مطالعات شرق/


در حال حاضر، مردم افغانستان، به خصوص روستائیان، از بحران اقتصادی و خشکسالی رنج می‌برند. آنها فاقد بازارهای فعالی هستند که بتوانند محصولات خود را به صورت نقدی و قانونی به فروش برسانند؛ استخدام در بخش دولتی از بین رفته است؛ و بخش خصوصی نیز (که زمانی تحت حمایت مالی بین‌المللی قرار داشت) رو به نابودی است.
بسیاری از مردم تلاش کرده‌اند از افغانستان فرار کنند و شمار زیادی از آنها از طریق منطقه «زرنج» واقع در جنوب غرب کشور از افغانستان گریخته‌اند. این روند مهاجرت، از اوایل می 2021 آغاز شد، زمانی که بایدن خبر خروج نیروهای آمریکایی را اعلام و زمینه سلطه سریع طالبان را بر کشور مهیا کرد. در ماه اکتبر، روزانه حدود 12 هزار نفر از مردم کشور را ترک می‌کردند.

در گذشته، قاچاقچیان از دوران اوج خود در سال‌های 2014 تا 2015، زمانی که مسیر اروپای غربی «باز» بود، صحبت می‌کردند. حالا آنها می‌گویند که کسب و کار تاکنون به این خوبی نبوده است. هر چند با آغاز فصل زمستان، تعداد مهاجران کاهش پیدا کرده است اما هنوز تعداد افراد در حال خروج از افغانستان، بیش از دو برابر تعداد افراد خارج شده از افغانستان طی 12 ماه گذشته است.

هنوز مشخص نیست که آیا این سرعت خروج همچنان ادامه خواهد داشت یا خیر اما اگر بحران اقتصادی افغانستان وخیم‌تر شود، احتمالا روند مهاجرت  کند نخواهد شد. شمار قابل توجهی از این افراد وارد ایران می‌شوند و بسیاری از مهاجران نیز به فکر آن هستند تا در بهار سال 2022، زمانی که مسیرهای کوهستانی قابل عبور هستند، راه خود را به سمت اروپا ادامه دهند.

در همین حال، گروهی از مردم که در افغانستان باقی خواهند ماند، چگونه به زندگی خود ادامه خواهند داد؟ در گذشته، در هر خانواده روستایی دست کم یک نفر وجود داشت که شغل یا تجارتی در شهر داشت. اما اکنون خانواده‌ها این درآمد را از دست داده‌اند در حالی است که تعداد نان خورهای آنات افزایش پیدا کرده، قیمت مواد غذایی بالا رفته و برخی مناطق (نه همه آنها) در حال دست و پنجه نرم کردن با پیامدهای خشکسالی هستند.
در چنین شرایطی، کشت مواد مخدر، یک انتخاب بدیهی به نظر می‌رسد. یک محصول کم وزن و پر درآمد، با یک بازار تقریبا تضمین شده و تاجرانی که محصول را پای زمین از کشاورز خریداری می‌کنند. بنابراین، خشخاش یک محصول کم خطر در یک فضای پر خطر است که کاملا با فضای فعلی سیاسی و اقتصادی افغانستان همخوانی دارد.  

نشانه‌هایی دال بر افزایش کشت خشخاش مشاهده می‌شود. برخی، افزایش تولید تریاک را نتیجه به قدرت رسیدن طالبان دانسته و آن را نوعی ناکامی در کنترل این تجارت می‌دانند. اما حقیقت چیز دیگری است؛ در مناطق روستایی افغانستان، قدرت مورد مذاکره قرار می‌گیرد، بازارها محدود بوده و جمعیت روستایی، یک حوزه سیاسی مهم به شمار می‌روند. درگیری، مرزهای بسته و خشکسالی نیز روی چند محصول معدودی که در گذشته برای کشاورزان سودآور بوده‌اند اثر گذاشته‌اند.
انتشار گزارش‌هایی دال بر از بین بردن باغ‌های انار در «ارغنداب» و جایگزینی آن با مزارع خشخاش، نشان از افزایش سطح نگرانی مردم حتی در مناطق برخوردارتر داشته و خبر از احتمال افزایش سطح کشت خشخاش در سال 2022 می‌دهد.

البته رابطه بین خشکسالی و تولید تریاک، یک رابطه پیچیده است، به خصوص زمانی که قیمت گندم به نحو قابل توجهی افزایش یافته و خاطره بسته شدن مرزها هنوز در ذهن کشاورزان تازه است. در دوران خشکسالی، تریاک یک محصول قابل اعتماد است، هر چند اگر بخواهیم محصول خوبی داشته باشیم، نیاز آن به آب بیشتر از گندم است اما دست کم در شرایط خشکسالی، چیزی دست کشاورز را می‌گیرد؛ این در حالی است که کشت گندم ممکن است موفقیت‌آمیز نباشد. با این حال، خشخاش و تریاک قابل خوردن نیستند. لذا اگر شرایط اجازه دهد، کشاورزان معمولا بخشی از زمین خود را به کشت گندم اختصاص می‌دهند.

هنوز تا اواسط مارس  2022 (پایان اسفند ماه) نمی‌توان ارزیابی درستی از محصول خشخاش این فصل داشت. تنها آن زمان است که می‌توانیم با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای، درک درستی از وضعیت کشت گندم و خشخاش داشته باشیم. قبل از آن زمان، همه چیز در حد حدس و گمان است.
البته تریاک تنها چیزی نیست که باید رصد شود. طی سال‌های گذشته، اوضاع تغییر کرده و گزینه‌های جدیدی برای تولید مواد مخدر، در قالب «اقتصاد ارمک (افدرا) ـ افدرین ـ مت آمفتامین»، در دسترس خانواده‌های روستایی افغانستان قرار گرفته است.
این مسئله درآمدی را نصیب خانواده‌های روستایی می‌کند که مبادرت به برداشت گسترده گیاه ارمک (افدرا) در کوهستان‌های مرتفع افغانستان (جایی که خشخاش رشد نمی‌‌کند) می‌کنند؛ اما در همان حال، درآمدی را نیز نصیب خانواده‌هایی می‌کند که این گیاه را تبدیل به افدرین می‌کنند، یک صنعت خانگی رو به رشد در جنوب غرب افغانستان.
به رغم ادعاهای مطرح شده درباره حجیم بودن یا حتی تمام شدن این گیاه در افغانستان، هیچ شواهدی دال بر کمبود این محصول در بازار مشاهده نمی‌شود. بازار «عبدالودود» که قطب صنعت مت آمفتامین در جنوب غرب افغانستان می‌باشد، در حال رونق گرفتن است.

تصاویر منتشر شده توسط AlcisGeo، نشان می‌دهد که مغازه‌های جدیدی ایجاد شده، محل‌های نگهداری ارمک خشک و آسیاب شده افزایش پیدا کرده و موجودی انبارها حتی بیشتر از قبل شده است. تعداد آبگیرها و حوضچه‌های آب نیز افزایش یافته است.
در ولسوالی «بکواه»، ارمک مورد نیاز، از مناطق کوهستانی هلمند، غور، بادغیس، فراه و غزنی تأمین می‌شود که البته بیشترین محصول مربوط به غور و بادغیس است. این محصول به قدری فراوان است که قیمت آن در نوامبر 2021 (آبان) به حدود 0.63 دلار در هر کیلوگرم رسید؛ این در حالی است که در مدت مشابه سال قبل، قیمت این محصول، 0.84 دلار در هر کیلوگرم بوده است. این کاهش در قیمت ارمک، سودمند بوده است چون قیمت دیگر مواد اولیه مورد نیاز برای تولید افدرین به شدت افزایش یافته است، به نحوی که قیمت اقلامی چون نمک، گازوییل، سود سوز آور و اسید سولفویک حدودا دو برابر شده است. 
در همین حال، قیمت افدرین نیز از 60 دلار در هر کیلوگرم به 51 دلار در هر کیلوگرم کاهش یافته و بدین ترتیب سود این محصول را به کمتر از 10 دلار در هر کیلوگرم کاهش داده است؛ این در حالی است که این رقم در سال گذشته، 35 دلار در هر یک کیلوگرم بوده است. قیمت مت آمفتامین هم سقوط بیشتری را تجربه کرده و از رقم 305 دلار در هر کیلوگرم در آوریل 2020 به 200 دلار در هر کیلوگرم در پایان نوامبر 2021 رسیده است.

سود این محصول به قدری پایین و قیمت مواد اولیه آن به قدری بالا است که در حال حاضر استفاده از داروهای بدون نسخه ضد سرفه به حد بی‌سابقه‌ای در تولید مت آمفتامین افزایش یافته است. با چنین حاشیه سود پایینی، تولیدکنندگان افدرین و مت آمفتامین مجبور هستند برای حفظ درآمد خود، حجم تولید خود را بالا ببرند. 
به علاوه، تولید باید افزایش پیدا کند تا بتواند بالا رفتن هزینه‌های زندگی و از بین رفتن درآمدها در حوزه غیرکشاورزی را جبران کند. شاید همین مسئله سبب افزایش تولید ارمک و افزایش رونق بازار عبدالودود شده است.   
تحلیل تصاویر منتشر شده توسط AlcisGeo قطعا موید گزارش‌های میدانی بوده و نشان از افزایش ظرفیت تولید افدرین دارند؛ به نحوی که افزایش 34 درصدی تعداد آزمایشگاه‌های افدرین را طی سال گذشته شاهد بوده‌ایم و آزمایشگاه‌هایی که قبلا مشغول به کار بوده‌اند نیز حجم تولید خود را افزایش داده‌اند. 

همه این‌ها نشان از بروز یک بحران در افغانستان دارند که پیامدهای بسیار گسترده‌تری در پی خواهد داشت. افزایش سطح مهاجرت و افزایش تولید مت آمفتامین و احتمالا تریاک، همگی واکنشی هستند به وخیم شدن سریع اوضاع اقتصادی افغانستان.
برخی معتقد هستند که دیوارها و حصارهای مرزی مختلف ساخته شده در این مسیر، این زنجیره تأمین را محدود خواهد کرد. اما باید توجه داشت که وجود رخنه‌های متعدد در این ساختارها، وجود فساد و همچنین وجود راه‌های جایگزین (از جمله استفاده از منجنیق) به اندازه‌ای هست که شمار زیادی از مردم و حجم زیادی از مواد مخدر بتوانند با استفاده از آنها، از این موانع عبور کنند.
بنابراین، در شرایطی که دارایی‌های افغاستان در آمریکا بلوکه شده است، پیامدهای آن مستقیما دامن‌گیر ملت افغانستان، منطقه و همچنین کشورهای اروپایی خواهد شد. لذا لازم است برای کاهش این بحران اقتصادی اقدامات بیشتری صورت گیرد، نه فقط به خاطر ملت افغانستان بلکه به خاطر مردم که در فاصله‌ای دورتر از این کشور زندگی می‌کنند.   
انتهای مطلب/

*