مطالعات شرق/ در این مطلب کارشناسان کشورهای آسیای مرکزی در مصاحبه با سایت CABAR.asia در مورد اینکه رویدادهای قزاقستان چه تأثیری بر روابط دوجانبه و همکاریهای منطقهای خواهند داشت و چه تغییراتی، از جمله تغییرات ژئوپلیتیکی، در آینده نزدیک در منطقه انتظار می‌رود، صحبت می‌کنند.

_ رستم بورناشف، استاد دانشگاه مشترک آلمانی-قزاقی (قزاقستان):

سوال: پس از ناآرامی‌های اخیر در آلماتی و چند شهر دیگر، آیا روابط دوجانبه قزاقستان و ازبکستان تغییر خواهند کرد؟
من هیچ دلیلی برای تغییر روابط دوجانبه ازبکستان و قزاقستان نمی‌بینم. البته بین شوکت میرضیایف، رئیس جمهور ازبکستان و نورسلطان نظربایف، اولین رئیس جمهور قزاقستان روابط شخصی خاصی وجود دارد. با این حال، آنها منافع و مواضع مشترکی پیرامون برخی مسائل کلیدی در حوزه اقتصاد و اکولوژی دارند. این تطابق مواضع در بیانیه مربوط به روابط متحدانه ثبت شده است و رویدادهای قزاقستان آنها را تحت تاثیر قرار نمی‌دهند.

سوال: آیا مشارکت نیروهای سازمان پیمان امنیت جمعی در قزاقستان به این معنی است که بیانیه مربوط به روابط ائتلافی با ازبکستان کارساز نیست؟
«روابط متحدانه» قزاقستان و ازبکستان بسیار خاص بوده و شامل مولفه‌های نظامی و نظامی-سیاسی نمی‌شود. بنابراین، مشارکت قزاقستان در سازمان پیمان امنیت جمعی تأثیری بر این روابط ندارد. بخصوص که این مشارکت، یک عامل موقتی است.

سوال: چه تغییراتی در قالب همکاری منطقه‌ای رخ خواهد داد؟
همکاری منطقه‌ای در آسیای مرکزی به شدت ضعیف است. قابل توجه است که هیچ واکنش "منطقه‌ای" به وضعیت قزاقستان مشاهده نشده است.
همانطور که هیچ واکنشی نسبت به وضعیت COVID-19 وجود نداشت. بر همین اساس، آنچه وجود ندارد، نمی تواند تغییر کند. ما در سطح دوجانبه و در سطح پروژه‌های خاص به همکاری ادامه می‌دهیم.
 
_ میدت تیولیگنوف، کارشناس مسائل سیاسی (قرقیزستان):

سوال: آیا روابط دوجانبه قزاقستان و قرقیزستان تغییر خواهند کرد؟
روابط قرقیزستان و قزاقستان همیشه خوب نبوده است. بازداشت "ویکرام روزاخونوف"، نوازنده معروف قرقیز نیز تا حدی این روابط را تشدید کرده است.
ظاهرا در آینده نزدیک سرکوب‌ها در قزاقستان ادامه خواهد یافت و جنبه‌های مختلف زندگی، از جمله روابط متقابل با کشورهای همسایه و قرقیزستان، امنیتی خواهد شد.
من فکر می‌کنم که مقام‌های دولتی قزاقستان معتقداند که منبع تمام مشکلات جدید در قزاقستان، خارجی است. قزاقستان حتی شاید دوباره به قرقیزستان مشکوک شود که باز هم این امر می‌تواند جنبه‌های خاص روابط بین دو کشور را بدتر کند.
 
سوال: چه تغییراتی در قالب همکاری منطقه‌ای رخ خواهد داد؟
هنوز نمی‌توان در این مورد صحبت کرد. قالب روابط متقابل شاید در قالب دیدارهای سران کشورها در بالاترین سطح ادامه یابد، اما به نظر من، با حفظ قالب‌های معمول روابط متقابل، محتوای روابط به زودی به تامین امنیت محدود خواهد شد. این دستور کار تا حدودی توسط قزاقستان شکل خواهد گرفت. امن‌سازی جنبه‌های مختلف روابط، موضوع اصلی رایزنی‌ها و نشست‌های مختلف در سطوح مختلف بین کشورهای منطقه خواهد بود.

سوال: این رویدادها چه تاثیری بر تصویر ژئوپلیتیک منطقه دارند؟
 جنبه ژئوپلیتیکی تا حدودی با این واقعیت که سازمان پیمان امنیت جمعی در حل و فصل وضعیت قزاقستان نقش داشته است در ارتباط بوده و این امر بر اینکه  وضعیت اطراف قزاقستان و کل منطقه در حال حاضر چگونه به نظر می‌رسد تاثیر دارد، زیرا این مداخله نیروهای سازمان پیمان امنیت جمعی بی سابقه بوده است.
مسئله ژئوپلیتیک در فضای روس زبان مشکل ساز شده است. در شبکه‌های اجتماعی این بحث وجود دارد که دخالت روسیه در وضعیت قزاقستان تا چه حد می‌تواند احساسات ملی گرایانه را برانگیزد و پروژه‌های روسیه – همان سازمان پیمان امنیت جمعی، اتحادیه گمرکی و غیره - را رد کند.
این امر بر چگونگی ایجاد شکاف در جامعه  قزاقستان و همچنین بر شعارهای خاص دیگر فعالان سیاسی در کشورهای همسایه تأثیر خواهد گذاشت. در این راستا، از نظر ژئوپلیتیکی، در مورد اینکه مرز جهان روسیه کجاست و همگرایی اوراسیا تا چه اندازه با آن ترکیب خواهد شد بحث خواهد شد. بخصوص که قزاقستان و روسیه دو مرکز اصلی شکل‌گیری این پروژه ژئوپلیتیکی بودند. این رویدادها احساسات مختلفی را در جامعه برانگیخته است که نقش مهمی در توسعه چشم انداز ژئوپلیتیک در آینده نزدیک دارد.

_ فرهاد طالب‌اف، مدیر موسسه علمی-آموزشی غیر دولتی "بیلیم کارونی" (ازبکستان):

سوال: آیا روابط دوجانبه قزاقستان و ازبکستان تغییر خواهد کرد؟
فکر نمیکنم. من اعتراف می‌کنم که این روابط حتی باید بیشتر تقویت شوند. اگر یک انزوای غیرمنتظره بین دو کشور ایجاد شود، این سوء ظن  که کسی سعی دارد بین آنها بیگانگی متقابل ایجاد کند تأیید خواهد شد. از آنجا که در قزاقستان شورش رخ داده است، روابط دوجانبه بین کشورهای متحد نباید آسیب ببیند.

سوال: آیا مشارکت نیروهای سازمان پیمان امنیت جمعی در قزاقستان به این معنی است که بیانیه مربوط به روابط ائتلافی با ازبکستان کارساز نیست؟
در این بیانیه در مورد چنین موقعیت‌هایی صحبت نشده است. علاوه بر این، یک معاهده تمام عیار پیرامون روابط متحدانه در حال طراحی است که جایگزین این بیانیه خواهد شد. ممکن است در آن مقررات خاصی در مورد کمک‌های متقابل دولت‌ها در شرایط افزایش تهدیدها وجود داشته باشد.
با این حال، این نیز درست است که هم روابط متحدانه و هم مشارکت استراتژیک در چنین شرایطی مورد آزمایش قرار می‌گیرند.

سوال: چه تغییراتی در قالب همکاری منطقه‌ای رخ خواهد داد؟
من معتقدم که کشورهای آسیای مرکزی باید یک جلسه مشورتی فوری بین روسای جمهور در بیشکک یا دوشنبه برگزار کنند. چنین رویدادهایی (رویدادهای اخیر قزاقستان) نمی‌توانند کشورهای همسایه را نگران نکنند، بنابراین آنها باید نشست‌های فوق العاده را برگزار نمایند. لازم به ذکر است که در اجلاس سازمان پیمان امنیت جمعی، لوکاشنکو، رئیس جمهور بلاروس با خشونت و متکبرانه به ازبکستان و دیگر کشورهای منطقه هشدار داد که ممکن است همان شورش‌های قزاقستان در آنها رخ دهد. این هشدار ممکن است منجر به تشکیل یک جلسه مشورتی برای بررسی وضعیت فعلی شود. این دیدار حضوری پیام مهمی برای بازیگران غیرمنطقه‌ای خواهد بود.

سوال: این رویدادها به طور کلی چه تأثیری بر چشم اندازهای همکاری منطقه‌ای خواهند داشت؟
اغتشاشات مشابه قزاقستان بارها در منطقه رخ داده است. حتی اغتشاشات بین‌دولتی در مرزها رخ داده است که تأثیری بر روابط برادرانه و همکاری‌ منطقه‌ای کشورهای آسیای مرکزی نداشته است. برای اینکه این رویدادها بر چشم اندازهای همکاری منطقه‌ای تاثیر داشته باشند، باید برخی اظهارات یا ادعاهای رسمی علیه یکدیگر مطرح شود. ما همیشه می‌گوییم که تهدیدها و چالش‌های مشترک منطقه‌ای باید کشورها را متحد کنند. بنابراین، من معتقدم که رویدادهای قزاقستان به دلیل دیگری برای اتحاد بیشتر کشورهای آسیای مرکزی تبدیل شده است. در حال حاضر، بسیاری از کارشناسان و مردم عادی کشورهای منطقه در این باره صحبت می‌کنند.
 
_ فرخ سلیم‌اف، رئیس گروه دیپلماسی و سیاست خارجی دانشگاه ملی تاجیکستان (تاجیکستان):

سوال: آیا روابط دوجانبه بین تاجیکستان و قزاقستان تغییر خواهند کرد؟ 
در تمام دوران استقلال تاجیکستان، قزاقستان جایگاه مهمی در سیاست خارجی ما داشته است. قزاقستان مهم‌ترین شریک تجاری-اقتصادی تاجیکستان و تامین کننده اصلی محصولات مصرفی (از غلات گرفته تا محصولات ماشین سازی) این کشور است. ما با قزاقستان روابط تاریخی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی نزدیکی داریم. این روابط نشان می‌دهند که در روابط دوجانبه هیچ گونه منبع تضادی وجود نداشته و مسائل و مشکلات نوظهور با احترام و دوستی متقابل حل و فصل می‌شوند. ما عمیقا از حوادث رخ داده در این کشور متاسفیم و فعالیت نیروهای مخرب را که منجر به این وضعیت شده است محکوم می‌کنیم.
در مورد تأثیر رویدادهای قزاقستان بر روابط دوجانبه با جمهوریِ ما، می‌توان موارد زیر را فرض کرد:

1. مواضع کشورهای مختلف نسبت به رویدادهای قزاقستان متفاوت است. البته پس از تثبیت اوضاع، دولت قزاقستان تلاش خواهد کرد به کشورهای همسایه‌ای که کناره گیری نکردند و امنیت کشور به آنها بستگی دارد توجه بیشتری داشته باشد. منطقی است که فرض کنیم در شرایط کنونی قزاقستان به گسترش و تعمیق همکاری با کشورهای دوست، از جمله تاجیکستان می‌پردازد.
   تاجیکستان و قزاقستان همکاری خود را در زمینه مقابله و مبارزه با تروریسم و ​​افراط گرایی تقویت خواهند کرد. در چارچوب این همکاری‌، همکاری‌ فنی-نظامی که سال گذشته تا حدی متوقف شده بود تقویت خواهد شد. همکاری بین سرویس‌های امنیتی و اطلاعاتی دو کشور به شیوه‌ای جدید ایجاد خواهد شد.
   دولت قزاقستان مشارکت نیروهای مسلح تاجیکستان را در عملیات حافظ صلح در چارچوب تصمیم سازمان پیمان امنیت جمعی، ضروری می‌داند. این اقدام مستلزم تقویت همکاری اقتصادی بین دو کشور در قالب ترجیحات، کمک‌های بشردوستانه و تقویت فعالیت واحدهای اقتصادی مشترک در قلمروی جمهوری تاجیکستان خواهد بود.

رویدادهای قزاقستان نشان دادند که علی‌رغم سطح توسعه اقتصادی، بلوغ سیاسی جامعه و غیره، مشکلات اجتماعی-اقتصادی در کشورهای آسیای مرکزی تقریبا مشابه هستند. عدم حل و فصل این مشکلات به اعتراض‌های مردمی منجر می‌شود. هیچ یک از کشورهای منطقه نمی‌توانند به تنهایی با ایدئولوژی افراطی مدرن (سلفی‌ها، جماعت تبلیغی و غیره) و رادیکالیسم مقابله کنند. پس از وقایع قفقاز، سازمان پیمان امنیت جمعی به عنوان یک سازمان ناتوان که قادر به تحقق اهداف قانونی خود نبود تلقی می‌شد. با این حال، پاسخ سریع به درخواست رئیس جمهور قزاقستان، تشکیل سریع گروهی از نیروهای حافظ صلح و انتقال و استقرار آنها در قزاقستان نشان داد که این سازمان قادر به انجام وظایف محوله است.

سوال: چه تغییراتی در قالب همکاری منطقه‌ای رخ خواهد داد؟
در حوزه امنیت منطقه‌ای، سیاست تقریب مواضع در خصوص تهدیدهای ناشی از مناطق همجوار ادامه خواهد یافت و همچنین انعقاد قراردادها در حوزه همکاری‌ نظامی و نظامی- فنی دوجانبه و هماهنگی فعالیت‌های ضدتروریسم و  ضد افراطی تسریع خواهد شد.
در جریان نشست سازمان پیمان امنیت جمعی پیشنهادهایی مبنی بر تشدید فعالیت‌های ضد تروریستی و اطلاعاتی شرکت کنندگان ارائه شد. مهم‌ترین پیشنهاد، پیشنهاد تهیه فهرست واحدی از سازمان‌ها و جنبش‌های تروریستی بود.

سوال: رویدادهای قزاقستان چه تاثیری بر تصویر ژئوپلیتیک منطقه می‌گذارند؟
می‌توان انتظار تقویت فرآیندهای همگرایانه را در منطقه و تجدید قالب‌های موجود، از جمله اتحادیه اقتصادی اوراسیا، سازمان همکاری شانگهای، نشست‌های مشورتی و غیره را داشت.
البته بیم زیادی وجود دارد که رویدادهای قزاقستان و استفاده از سازمان پیمان امنیت جمعی به عنوان مکانیزمی برای حل و فصل اوضاع، به بهانه‌ای برای تشدید فشار بر مخالفان، آزادی مذهب مردم، مبارزه با مخالفان سیاسی و غیره در کشورهای منطقه تبدیل شود. اما ما امیدواریم که رهبران سیاسی کشورها این تجربه را در نظر بگیرند و تلاش خود را به سمت تسریع اصلاحات با هدف بهبود وضعیت اجتماعی-اقتصادی جمعیت، حل مشکلات پیش روی جوامع و تامین رشد اقتصادی سوق دهند.
 
_ رستم محمداف، محقق مستقل (ترکمنستان):

سوال: آیا روابط دوجانبه قزاقستان و ترکمنستان تغییر خواهند کرد؟
مقام‌های دولتی ترکمنستان مانند سایر کشورهای آسیای مرکزی، تحولات قزاقستان را با دقت دنبال می‌کردند. آنها در ابتدا در مورد اعتراضات اظهار نظر نکردند. تنها در 6 ژانویه که اوضاع از کنترل خارج شد، وزارت امور خارجه بیانیه‌ای صادر کرد و در آن ابراز نگرانی نمود و خواستار حل و فصل تمام مسائل براساس موازین و مقررات بین المللی شد. پس از آن بردی محمداف نامه‌ای حاوی تسلیت به  رئیس جمهور توکایف در ارتباط با کشته شدگان فرستاد.
در این راستا، من فکر نمی‌کنم رویدادهای قزاقستان تأثیر منفی بر روابط دوجانبه بین دو کشور داشته باشد، اما ممکن است اولویت‌ها به سمت گسترش همکاری‌ نه تنها در حوزه اقتصاد، بلکه در حوزه امنیت تغییر کند. در ماه اکتبر سال 2021، در جریان سفر قاسم جومارت توکایف به عشق آباد، طرف‌ها چندین سند در مورد مشارکت استراتژیک امضا کردند، اما این اسناد بیشتر به همکاری تجاری-اقتصادی مربوط می‌شدند.

سوال: چه تغییراتی در قالب همکاری منطقه‌ای رخ خواهد داد؟
اکنون با توجه به رویدادهای قزاقستان به نظر می‌رسد که شعارهای «ضد افراطی» و «ضد تروریستی» در مذاکرات دوجانبه و چندجانبه، از جمله در قالب‌های مشورتی منطقه‌ای سران کشورها و سایر مقام‌های ارشد دولتی اهمیت بیشتری پیدا خواهند کرد.
علاوه بر این، به نظر من، رویدادهای قزاقستان تأثیر بسیار بیشتری بر اوضاع سیاسی داخلی و توسعه وضعیت امنیتی ترکمنستان خواهند داشت. رئیس جمهور بردی محمداف قصد دارد جلسه عمومی فوق العاده مجلس مصلحت خلق (مجلس علیای پارلمان ملی کشور که بردی محمداف شخصا ریاست آن را برعهده دارد) را تشکیل دهد. برخی از ناظران مستقل بر این باورند که رئیس‌جمهور در جریان این نشست انتخابات زودهنگام ریاست‌جمهوری را که در اواخر سال جاری برگزار خواهد شد اعلام خواهد کرد تا این پست مهم را به پسرش سردار واگذار نماید. سفرهای اخیر سردار را به کشورهای همسایه (ایران و ازبکستان) می‌توان به عنوان معرفی وی به عنوان جانشین رئیس جمهور در نظر گرفت.
با این حال، در حال حاضر، چنین ادعاهایی نسبتا در حد حدس و گمان هستند. با توجه به اینکه این ادعاها در گذشته محقق نشده‌اند، نمی‌توان آنها را کاملا رد کرد، چرا که برای این اقدامات منطق و استدلال وجود دارد. این حرکت زودهنگام باعث می‌شود بردی محمداف زمان کافی برای کمک به سردار بردی محمداف برای کنار آمدن راحت با نقش جدید خود داشته باشد.
در این صورت، جالب است که ببینیم وضعیت شورای امنیت کشور چگونه تغییر خواهد کرد و چه کسی ریاست آن را بر عهده خواهد داشت. در یک محیط سیاسی بسته و خودکامه مانند ترکمنستان که ثبات رژیم در آن بر دستگاه امنیتی متکی است، ممکن است بویژه با توجه به رویدادهای ناپایدار اخیر، انتقال این پست مهم به سردار بی تجربه برای بردی محمداف بسیار مخاطره آمیز باشد. بنابراین، این احتمال خیلی زیاد است که رژیم با توجه به درس‌های آموخته شده از تجربه قزاقستان، تغییراتی را در حوزه امنیتی کشور آغاز کند.
 
سوال: این وقایع چه تاثیری بر تصویر ژئوپلیتیک منطقه دارند؟
شرایط موجود می‌تواند توسط نیروهای خارجی یعنی روسیه و چین برای گسترش نفوذ خود در حوزه امنیت ترکمنستان مورد استفاده قرار گیرد. وضعیت کنونی قطعا رژیم حاکم را در عشق آباد نگران کرده است. ممکن است روسیه از وضعیت آشفته مرز ترکمنستان – افغانستان، وضعیت نگران کننده افغانستان و تهدیدهای تروریستی برای فراخوانی مقام‌های ترکمنستان برای مشارکت بیشتر در حوزه امنیت استفاده کند.
انتهای مطلب/