مطالعات شرق/

زبيده جلال، وزیر تداركات دفاعي پاکستان به منظور تسهیل تجارت و سفر بین دو کشور ايران و پاكستان، رسماً در تاريخ 20 دسامبر، نقطه عبور مرزی دیگري با اين كشور را گشود. وي همچنین اداره مهاجرت را در نقطه ورودی جدید مرز گوادر- رمضان که در 130 کیلومتری بندر استراتژیک چابهار ایران قرار دارد، افتتاح کرد. این گذرگاه به محلي برای واردات و صادرات دو جانبه میوه، مصالح ساختمانی، دام و فرآورده‏‌های نفتی تبديل می‌‏شود.
افتتاح این گذرگاه در سفر محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران به پاکستان در 12 نوامبر نهایی شد. طبق توافق به عمل آمده، در آینده‏‌ای نزدیک، نقاط بیشتری برای عبور از مرز گشوده خواهد شد. زبیده جلال اذعان داشت که افتتاح گذرگاه بین‌‏المللی مرزی دیگری در آینده بر تقویت روابط دو جانبه و افزایش فعالیت‏‌های اقتصادی تاثیر بسزایی خواهد داشت.
 
نفوذ چین
تقویت روابط دو جانبه بین این دو کشور همسایه، حاصل نفوذ فزاینده چین در منطقه است، که خود یکی از دلایل اصلی تیره شدن روابط پاکستان و عربستان نیز می‏‌باشد.
چین از طریق انعقاد توافقنامه‌‏های اقتصادی، امنیتی و ژئواستراتژیک با این دو کشور، نفوذ خود بر منطقه را افزایش داده است. روابط بین چین و پاکستان که به یک "دوستی فراگیر در همه شرایط " تبدیل شده، به دهه 1960 زمانی که اسلام‏‌آباد به محبوبیت حزب کمونیست چین در کشورهای غرب آسیا کمک کرد، باز می‏‌گردد. در سال‏‌های اخیر، پکن ضمن اعلام ساخت و راه‏‌اندازی کریدور اقتصادی جنجالی و حساس چین - پاکستان (CPEC)  بیش از 62 میلیارد دلار در پروژه‏‌های زیربنایی و انرژی پاکستان سرمایه‏‌گذاری کرده است. این کریدور، مسیر جایگزینی را برای صادرات و واردات انرژی به ایالات غربی چین از غرب آسیا؛ از طریق بندر گوادر که دروازه آسیا است، فراهم می‏‌کند. تضعیف اقتصاد پاکستان این امکان را به چین داده تا از اسلام‌‏آباد برای مقابله با فشار کشورهای دموکراتیک غربی و مجامع جهانی در خصوص نقض حقوق بشر علیه مسلمانان اویغور ساکن در سین کیانگ بهره ببرد.

روابط بین ایالات‏ متحده و چین در میانۀ جنگ تجاری، اختلافات دریای جنوبی چین، درگیری‏‌های فناورانه مانند 5G و Huawei و غیره، رو به تیرگی و مسدود شدن کامل است. پس از خروج یک جانبه دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا از توافقنامه هسته‌‏ای با ایران در سال 2018 این کشور نیز با بدترین تحریم‏‌های اقتصادی روبرو شده است. تحریم‏‌های جدید و اقدامات یک جانبه دولت ترامپ بدون مشورت با دیگر طرف‌های توافقنامه هسته‌‏ای، منجر به فروریختن اقتصاد ایران شد. ترور سردار قاسم سلیمانی در حمله هواپیمای بدون سرنشین ایالات‏ متحده در نزدیکی فرودگاه بین‏‌المللی بغداد، خصومت و دشمنی بین دو کشور را تشدید نمود.

در پشت این پرده، افزایش همگرایی بین ایران و چین طی سه سال گذشته، اخیرا شاهد پیشرفت قابل‏ توجهی بوده است. در حالی که ایالات‏ متحده با مشکلات سیاسی داخلی روبرو بوده و با مهار بیماری همه‏ گیر کووید19 دست و پنجه نرم می‏‌کند، پکن استراتژی خود در قبال ایران را تجدید نموده است. در ژوئیه سال 2020، دو کشور در مرحله نهایی ‏کردن پیمان بزرگ 400 میلیارد دلاری قرار گرفتند که مسائلی پیرامون اقتصاد و امنیت، ساخت مناطق آزاد تجاری، فرودگاه‏‌ها، راه‏‌آهن سریع‌‏السیر، مترو، بنادر، زیرساخت‏‌های مخابراتی با سرمایه‏‌گذاری‏‌های چین را در بر دارد. پکن علاوه بر تعمیق روابط استراتژیک، از منابع ارزان قیمت نفت و گاز ایران نیز برخوردار خواهد شد. پاکستان که با هر دو کشور چین و ایران هم‏ مرز است، با بهبود روابط خود با تهران نشان داده که به چگونگی دستیابی به منافع خود از این طریق آگاه است. این سناریوی نوظهور حتی می‏‌تواند به یکپارچگی منطقه‎ای نیز کمک نماید.
 
روابط تیره با عربستان سعودی
دلیل دیگر تقویت و بهبود روابط اسلام‌‏آباد – تهران، تیره‏ شدن روابط پاکستان، عربستان سعودی و امارات است. شاه‌محمود قریشی وزیر امور خارجه پاکستان در آگوست سال 2020 در نشست سازمان همکاری اسلامی‏ (OIC) به رهبری عربستان سعودی از عدم تشکیل جلسه شورای وزیران خارجه این سازمان در مورد مسئله کشمیر انتقاد کرد.
عربستان سعودی، پاکستان را مجبور نمود تا وام‌‏های اخذ شده از این کشور را زودتر از موعد مقرر پرداخت نماید. بسته مالی 6.3 میلیارد دلاری عربستان قرار بود در دو مرحله 3 میلیون دلار به طور نقدی و 3.2 میلیارد دلار به صورت زمان دار، به منظور تأمین گاز و نفت به پاکستان پرداخت گردد. دولت عربستان پرداخت‏ تسهیلات نفتی را به حالت تعلیق درآورد و حتی اسلام‏‌آباد را مجبور کرد تا 3 میلیارد دلار و سود وام را پیش از موعد پرداخت نماید.

پاکستان تحت فشار محاصره اقتصادی به سرعت نسبت به دریافت وام 2.5 میلیارد دلاری از پکن و همچنین درخواست دریافت یک میلیارد دلار در ژانویه 2021، اقدام نمود. عربستان سعودی نیز کارگران فاقد مدارک معتبر را بدون در نظر گرفتن ملیت آنها اخراج نمود این در حالی بود که بیشتر این کارگران پاکستانی بودند. از طرف دیگر امارات متحده عربی به دلیل انتقاد پاکستان از OIC، صدور ویزا برای اتباع 13 کشور مسلمان از جمله این کشور را متوقف کرد.

در این شرایط، تقویت روابط پاکستان و ایران دو نتیجه اساسی دربر خواهد داشت. نخست، روابط گرم با تهران به پاکستان کمک می‏‌کند تا به نفت و گاز ارزان قیمت مورد نیاز این کشور برای توسعه و مصرف صنعتی دسترسی پیدا کند. ایران ساخت خط لوله تا مرز پاکستان را به پایان رسانده است. با این حال، پاکستان به دلیل اقتصاد معیوب وضعیف خود و همچنین فشار تحریم‏‌های آمریکا نتوانسته است این خط لوله را تکمیل کند. دوم، از آنجا که هم عربستان سعودی و هم امارات متحده عربی باور دارند که ایران اکنون دشمن اصلی اسرائیل در غرب آسیا است، گرایش بیشتر پاکستان به تهران این پیام استراتژیک را به این دو کشور خلیج فارس می‏‌رساند که  اسلام‌‏آباد قصد دارد از ایران به عنوان یک اهرم چانه‎زنی استفاده کند.

انتظار می‌‏رود که جو بایدن، رئیس جمهور منتخب جدید ایالات‏ متحده و دولت وی دوباره بر سر موضوع هسته‏‌ای با تهران درگیر شود. با این وجود، شانس تقویت روابط پاکستان و ایران تحت نفوذ و مداخله چین بسیار بالا است که می‏‌تواند در طولانی مدت، به ویژه در منطقه بزرگ آسیای مرکزی، به ضرر هند باشد. دهلی نو باید تعاملات خود با ایران را هم از نظر اقتصادی و هم از نظر سیاسی احیا نماید تا با برنامه‏‌های چین در منطقه مقابله کند. علاوه بر این، هند باید در چابهار بیشتر سرمایه‌‏گذاری کند تا به اهداف و منافع ژئواستراتژیک و اقتصادی خود دست یابد.
انتهای مطلب/