مطالعات شرق/

«حزب اسلامی ترکستان» (TIP) که با نام «جنبش اسلامی ترکستان شرقی» (ETIM) نیز شناخته می‌شود، یک سازمان افراط‌گرای اسلامی اویغور است که در ابتدا در استان سین کیانگ چین تشکیل شده بود. «حزب اسلامی ترکستان»، نام جدید این سازمان است اما چینی‌ها همچنان آن را با نام «جنبش اسلامی ترکستان شرقی» می‌شناسند و از به کار بردن نام جدید اجتناب می‌کنند. «جنبش اسلامی ترکستان شرقی» در سال 1997 توسط «حسن معصوم» بنیانگذاری شد. معصوم که در سال 2003 توسط ارتش پاکستان کشته شد، هدف خود از تشکیل این گروه را ایجاد یک دولت مستقل به نام «ترکستان شرقی» عنوان کرد که بتواند جایگزین پکن شود. در سال 2020، ایالات متحده نام این جنبش را از فهرست سازمان‌های تروریستی حذف کرد. این گروه و رابطه آن بنیادگرایان مسلمان، نگرانی‌های چین را درباره افزایش تهدیدات تروریستی در این کشور افزایش داده است.

چندی پیش، «ملا عبدالغنی برادر» رهبر سیاسی ارشد طالبان، بار دیگر در شهر «تیانجین» چین متعهد شد که هرگز به هیچ نیرویی اجازه نخواهد داد تا دست به اقدامات خرابکارانه علیه چین بزند. «سهیل شاهین» سخنگوی طالبان افغانستان نیز در گفتگوی اختصاصی با «گلوبال تایمز» عنوان کرد که بسیاری از اعضای «جنبش اسلامی ترکستان شرقی» خاک افغانستان را ترک کرده‌اند چون طالبان به آنها اعلام کرده است نباید از خاک افغانستان برای انجام حملات علیه سایر کشورها استفاده شود. در همین حال، «وانگ یی» وزیر خارجه چین هم از طالبان خواسته بود تا نیروهای این جنبش را که خارج از استان سین کیانگ مستقر هستند سرکوب کند. با توجه به موضع‌گیری طالبان علیه «جنبش اسلامی ترکستان شرقی» و جانبداری آن از چین، در این مقاله به بررسی این موضوع می‌پردازیم که آیا طالبان واقعا می‌تواند به وعده‌های خود عمل کرده و دیگر پناهگاهی را در اختیار گروه‌هایی که تهدیدی مستقیم علیه منافع ملی چین محسوب می‌شوند قرار ندهد یا خیر.

اول اینکه، با توجه به رابطه تاریخی طالبان و «جنبش اسلامی ترکستان شرقی»، این اظهارات تا حدودی برای کارشناسان تعجب برانگیز بوده است. طبق گزارش اخیر شورای امنیت سازمان ملل، «جنبش اسلامی ترکستان شرقی» حدود 500 جنگجو در شمال افغانستان دارد که غالبا در ولایت «بدخشان» مستقر هستند؛ منطقه‌ای که از طریق «کریدور واخان» به استان سین کیانگ چین متصل می‌شود. هر چند در حال حاضر، بخش عمده ولایت بدخشان در کنترل طالبان است اما طبق برخی گزارش‌ها، شمار جنگجویان تاجیک، ازبک، اویغور و چچنی که در صفوف نیروهای عادی و محلی طالبان هستند، بیشتر از جنگجویان پشتون است. با توجه به این وضعیت، ندادن پناهگاه به چنین نیروهای وفاداری، بسیار برای رهبران ارشد طالبان چالش برانگیز خواهد شد.

دوم اینکه، «جنبش اسلامی ترکستان شرقی» از سال 1990 در افغانستان مشغول به فعالیت بوده است و ارتباط قوی با فرماندهان محلی طالبان دارد. لذا ممکن است فرماندهان محلی طالبان به رهبران ارشد فشار وارد کرده یا اینکه مانع اخراج اعضای این جنبش از افغانستان شوند. «ژو یونگ بیائو» رئیس مرکز مطالعات افغانستان «دانشگاه لانژو» چین، معتقد است که اعضای «جنبش اسلامی ترکستان شرقی» هنوز از سطحی از نفوذ در افغانستان برخوردار هستند. لذا برای طالبان آسان نخواهد بود که رابطه خود را به طور کامل با همه اعضای این جنبش در افغانستان قطع کند چون این اقدام ممکن است سبب رنجش دیگر شبه نظامیانی شود که جزو حامیان این جنبش بوده‌اند.

سوم اینکه، ظرفیت طالبان برای مهار «جنبش اسلامی ترکستان شرقی» محدود است چون همه اعضا و رهبران این جنبش، در افغانستان، سوریه و ترکیه پراکنده‌اند. «ژانگ ژیادونگ» استاد مرکز مطالعات آمریکا «دانشگاه فودان» شانگهای، در گفتگو با «گلوبال تایمز» گفت: «در سال‌های اخیر، جنبش اسلامی ترکستان شرقی محل زندگی خود را در خارج از کشور نیز تغییر داده است. تعداد دقیق اعضای این جنبش مشخص نیست اما اعضای اصلی آن در کشورهای پاکستان، سوریه و ترکیه زندگی می‌کنند. تعداد اعضای این گروه در سوریه بیشتر از افغانستان بوده و آنها طی سال‌های اخیر، تلاش کرده‌اند تا جلب توجه چندانی نداشته باشند.»

چهارم اینکه، «جنبش اسلامی ترکستان شرقی» روابط نزدیکی با سازمان‌های بین المللی، از جمله القاعده، ایجاد کرده است. این در حالی است که القاعده نیز نفوذ زیادی روی طالبان دارد. القاعده از توانایی و منابع کافی برخوردار است تا بتواند در روند اخراج اعضای این جنبش از افغانستان اخلال ایجاد کند. در همین حال، برخی سازمان‌های شبه نظامی مثل داعش خراسان نیز زاویه‌های ایدئولوژیک با طالبان ایجاد کرده‌اند. داعش خراسان اخیرا از یک جنگجوی اویغور برای انجام عملیات انتحاری در افغانستان استفاده کرد، فقط با این هدف که شکاف بین طالبان و «جنبش اسلامی ترکستان شرقی» را نشان دهد. بنابراین، این روند می‌تواند به چالشی برای طالبان بدل شود.

موضع اخیر طالبان برای پناه ندادن به «جنبش اسلامی ترکستان شرقی»، مغایر با برخی اصول اساسی آن است. نسخه جدید طالبان درباره این جنبش به راحتی قابل اجرا نیست. این تنها گذشت زمان است که مشخص خواهد کرد آیا موضع جدید طالبان قابلیت اجرا دارد یا خیر.  
انتهای مطلب/