پس از به قدرت رسیدن طالبان در اواسط آگوست 2021، نفوذ اسلام‌آباد بر این گروه کاهش یافته، ضمن اینکه دردسرهای جدیدی نیز ایجاد شده است. تلاش پاکستان برای تأمین امنیت مرز خود با افغانستان، جلوگیری از ورود سیل پناهجویان و همچنین جلوگیری از ورود شبه نظامیان پاکستانی مستقر در افغانستان به خاک کشورش، تقریبا به یک نقطه بحرانی رسیده است. امتناع ظاهری طالبان از قطع رابطه با همتایان پاکستانی خود، یعنی «تحریک طالبان پاکستان»، نیز نگرانی‌های بیشتری را برای اسلام‌آباد به وجود آورده است. در واقع، چنین به نظر می‌رسید که طالبان (دست کم در ابتدا) از برخی جهات در حال دیکته کردن انتخاب‌های سیاسی پاکستان است. این گروه، اسلام‌آباد را مجبور کرد تا دست کم به برخی مطالبات آن درباره ترددهای مرزی تن دهد و همچنین به این کشور فشار وارد کرد تا از طریق مذاکره، با طالبان پاکستان مصالحه کند.

اما به رغم همه این اختلافات، بعید است که پاکستان دست از متحدان افغان خود بردارد. اسلام‌آباد که هنوز امیدوار است به قدرت رسیدن طالبان بتواند از منافع پاکستان در افغانستان محافظت کند، احتمالا به حرکت محتاطانه خود ادامه داده و همچنان به عنوان حامی اصلی طالبان در منطقه و فرامنطقه عمل خواهد کرد، ضمن اینکه طالبان را نیز ترغیب خواهد کرد تا به دغدغه‌های بین‌المللی توجه کند. اسلام‌آباد در مسیر تنظیم سیاست خود در قبال افغانستانِ تحت کنترل طالبان، باید اقدامات ذیل را انجام دهد: 

• • همچنان خواهان برداشته شدن تحریم‌های غرب و از سرگیری روند ارائه کمک‌های توسعه‌ای به افغانستان شود؛ و در همان حال، با استفاده از رابطه نزدیک خود با طالبان و از طریق در پیش گرفتن یک دیپلماسی آرام و همچنین انتقال پیام آشکار، طالبان را متقاعد کند تا هر چه بیشتر به مطالبات کشورهای کمک کننده در حوزه حاکمیت، از جمله احترام به حقوق اساسی و همچنین تعهدات ضد تروریستی توجه کند. اسلام‌آباد باید به طالبان یادآور شود که ثبات و مشروعیت داخلی دولت آنها، منوط به توانایی حاکمیتی آن است که این مسئله نیز به نوبه خود بستگی به تمایل این گروه برای تن دادن به خواسته‌های بین‌المللی خواهد داشت.
  • در مقابل این وسوسه مقاومت کند که بخواهد به قیمت از دست دادن سایر مناسبات مهم خود، از جمله رابطه با آمریکا و کشورهای عضو اتحادیه اروپا، به عنوان نماینده اصلی طالبان عمل کند.
  • تا جایی که منابع پاکستان اجازه می‌دهند به طالبان کمک کند. همچنین کریدورهای هوایی و زمینی بشردوستانه و نیز مسیرهای زمینی را برای آژانس‌های سازمان ملل، سازمان‌های غیردولتی و کمک کنندگان دوجانبه باز نگه دارد.
   • به روند رو به رشد بازگرداندن اجباری پناهجویان تازه وارد افغان پایان دهد؛ اقدامی که نه تنها سود چندانی را عاید پاکستان نمی‌کند بلکه زندگی و معیشت افرادی را که به شدت نیازمند یک سرپناه هستند به خطر می‌اندازد.
  • در روند تعامل با طالبان، منافع امنیتی خود را در نظر گرفته و از رویکرد سخت گیرانه طالبان در قبال حقوق زنان (که آن را براساس یک نسخه تندروانه از شریعت توجیه می‌کنند) حمایت نکند. اگر چنین به نظر برسد که پاکستان در حال اغماض کردن درباره این رویکرد طالبان است آنگاه این اقدام ممکن است سبب جسور شدن آن دسته از شبه نظامیان داخلی شود که به لحاظ عقیدتی همسو با طالبان هستند.
  • باید مراقب مذاکرات خود با طالبان پاکستان که تحت هدایت طالبان انجام می‌شوند باشد؛ مذاکراتی که می‌توانند اثر نامطلوبی بر امنیت داخلی این کشور، به خصوص در کمربند قبایلی، داشته باشند.