نبود یک مجمع منطقه‌ای مشخص و کامل، سبب ایجاد خلا در حلقه میانی جنگ افغانستان شده است. خطر بروز جنگ نیابتی و جنگ داخلی چند جانبه در کمین افغانستان است که در صورت وقوع، فرصت‌ اندک باقی مانده برای مصالحه سیاسی را تضعیف خواهد کرد. به رغم تعدد دیدگاه‌های بازیگران منطقه درباره افغانستان، اما نوعی اجماع منطقه‌ای ضمنی درباره صلح وجود دارد. اغلب کشورهای منطقه درباره پذیرش طالبان به عنوان یک نیروی سیاسی؛ پذیرش تشکیلات سیاسی جدید که طالبان را در خود جای دهد؛ عدم حمایت از بازگشت دوباره «امارت اسلامی»؛ عدم استفاده از خاک این کشور برای انجام حملات بر ضد دیگر کشورها؛ مبارزه با مواد مخدر و حفظ دستاوردهای اقتصادی و اجتماعی به دست آمده اجماع نظر دارند اما چالش اینجا است که چگونه این خواسته‌های مشترک را در قالب یک اقدام عینی و ملموس به مرحله اجرا درآورد.

مطالعات شرق/

تصمیم ایالات متحده برای خروج  نظامی کامل از افغانستان تا سپتامبر 2021، احتمال تشدید جنگ داخلی 40 ساله این کشور را، دست کم در کوتاه مدت، افزایش خواهد داد. اگر آمریکا بخواهد از منافع خود در افغانستان حفاظت کند، باید از طریق یک دیپلماسی فعال با همسایگان افغانستان، همگان را به یک اجماع منطقه‌ای قوی برساند؛ اجماع درباره اینکه، حل و فصل جنگ افغانستان، به نفع همه خواهد بود.

تحلیل
جنگ افغانستان متشکل از 3 حلقه در هم تنیده است. داخلی‌ترین حلقه، جنگ بین خود افغان‌ها است که دست کم از آوریل سال 1979 تاکنون در جریان بوده است. حلقه میانی شامل کشورهای منطقه‌ای است که بسیاری از آنها از سال 1979 (و در واقع قبل از آن) در امور داخلی افغانستان اثرگذار بوده‌اند. حلقه بیرونی و نهایی هم مربوط است به مداخلات نیروهای خارجی، از اکتبر 2001 به بعد.

خوب یا بد، بعد نظامی حلقه بیرونی جنگ افغانستان، در حال بسته شدن توسط رئیس جمهور بایدن است؛ تصمیمی که مبتنی بر توافقنامه فوریه 2020 طالبان ـ آمریکا اتخاذ شده است. کمک‌های مالی بین‌المللی (به خصوص کمک‌های چندجانبه) نقش اساسی در عملکرد دولت افغانستان دارند و ایالات متحده باید مثل گذشته، روند بسیج تعهدات کشورهای کمک کننده را رهبری کند.

به لحاظ تئوری، حلقه اول جنگ افغانستان، از طریق مذاکرات جاری بین دولت افغانستان و طالبان در دوحه (و شاید در نهایت در استانبول) در حال مدیریت شدن است. اما در واقع این مذاکرات، به رغم اینکه 8 ماه پیش آغاز شده است، هنوز به طور رسمی به نتیجه ‌نرسیده و همچنان در مرحله تعیین دستور کار گفتگوها متوقف شده است. در همین حال، اختلاف‌های سیاسی و شخصی موجود در درون دولت افغانستان نیز سنگ راه این مذاکرات و سبب جسورتر شدن مذاکره کنندگان طالبان شده است. اغلب ناظران بر این باور هستند که پس از خروج نیروهای ناتو از افغانستان، طالبان احتمالا قدرت نظامی دولت را در بوته آزمایش قرار داده و جنگ در این کشور شدت پیدا خواهد کرد؛ بر همین اساس، پیشرفت در این مذاکرات در آینده نزدیک چندان محتمل به نظر نمی‌رسد. هر چند دولت بایدن باید به دنبال فرصت‌هایی برای پیشبرد این مسیر باشد اما در حقیقت باید گفت که بعید است این مذاکرات، تا زمان بروز دوباره یک بن بست نظامی، به پیشرفتی دست پیدا کند.

در مورد حلقه دوم، باید گفت که هیچ «مسیر» (track) مذاکراتی مشخص و واحدی برای این حلقه از جنگ وجود ندارد. به رغم اینکه مجامع دیپلماتیک منطقه‌ای متعددی وجود دارند اما اغلب آنها، گسترده‌تر و عمومی‌تر از آن هستند که بتوانند نقش موثری در حل و فصل مسایل سیاسی اصلی و مهم ایفا کنند. شاید «ترویکای توسعه یافته مسکو» (متشکل از کشورهای روسیه، چین، آمریکا و پاکستان) را بتوان امیدوارکننده‌ترین طرح صلح دانست اما این مجمع نیز  قدرت‌های کلیدی منطقه، مثل هند و ایران را در خود جای نداده است. هر چند دولت بایدن به شکل هوشمندانه‌ای از طرح مسکو استقبال کرده است اما تشکیل یک گروه نسبتا بزرگتر، لازم و ضروری به نظر می‌رسد.

نبود یک مجمع منطقه‌ای مشخص و کامل، سبب ایجاد یک خلا در حلقه میانی جنگ افغانستان شده است. تاریخ نشان می‌دهد که وقتی افغان‌ها برای کسب امتیازات سیاسی با یکدیگر به رقابت برمی‌خیزند، تلاش می‌کنند تا از بین قدرت‌های خارجی، متحدانی برای خود پیدا کنند. در همین حال، کشورهای منطقه نیز ممکن است برای حفاظت از سهم مفروض خود در افغانستان، به حمایت از جناح‌های مد نظر خود در این کشور بپردازند؛ ابتدا به صورت سیاسی و سپس به صورت نظامی. این جنگ نیابتی، خطر بروز یک جنگ داخلی چند جانبه را افزایش داده و همان فرصت‌های اندک موجود برای مصالحه سیاسی را نیز تضعیف خواهد کرد. اما به رغم تعدد دیدگاه‌های موجود، نوعی اجماع منطقه‌ای ضمنی نیز درباره صلح وجود دارد. در واقع، اغلب کشورهای منطقه احتمالا درباره موارد ذیل اتفاق نظر دارند:

• • پذیرش طالبان به عنوان یک نیروی سیاسی؛
  • تمایل به پذیرش یک تشکیلات سیاسی جدید که طالبان را نیز در خود جای داده است؛
  • اما در عین حال، عدم حمایت از بازگشت دوباره «امارت اسلامی» دهه 1990؛
  • و مهم‌تر، عدم تکرار جنگ داخلی چند وجهی که قبل از تشکیل امارت وجود داشت؛
  • وضعیت نهایی که در آن، افغانستان اجازه ندهد تا از خاک این کشور برای انجام حملات بر ضد دیگر کشورها استفاده شود یا اینکه این کشور به عرصه جنگ‌های نیابتی بدل شود؛
  • وضعیت نهایی که در آن، افغانستان مرکز قاچاق مواد مخدر یا منبع صدور پناهجویان نباشد؛
  • وضعیت نهایی که در آن، افغانستان بتواند حافظ دستاوردهای اقتصادی و اجتماعی به دست آمده طی 20 سال گذشته باشد؛ و
  • وضعیت نهایی که در آن، افغانستان بتواند به نقش جغرافیایی طبیعی خود به عنوان پل ارتباطی زمینی بین آسیای مرکزی و جنوبی عمل کرده و بدین ترتیب، سبب تقویت ارتباطات اقتصادی که مدت‌ها مدنظر کشورهای منطقه بوده است شود.
  
  اما چالش اینجا است که بتوان این خواسته‌های عمومی را در قالب یک اقدام عینی و ملموس به مرحله اجرا درآورد.