مطالعات شرق/

تقریبا تمام کشورهای آسیای مرکزی با مشکل تامین برق مواجه هستند. وضعیت تامین برق بسیار نگران کننده است. براساس گزارش‌ رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان و همچنین قزاقستانِ مرفه، 10 ساعت در روز بدون برق و گرما هستند.
 
 قرقیزستان 
مارینا و سرگئی رودیونوف، متخصصان سابق برق، در روستای بوستری منطقه ایسیک کول از اواخر ماه جولای شروع به آماده شدن برای زمستان کردند. علی‌رغم اینکه هنوز بیش از یک ماه تا پایان فصل تعطیلات باقی مانده بود، خانواده آنها تصمیم گرفت سیستم گرمایش و تامین برق مستقل خود را ایجاد کند. خانواده رودیونوف با بررسی بسیاری از توصیه‌ها، تصمیم به خرید دو ژنراتور برقی بنزینی و یک دیگ بخار سوخت جامد گرفت.
 سرگی رودیونوف خاطرنشان کرد: «ما در ماه می گزارش‌هایی در مورد وضعیت توکتوگل دیدیم و متوجه شدیم که چه اتفاقی ممکن است در پاییز بیفتد. هم مارینا و هم من بیش از 30 سال در حوزه انرژی کار کردیم و خاموشی‌های ناگهانی دهه 90 و اوایل دهه 2000 را که روزها بدون برق و گرما بودیم به خوبی به یاد داریم. دیگر نمی‌خواهیم چنین وضعیتی داشته باشیم».       
وضعیت قرقیزستان بسیار نگران کننده است. حتی در رسانه‌های محلی ستونی به نام «قطعی برق» قرار دارد که می‌توان از آن متوجه شد کدام مناطق در چند ساعت آینده بدون برق خواهند بود. ماندن بدون برق به مدت 8-9 ساعت در مجتمع‌های مسکونی چند طبقه که همه چیز به برق بستگی دارد - حتی بدون گرما – تقریبا عادی شده است.
جالب است که دولت فعلی قرقیزستان نمی‌خواهد اشتباهات خود را بپذیرد. به گفته مقام‌های عالی دولتی بیشکک، مشکلاتی که در کشور به وجود آمده‌اند، نتیجه کار ضعیف رهبران سابق و دسیسه‌های بدخواهان خارجی هستند. این مشکلات ممکن است به خود انزوایی قرقیزستان منجر شوند.
در پی بروز حادثه در نیروگاه مرکزی حرارتی بیشکک در 26 ژانویه سال جاری که 3 یا 4 روز ادامه داشت، اکثر شهروندانی که خانه‌هایشان به این نیروگاه متصل بود در سرمای شدید منهای 30درجه‌ای به سر بردند. قبل از آغاز نوسازی نیروگاه حرارتی بیشکک، کارشناسان حوزه انرژی خاطرنشان کرده بودند که تصمیم استفاده از زغال سنگ قهوه‌ای کارا-کچی به جای زغال سنگ چرب کاراگاندا ممکن است اشتباه باشد. چرا که اولا، زغال قهوه‌ای گرمای ویژه احتراق پایینی دارد. ثانیا این زغال به هنگام تماس با هوا به سرعت به پودر یا خاکستر تبدیل می‌شود و بنابراین، برای نگهداری طولانی مدت نامناسب است. ثالثا، زغال سنگ قهوه ای دارای محتوای خاکستر بالا و عملکرد بالای مواد فرار است که به طور جدی بر وضعیت محیط زیست تأثیر می‌گذارند.
  در مورد ساخت نیروگاه‌های برق آبی جدید که رئیس جمهور جباروف به آن اشاره کرده است نیز باید گفت که مشکلات پیش روی این موضوع بیش از پیش آشکار است. قرقیزستان نمی‌تواند ساخت نیروگاه‌های برق آبی جدید را به طور مستقل ادامه دهد. چون پولی ندارد. علاوه بر این، ساخت آنها به لحاظ تئوری باید با کشورهای همسایه هماهنگ شود که به دلیل مدیریت غیرحرفه‌ای تاسیسات توزیع منابع برق آبی توسط طرف قرقیزی از ساخت آنها استقبال نمی‌شود. کافیست به وضعیت مخزن توکتوگل بنگریم که در سال‌های خوب روزانه 35 میلیون مترمکعب آب از آن تخلیه می‌شد در حالی که حجم فعلی آن کمی بیش از 11 میلیارد متر مکعب است. شاید همین رویکرد دولت قرقیزستان در تخلیه آب "پیاپی" توکتوگل، دلیل توقف پروژه‌هایی مانند "قمبر آته-1" و "قمبر آته- 2" برای دهه سوم باشد.
 
 تاجیکستان
 مقام‌های تاجیکستان نیز که چندین سال است با مشکلات برق رسانی مواجه هستند، اشتباهات صورت گرفته در تامین برق کشور را تایید نمی‌کنند. در دوشنبه وضعیت نسبتا پایدار است. اما ساکنان برخی مناطق شهری تنها در شب برق دارند. مناطق روستایی به هیچ وجه وضعیت مناسبی ندارند. مردم هنوز هم برای زمستان زغال سنگ و هیزم جمع می‌کنند. قرار بود این مشکلات پس از راه اندازی واحد دوم نیروگاه برق آبی راغون برطرف ‌شود. در واقع رحمان وعده داده بود که اوضاع بهتر شود. اما معلوم شد که اینها فقط حرف است. 
در ماه اکتبر، نمایندگان شرکت دولتی "برق تاجیک" به مردم اطمینان دادند که قطعی برق در کشور با برخی کارهای تعمیر و نگهداری پیرامون آمادگی برای فصل زمستان در ارتباط است. اما پس از توجه رسانه‌های سایر کشورها به وضعیت تاجیکستان و همچنین پس از کاهش عرضه برق به افغانستان، دوشنبه وجود مشکل جدی انرژی را در این کشور تصدیق کرد. باز هم حرفی از اشتباهات محاسباتی و یا شفاف سازی شبهات موجود در مورد صادرات برق به افغانستان و ایران نشد. اما در مورد ذوب شدن یخچال‌های طبیعی پامیر و کم آب بودن منطقه آسیای مرکزی صحبت‌های زیادی می‌شود.
به گفته نمایندگان شرکت دولتی "برق تاجیک"، ساکنان تاجیکستان در مقایسه با دهه 90 بیش از دو برابر مصرف برق خود را افزایش داده‌اند. اما تا حدودی فراموش شده است که از ابتدای دهه 90 جمعیت کشور نیز تقریبا دو برابر شده است. اگر در سال 1989، تاجیکستان 5.3 میلیون نفر جمعیت داشت، طبق آمارگیری اوایل سال 2021 - در حال حاضر 9.5 میلیون نفر جمعیت دارد.
در نتیجه، در حالی که مقام‌های دولتی کشور از جامعه جهانی درخواست کمک می‌کنند و از مردم می‌خواهند در مصرف برق تا 2 کیلووات ساعت در روز صرفه جویی کنند، مردم به طور فعال در حال خریداری شمع، کبریت و نفت سفید بوده و سعی دارند زغال سنگ و هیزم بیشتری را به هر قیمتی تهیه کنند. چرا که زمستان آینده ممکن است بسیار سرد باشد.
 
 ازبکستان
 بر خلاف تاجیکستان، براساس اظهارات مقام‌های دولتی، وضعیت تامین برق در ازبکستان نسبتا مطلوب است. اما این اظهارات با اطلاعات منتشر شده توسط رسانه‌های ازبکی مبنی بر کاهش 30 درصدی تولید برق توسط نیروگاه‌های برق آبی در حوضه سیر دریا و آمودریا به دلیل کاهش سطح آب و اختلال در تعادل گاز متناقض هستند. اگرچه شبکه‌های برق ازبکستان هنوز از پس نیازهای روز افزون مردم برمی‌آیند، اما گاهی اوقات در برخی از مناطق این کشور قطع برق کوتاه مدت رخ می‌دهد.
به گفته بهادر احمد‌اف، صاحب مزرعه کوچکی در منطقه تاشکند، امسال هیچ قطعی برق طولانی مدتی صورت نگرفته است.
 بهادر احمداف خاطرنشان کرد: «در اوایل سال، چندین بار قطعی برق داشتیم. در اوایل نوامبر پس از طوفان برق قطع شد. گفته می‌شد که در نتیجه طوفان، تجهیزات الکترونیکی برخی از نیروگاه‌های حرارتی از کار افتاده‌اند. اما ما باز هم تصمیم گرفتیم ذغال سنگ و هیزم ذخیره کنیم. چون نمی‌دانیم زمستان چه اتفاقی می‌افتد. علاوه بر این، امید زیادی برای تأمین گاز وجود ندارد».
 جالب است که نه به طور رسمی و نه در رسانه‌های ازبکستان چیزی در مورد مشکلات عرضه گاز طبیعی و مایع به مصرف کنندگان در داخل کشور گفته نشده است. با این وجود، امکان وقوع این مشکلات وجود دارد. چرا که 9 نیروگاه از 10 نیروگاه حرارتی بزرگ کشور با گاز کار می‌کنند. این نیروگاه‌های حرارتی در حال حاضر، به سختی از پس نیازهای جامعه بر می‌آیند. یکی دیگر از نشانه‌های غیرمستقیم مشکلات احتمالی آینده در زمستان پیش رو، محدودیت‌های اعمال شده برای پمپ‌های گاز خودروهاست. در جمهوری ازبکستان، کار این مراکز تنها به چند ساعت در روز محدود شده است به عنوان مثال، می‌توان در تاشکند تنها از ساعت 16 تا 22 و در فرغانه از ساعت 20 تا 23 سوخت گیری کرد.
با این حال، دولت فعلی ازبکستان، نه به طور کامل، اما به صورت دوره‌ای اشتباهات قبلی خود را می‌پذیرد. به عنوان مثال، در سال 2019، برخی تصمیم‌های اشتباه در بخش انرژی که باعث کندی توسعه اقتصادی کشور شده بودند نام برده شدند. بر همین اساس، پیشنهادهایی برای اصلاح صنعت برق کشور مطرح شد که در نهایت به "برنامه تامین برق ازبکستان تا سال 2030" تبدیل گردید. در حال حاضر، برخی از پیشنهادها به مرحله اجرا رسیده‌اند. این تصمیم‌ها بیشتر در راستای بازسازی نیروگاه‌های حرارتی با توجه به توقف کامل صادرات گاز تا سال 2025 هستند تا ساخت نیروگاه هسته‌ای. هر چه زمستان آتی سردتر باشد، احتمال اینکه مقام‌های ازبکستان اجرای برنامه‌های خود را تسریع کنند بیشتر می‌شود.
 
 قزاقستان
 در قزاقستان فعلا در مورد احتمال وقوع بحران انرژی که در زمستان ممکن است به واقعیت تبدیل شود، صحبت نشده است. خاموشی‌هایی که در حال حاضر در مناطق مختلف رخ می‌دهند براساس «سناریوی تاجیکستان»، با تعمیرات برنامه‌ریزی‌شده یا حوادث در شبکه‌های توزیع محلی توضیح داده می‌شوند.
 یکی از ساکنان منطقه مرکن استان ژامبیل گفت: «خاموشی برق در منطقه ما مانند دهه 90 تقریبا عادی شده است. ممکن است 5-6 یا حتی 10ساعت در روز برق قطع باشد. مقام‌ها می‌گویند تحمل کنید، به زودی همه چیز درست می‌شود. به زودی، چه زمانی است؟ ما در حال حاضر دو ماه است که مشکل برق داریم. دیگر داستان‌های مربوط به سیم‌های پاره، قطع شدن کابل یا حادثه در نیروگاه‌های حرارتی را باور نداریم».
قبلا هم در برخی مناطق قطعی برق صورت می‌گرفت که به طور سنتی با "کارهای تعمیر و بازسازی" توضیح داده می‌شد.
 اما با توجه به پیام KEGOC^[1] در مورد "وضعیت اضطراری اکثر نیروگاه‌ها" و سپس خاموشی اضطراری دو واحد نیروگاه "اکیباستوز-1"، رسانه‌های قرقیزستان و ازبکستان متوجه مشکلات تامین برق در قزاقستان نیز شدند. آنها برای آرام کردن مردم کشورهای خود، به بحران کلی در بخش انرژی و قطع برق در قزاقستان مرفه اشاره می‌کنند. البته، این پیام‌های آرامش بخش نیز چندان راضی کننده نیستند. چرا که خوانندگان این مطالب در نظرات خود عنوان می‌کنند که علاقه‌ای به مشکلات برق همسایگان خود نداشته و تنها نکته مهم برای آنها این است که خودشان در تاریکی و سرما ننشینند.

نتیجه‌گیری:
 بنابراین، در اینجا این سوال به ذهن متبادر می‌شود که دلایل اصلی مشکلات نوظهور انرژی چیست؟ با تحلیل مطالب متعدد در این زمینه در رسانه‌های آسیای مرکزی، می‌توان دو عامل اصلی را نام برد که منجر به بحرانی شدن وضعیت کشورهای منطقه شده‌اند.
 اولا، طی سه دهه گذشته، حتی یک نیروگاه بزرگ با ظرفیت بیش از 1000 مگاوات در کشورهای آسیای مرکزی ساخته نشده است. تمام تاسیسات اصلی تولید برق در دوران شوروی در دهه‌های 50 و 70 قرن گذشته طراحی و ساخته شدند. برخی از نیروگاه‌ها اغلب بدون بازسازی شبکه‌های انتقال برق مدرنیزه شده‌اند. در نتیجه، فرسودگی تجهیزات و کابل های برق در برخی موارد به 75-80٪ رسیده است. بنابراین، کاملا مشخص نیست که وجوه دریافتی از مصرف کنندگان برق برای چه اهدافی هزینه شده‌اند.
 ثانیا، کشورهای منطقه تمام اقدامات خود را در بخش انرژی بدون توجه به منافع کشورهای همسایه و تنها در راستای منافع خود انجام داده‌اند. این امر باعث شد که در سال 2009 سیستم انرژی واحد آسیای مرکزی که امکان تنظیم تامین برق را فراهم می‌آورد تخریب شود.
در عین حال، مشکلات تامین برق بویژه در قرقیزستان و تاجیکستان، به طور مستقیم به کشورهای آسیای مرکزی نشان می‌دهند که باید مفهوم "استقلال انرژی" را کنار بگذارند و با قربانی کردن منافع اقتصادی خود، دوباره به بازار انرژی واحد منطقه بازگردند. علاوه بر این، رهبران این کشورها باید هر چه زودتر برای اعمال اصلاحات تصمیم‌گیری کنند. در غیر اینصورت، این احتمال وجود دارد که در زمستان آینده، افرادی که بدون برق و گرما هستند، اعتراضات گسترده‌ای به راه انداخته و وضعیت دشوار منطقه را بی ثبات‌تر کنند. ممکن است به تمام این موارد، خشکسالی گسترده در بهار سال 2022 همراه با طوفان‌های گرد و غبار نیز اضافه شود. بدیهی است که در چنین شرایطی، بحران انرژی دهه 90 تنها یک "شوخی کودکانه" به نظر می‌رسد.
انتهای مطلب/
 
 [1] . "KEGOC" اپراتور سیستم یکپارچه قدرت قزاقستان و مالک و مدیر دارایی‌های شبکه ملی برق این کشور است.