مطالعات شرق/

قیمت گاز در جهان رکورد می‌شکند: در ماه سپتامبر قیمت گاز در اروپا به رکورد 960 دلار در هر 1000 متر مکعب رسید. در این راستا، تأمین کنندگان سوخت، سود زیادی به دست می‌آورند. ترکمنستان مدتهاست سعی دارد برای حل مشکلات اقتصادی روزافزون خود صادرات گاز را افزایش دهد. اما گاز ترکمنستان به کدام کشورها می‌تواند صادر شود؟
بوریس مارتسینکوویچ، کارشناس حوزه انرژی در مصاحبه با "ریتم اوراسیا" در مورد راه‌های احتمالی صادرات گاز ترکمنستان و رقابت احتمالی با گازپروم مطالبی را بیان کرده است.

-  جناب بوریس لئونیدوویچ، اوکراین از توقف پمپاژ گاز ترکمنستان از طریق سیستم انتقال گاز اوکراین خشمگین است. برای از سرگیری این صادرات از ترکمنستان چه باید کرد؟
-  بدین منظور باید یک قرارداد منعقد شود. این قرارداد تنها با تمایل متقابل طرفین امکان پذیر است. کل سیستم انتقال گاز در روسیه به شرکت "گازپروم" تعلق دارد. بر همین اساس، شرکت دولتی "ترکمن گاز" و "گازپروم" باید برای ترانزیت از طریق خاک روسیه به منظور دسترسی به سیستم انتقال گاز اوکراین به توافق برسند. این دو نهاد تجاری باید طی مذاکراتی مشخص کنند که چقدر به این قرارداد علاقه‌مند بوده و تحت چه شرایطی خواهان انعقاد آن هستند.
علاوه بر این، ترکمنستان باید گاز اضافی برای صادرات به اوکراین و اروپا داشته باشد. چرا که حجم تقریبی تولید گاز طبیعی در این کشور 60 تا 70 میلیارد متر مکعب است. از این میزان 30-40 میلیارد متر مکعب از طریق خطوط لوله گاز آسیای مرکزی-چین صادر می‌شود و حدود 30 میلیارد متر مکعب صرف مصرف داخلی می‌شود.
بنابراین به منظور صدور حجم بیشتر گاز، ترکمنستان باید حجم تولید را افزایش دهد. البته ذخایر زیادی در میادین گازی این کشور وجود دارند و ترکمنستان چهارمین کشور جهان از نظر ذخایر گاز طبیعی (پس از روسیه، ایران و قطر) است. اما سوال این است که آیا بودجه کافی برای سرمایه گذاری در زیرساخت‌های تولید گاز وجود دارد؟ به عنوان مثال، خط لوله گاز آسیای مرکزی-چین با وام چینی ساخته شده که به تازگی بازپرداخت شده است.
بنابراین، نمی‌توان به صراحت اعلام کرد که ترکمن‌ها قادر به افزایش تولید گاز به طور جدی خواهند بود. اما می‌توان اشاره کرد که در سه ماهه اول سال 2021، گازپروم 1.5میلیارد متر مکعب گاز از "ترکمن گاز" خریداری کرده که از طریق خط لوله گاز "آسیای مرکزی- مرکز" به ازبکستان صادر شده است. در واقع ازبکستان با کمبود گاز مواجه شده بود و تصمیم گرفت از این طریق آن را تامین کند. در طول یک سال بیش از 5-6 میلیارد متر مکعب گاز بدست می‌آید که باید به ازبکستان صادر شود.
اطلاعات بیشتری در این زمینه وجود ندارد. اما این که تاشکند در آینده هم همین میزان گاز را خریداری کند، محتمل است. بنابراین، علاوه بر چین، ترکمنستان باید به طور مرتب گاز ازبکستان (که اخیرا خود صادرکننده گاز بوده است) را نیز تامین کند.
باز هم این سوال پیش می‌آید که عشق آباد حجم اضافی گاز را برای بازار اروپا از کجا تامین می‌کند؟ اخیرا اوکراین تنها 10-12 میلیارد متر مکعب گاز خریداری کرده است و مابقی گاز مورد نیاز توسط تولید داخلی تامین می‌شود.
آیا پمپاژ ده میلیارد متر مکعب گاز ترکمنستان به اوکراین سودآور خواهد بود؟ قیمت نهایی برای مشتریان اوکراینی چقدر خواهد بود؟ تمام اینها سوالات بحث برانگیزی هستند. نکته مهم این است که "گازپروم" چه قیمتی برای خدمات ترانزیت تعیین می‌کند. فعلا نمی‌توان گفت که این امر در نهایت بدون مذاکره چه نتیجه‌ای خواهد داشت.

- چینی‌ها قصد دارند یک خط لوله گاز دیگر را از ترکمنستان به چین احداث کنند. "گازپروم" هم خط لوله "قدرت سیبری" را به سمت چین ساخته و قصد دارد طبق برنامه‌ها، خط لوله "قدرت سیبری-2" را نیز بسازد. آیا روسیه و ترکمنستان در بازار گاز چین رقیب هستند؟
-  در 5 سال اخیر حجم مصرف گاز در چین به طور متوسط 10-15 درصد در سال افزایش یافته است. با توجه به روند کربن زدایی اعلام شده توسط شی جین پینگ (به ویژه کنار گذاشتن زغال سنگ)، این امر به افزایش تولید گاز به منظور جبران ظرفیت از دست رفته منجر می‌شود. براساس داده‌های اداره آمار چین، واردات گاز در 8 ماهه اول سال 2021، 22.5 درصد افزایش یافته است. چین نه تنها پس از شوک پساپاندمی احیا شده است، بلکه به سرعت در حال توسعه اقتصاد خود است.
بنابراین، با توجه به اینکه چین از نظر واردات گاز طبیعی مایع رتبه دوم را در جهان دارد و حتی گاهی اوقات در خرید گاز از ژاپن پیشی گرفته و در واردات رتبه اول را در اختیار می‌گیرد، ، طبیعی است که مذاکرات در مورد ساخت خط لوله گاز "قدرت سیبری-2" نیز در حال انجام باشد. ظرفیت بازار چین بسیار زیاد است و به نظر من، اجرای یک سیاست هماهنگ در قبال پکن هم به نفع ترکمنستان و هم به نفع روسیه خواهد بود.

-  آیا ترکمنستان می‌تواند گازرسانی را به چین افزایش دهد؟
-  بعید نیست که بتواند، اما قطعا این امر در آینده قابل پیش بینی امکان پذیر نیست. همانطور که قبلا گفتم، این واقعیت که ازبکستان از صادرکننده گاز طبیعی به واردکننده تبدیل شده است، به معنای آزادسازی ظرفیت‌های ترانزیتی در خطوط لوله گاز آسیای مرکزی- چین است که در سال 2019 ظرفیت آن بالغ بر 55 میلیارد متر مکعب گاز بود که 12 میلیارد متر مکعب آن توسط ازبکستان تأمین شد.
چه چیزی برای ترکمنستان سودمندتر است: مذاکره با گازپروم در مورد ترانزیت گاز به اوکراین یا افزایش حجم صادرات به ازبکستان و چین از طریق مسیر موجود (که برای این منظور، هیچ تلاشی لازم نیست)؟
به نظر من، ترکمن‌ها گزینه دوم را انتخاب می‌کنند. در این صورت، "ترکمن گاز" می‌تواند 5-6 میلیارد متر مکعب گاز را به ازبکستان و 12 میلیارد متر مکعب دیگر نیز به چین صادر کند.
علاوه بر این، تفاهم‌نامه‌ای پیرامون پروژه خط لوله گاز تاپی (ترکمنستان-افغانستان-پاکستان-هند) وجود دارد. به گفته عشق آباد، بخش ترکمنستانی این خط لوله گاز در حال حاضر آماده است و در صورت تثبیت وضعیت افغانستان، می‌توان ساخت تاپی را در آنجا نیز ادامه داد.
 
- آیا فکر می‌کنید با روی کار آمدن طالبان امکان ساخت چنین خط لوله‌ای در افغانستان وجود دارد؟
- "طالبان" اعلام کرده است که به اجرای این پروژه علاقه‌مند است. تنها باید منتظر بود که اوضاع در این کشور چگونه پیش می‌رود و روابط "طالبان" و دولت ترکمنستان چگونه توسعه خواهد یافت.

- چشم انداز‌های پروژه خط لوله گاز ترانس کاسپین از ترکمنستان به آذربایجان و بعدها به اروپا کدامند؟ آذربایجان به دریافت گاز اضافی برای صادرات بی‌میل نیست.
- کنوانسیون دریای خزر که در ماه آگوست سال 2018 توسط پنج کشور حاشیه خزر به امضا رسید، شامل اجرای پروژه‌های ترانس کاسپین تنها با رضایت هر پنج کشور می‌شود. من فکر نمی‌کنم کشورهایی مانند ایران و روسیه به ساخت خط لوله گاز در دریای خزر توسط کشورهای ثالث علاقه‌مند باشند.
همچنین باید اشاره کرد که هزینه چنین ساخت و سازی گزاف خواهد بود. هزینه ساخت خط لوله اصلی ترانس آناتولی تاپ-تاناپ 40 میلیارد دلار بوده و در واقع بسیار کوتاه‌تر است. برای احداث پروژه خط لوله گاز در دریای خزر ابتدا باید گاز را از میادین گازی ترکمنستان به سمت ساحل منتقل کرد. سپس از آن عبور کرده و همان مسیر تاپ-تاناپ را به سمت اروپا تکرار کند.
از دیدگاه من، انجام این کار در کوتاه مدت و میان مدت غیرممکن است. به هر حال، برای چنین پروژه عظیمی باید حدود 50 میلیارد دلار هزینه کرد. در عین حال، اروپا سیاست کربن زدایی و دیگر استراتژی‌های سبز مدرن را در پیش گرفته است که این امر تأمین بودجه پروژه‌های تأمین هیدروکربن را توسط بانک‌ها دشوار می‌سازد.
ضمنا هزینه برآورد شده هر پروژه در این مسیر نیز بسیار گزاف است. برای مقایسه، می‌توان گفت هزینه خط لوله "ترک استریم" حدود 7 میلیارد دلار است.

- رئیس جمهور قرقیزستان اخیرا با همتای ترکمنی خود در مورد تامین گاز توافق کرده است. آیا ترکمنستان به تنهایی قادر به ساخت خط لوله گاز جدید به سمت قرقیزستان خواهد بود؟ در تاجیکستان همسایه هم اکنون بحران گاز وجود دارد و این کشور هم به گاز نیاز دارد ...
-  تفاهم‌نامه احیای عملکرد سیستم واحد انرژی آسیای مرکزی در سال 2017 به امضا رسید. اگر سایر ساختارهای همگرایانه بویژه اتحادیه اقتصادی اوراسیا به این پروژه بپیوندند، چنین ساخت و سازی امکان پذیر است.
مجموعه برق آبی در آسیای مرکزی نیز در سال 1990 شکل گرفت. اما این مجموعه به دلیل اختلافات در پنج جمهوری تازه تاسیس مستقل پساشوروی و همچنین به دلیل عدم توانایی آنها برای توافق در مورد تعرفه واحد برای عرضه برق از هم فروپاشید.
در صورت احیای واقعی سیستم واحد انرژی آسیای مرکزی، بسیاری از مشکلات محلی حل می‌شوند. هنگامی که تاجیکستان و قرقیزستان در زمستان آب را در مخازن آب انباشته می‌کنند و در عین حال، مابقی کشورهای منطقه برق آنها را از طریق نیروگاه‌های گاز و زغال سنگ تأمین می‌کنند، مجتمع برق آبی احیا می‌شود. در فصول بهار و تابستان آب تخلیه می‌شود، نیروگاه‌های برق آبی با ظرفیت کامل کار کرده و برق اضافی را صادر می‌کنند. این نوعی مبادله است.
این در حالیست که "گازپروم" به طور فعال در کشورهای آسیای مرکزی حضور دارد و با شرکت در پروژه‌های جدید انرژی مشکلی نخواهد داشت، چرا که میادین آن دور هستند. این شرکت مالک شرکت "گازپروم-قرقیزستان" – انحصارگر بازار گاز قرقیزستان - بوده و به افزایش عرضه گاز طبیعی ارزان به آنجا علاقه‌مند است.
انتهای مطلب/