سه شنبه ۱۳ آذر ۱۴۰۳ ساعت: ۲۰:۱۰
بررسی تعامل چین و پاکستان در CPEC
پاکستان و چین؛ روایت کریدور اقتصادی به هر قیمتی
به رغم تفاوت‌های فرهنگی بین چین و پاکستان، 82٪ مردم پاکستان نظر مثبتی در مورد چین دارند.
چین مدت‌ها است که به عنوان "دوست همیشگی" پاکستان توصیف میشود اما این روابط بی‌عیب و نقص نیست: پاکستان با وجود مسائل امنیتی بسیاری که دارد، همیشه دوست مناسبی که بتواند از چین حمایت کند نخواهد بود و کمک چین به پاکستان نیز همیشه مطلق نبوده است. در سال 1971 زمانی که پاکستان شرقی برای جدایی از پاکستان جنگید، آن گونه که دولت پاکستان امیدوار بود، چین از آن حمایت نکرد. با افتتاح CPEC در سال 2015، فراتر از مشارکت اقتصادی که توسط این پروژه فراهم شده، نوع دیگری از همکاری نیز بین دو کشور پدیدار گشته است. دولتهای چین و پاکستان با جدیت سعی در کنترل و هدایت روایت CPEC را دارند. اسلام آباد و پکن در حالی که اطلاعات کمی در مورد این پروژه در اختیار مردم پاکستان قرار داده‌اند، تلاش میکنند پاسخ منتقدان این پروژه را به نحوی غیر متعارف بدهند.
مطالعات شرق/
مقدمه
کریدور اقتصادی چین و پاکستان، پروژه اصلی ابتکار کمربند - راه چین است که در ماه آوریل سال 2015 در زمان تصدی نواز شریف در پاکستان اعلام شد و توسط شی جین پینگ، رئیس جمهور چین،در جریان سفر وی به اسلامآباد افتتاح گردید. این طرح 46 میلیارد دلار پروژه زیربنایی و انرژی در قالب وام و سرمایهگذاری بیش از 15 سال که به طور کلی بعدها به 62 میلیارد دلار افزایش یافت را تضمین نمود. گفته میشود که حدود دو سوم این پروژه از سرمایهگذاری مستقیم خارجی، و یک چهارم آن با وامهای اعطایی تأمین میشود اما جزئیات این طرح شرایط سرمایهگذاری و وام، تعداد پروژهها و کل هزینه، نه در اختیار پارلمان پاکستان (که نه به آن رای داد و نه اسناد برنامهریزی آن را دراختیار داشت) و نه عموم، قرار نگرفته است.
شریف در طول وعدههای انتخاباتی سال 2013 خود قول داده بود كه كمبودهای حاد انرژی در پاکستان را برطرف كند و احداث زیرساختها به یكی از مؤلفههای اصلی دوره تصدی وی تبدیل شود. بر این اساس، برخی از سرمایهگذاریهای کلیدی CPEC که در آن زمان اعلام شدند، عبارت بودند از: خط مترو در لاهور؛ تداوم توسعه بندر گوادر (که اولین عامل مشارکت بود)؛ تولید برق؛ و ارتباطات جادهای و ریلی.
CPEC بزرگترین سرمایهگذاری اقتصادی است که تاکنون چین (یا هر کشور دیگری) در پاکستان راهاندازی کرده و دههها روابط مستحکم این دو کشور را تحت تاثیر قرار داده است. 82٪ از مردم پاکستان نظر مثبتی در مورد چین در سال 2015 میلادی داشتهاند. این بالاترین درصد پاسخ دهندگان در هر کشوری است که توسط مرکز تحقیقات پیو در آن سال نظرسنجی شده است. این آمار علی‌رغم شباهتهای فرهنگی اندک بدست آمده است. در مصاحبههایی که در دبیرستانها در زمان تالیف کتاب، "پاکستان تحت محاصره" انجام شد، از دانشآموزان در مورد دوستان پاکستان پرسیده شد. با وجود اینکه آنها قادر به توضیح این موضوع نبودند اما همیشه پاسخ آنها چین بود.
رابطه این دو کشور با مناسبات استراتژیک آغاز شد:این رابطه در دهه 1960 با دشمنی مشترک با هند - بویژه با جنگ چین و هند در سال 1962 و جنگ هند و پاکستان در سال 1965، آغاز شد. چند سال بعد، پاکستان نقش مهمی در از سرگیری روابط دیپلماتیک بین ایالات متحده و چین بازی کرد: پاکستان سفر مخفی هنری کیسینجر مشاور امنیت ملی آمریکا در ماه ژوئیه 1971 به پکن را تسهیل کرد، که زمینه بازدید رسمی ریچارد نیکسون رئیس جمهورآمریکا در سال 1972 را هموار نمود. در دهههای بعد شاهد روابط چین و پاکستان در زمینه همکاری نظامی، با کمک چین به پاکستان از نظر کمک نظامی و همچنین حمایت اسلامآباد از چین با برنامه هستهای خود،بوده‌ایم. در سال 2015، CPEC این روابط را با افزودن بُعد اقتصادی، تکمیل کرد.
چین مدت‌ها است که به عنوان "دوست همیشگی" پاکستان توصیف میشود. اما این روابط بدون نقص نیست: پاکستان با وجود مسائل امنیتی بسیار، همیشه دوست مناسبی که بتواند از چین حمایت کند، نخواهد بود و از طرف چین، کمک به پاکستان همیشه مطلق نبوده است. در سال 1971، زمانی که پاکستان شرقی برای جدایی از پاکستان جنگید، آن طور که دولت پاکستان امیدوار بود، چین از آن حمایت نکرد. همان طور که اندرو اسمال(Andrew Small) اظهار میکند، این امر شرایط این روابط را مشخص نمود: "نوسان بین امید، خود فریبی، اغراق عمومیو رئالیسم از سوی پاکستان، و از طرف چین، ترکیبی از پشتیبانی ناقص و عملگرایی". با این وجود، چین به "تنها پشتیبان قابلاعتماد دیپلماتیک، اقتصادی و نظامی پاکستان" تبدیل شد.
با افتتاح CPEC در سال 2015، هر دو طرف، از یکدیگر حمایت میکنند. از آن زمان به بعد، فراتر از مشارکت اقتصادی که توسط این پروژه در نظر گرفته شده نوع دیگری از همکاری نیز وجود دارد: دولتهای چین و پاکستان با یکدیگر و با جدیت، سعی در کنترل و هدایت روایت CPEC دارند، و در حالی که اطلاعات کمی در مورد این پروژه در اختیار مردم پاکستان قرار گرفته است تلاش میشود پاسخ منتقدین نیز داده شود.مطلب مختصر زیر، نحوه عملکرد آنها را نشان میدهد.
طرح اصلی "EXPOS" در برنامه CPEC
در ماه مه سال 2017، روزنامه انگلیسی زبان پاکستان، Dawn نسخهای دیده نشده از "برنامه بلندمدت " CPEC را به دست آورد. این روزنامه در گزارش خود بخشهایی فراتر از انرژی و زیرساختهای موجود در این طرح از جمله کشاورزی، فیبرنوری و نظارت و گردشگری را نشان داد. این گزارش همچنین دخالت چین در بخش کشاورزی پاکستان را به عنوان چیزی که مستلزم کنترل کامل چین بر زنجیره تأمین محصولات کشاورزی در پاکستان میباشد، توصیف میکند. در این گزارش، ورود بدون ویزا برای اتباع چینی به پاکستان و همچنین انتشار فرهنگ چینی به عنوان بخشی از برنامه جامع بلندمدت مشخص شده است.
به طور کلی،این روزنامه ادعا کرد که دامنه واقعی CPEC همان طور که قبلاً توسط این سند فاش شده بود گستردهتر است: "این طرح، نفوذ عمیق و گسترده چین در اکثر بخشهای اقتصادی و همچنین اجتماعی پاکستان را پیش بینی میکند. در تاریخ پاکستان سابقه نداشته است که فضای اقتصاد داخلی برای مشارکت شرکتهای خارجی تا این حد باز گذاشته شود. "
این طرح زنگ خطر در پاکستان را به صدا درآورد. دولت بلافاصله در جهت مقابله برآمد: احسان اقبال، وزیر برنامهریزی دولت حزب نواز (PML-N) گفت كه او از این داستان "وحشتزده" شده است و گزارش این روزنامه "یک طرفه و در واقع نادرست" بوده است ، وی افزود که سند بلندمدت CPEC که این گزارش به آن اشاره کرده است "در حال بررسی" بوده و تغییرات در آن بیش از ترس و ناامیدی گواهی بر "آرزوها" و خوشبینی است.
سؤالات مهم زیادی در مورد شرایط سرمایهگذاری و وامهای CPEC مطرح است، یکی از انتقادها از این پروژه این است که شرایط با هزینۀ پاکستان و به نفع چین است. هر گونه سؤالی که مطرح شده بدون پاسخ باقی مانده است.
غفلت عمران خان
CPEC در واقع در ابتدای پاییز 2014 افتتاح شد. آغاز اعتراض عمرانخان به عنوان سیاستمدار مخالف دولت شریف به بهار 2015 باز میگردد.انتخاب عمرانخان به عنوان نخست وزیر در تابستان سال 2018 زمانی صورت گرفت که پاکستان در بحران بدهی فرو رفته و نیاز به کمک مالی داشت. در آستانه انتخابات، شماری از گزارشهای مخرب، بدهیهای پاکستان را با وامهای CPEC مرتبط میدانستند. گزارشها با ارائۀ جزئیات کوتاه و لفاظیهای طولانی به طور جدی از طرف دولت چین و پاکستان تکذیب شد.
عمرانخان در طول مبارزات انتخاباتی خود، قول داده بود که شرایط CPEC را بازبینی کند، چرا که پروژههای CPEC را با فساد حاکم PML-N مرتبط میدانست. پس از انتخابات، وی اظهار داشت كه وی برخی از اولویتهای CPEC را مجدداً تمدید خواهد كرد. به نظر میرسد كه عمرانخان در این مرحله، CPEC را بیش از یك پروژه مرتبط با PML-N میداند و تصور میکند میتواند به عقب بازگشته و به دلخواه خود آن را مجددا طراحی كند، و احتمالا حمایت مطلق ارتش پاکستان از این سرمایهگذاری را نیز دست كم گرفته است.
در سپتامبر سال 2018 با افزایش بدهی خارجی پاکستان تا 96 میلیارد دلار، عبدالرزاق داود، وزیر تجارت، صنعت و سرمایهگذاری عمرانخان، به فایننشال تایمز اظهار داشت: "دولت قبلی در مذاکره با چین در مورد CPEC به خوبی عمل نکرده است."آنها کار خود را به درستی انجام ندادند و خوب مذاکره نکردند، بنابراین بخش زیادی از آن را مخفی کردند. من فکر میکنم باید همه چیز را برای یک سال تمدید کنیم تا بتوانیم درست تصمیم بگیریم. شاید بتوانیم CPEC را بیش از 5 سال دیگر هم ادامه دهیم.
این مصاحبه، طوفانی به راه انداخت و داوود مجبور شد سریعاً نسبت به آن واکنش نشان داده و اعلام داشت که اظهارات وی " تحریف شده است." وی افزود: "روابط پاکستان و چین غیرقابل نفوذ است و تعهد دولت به CPEC غیر قابل توصیف است. "
شهباز شریف، برادر کوچکتر نواز و سروزیر پیشین پنجاب در پاسخ به مصاحبه داوود در سپتامبر سال 2018 در توییتر خود نوشت: "مردم پاکستان از بی‌مسئولیتی دولت PTI شوکه شدند، این دولت میخواهد با حمایت از دشمنان ما در مورد CPEC همکاری استراتژیک پاکستان و چین را تضعیف کند! دوستان چینی ما باید مطمئن باشند که ما در برابر چنین توطئههایی مقاومت خواهیم کرد. "
ده روز پس از انتشار مصاحبه داوود، ژنرال قمر جاوید باجوا، رئیس ستاد ارتش پاکستان، بدون اطلاع قبلی و به "دعوت ویژه" رئیس جمهور شی، و ظاهراً برای کنترل اوضاع به چین سفر کرد. روابط عمومی قدرتمند ارتش، روابط عمومیسرویسهای بینالمللی (ISPR) این بیانیه را پس از ملاقات باجوا با «شی» منتشر کرد: " CPEC به عنوان پرچمدار طرح ابتکار جاده – راه به رغم همه اختلاف‌ها، باید موفق شود و ارتش پاکستان باید امنیت CPEC را به هر قیمتی که شده تضمین کند. باجوا گفت در حالی كه ما برای برقراری صلح تلاش میكنیم، باید در جهت خنثی كردن طرحهای کلیه نیروهای معاند، بایستیم و از حمایت چین در این زمینه بسیار قدردانی كنیم. "
پس از واکنش شدید به اظهارات داوود، دولت عمرانخان نتوانست تغییرات اساسی در CPEC ایجاد و یا اعلام کند. تا سال 2019، عمرانخان مركز CPEC را برای کار بر روی جزئیات طرح و به منظور "تكمیل به موقع پروژهها" ایجاد كرد. اینکه عاصم باجوا، ژنرال بازنشسته (که ارتباطی با باجوا فرمانده ارتش ندارد) که در زمان افتتاح CPEC رئیس روابط عمومی سرویسهای بینالمللی بود، بهعنوان رئیس سازمان CPEC منصوب شد،امری اتفاقی نبود. جالب اینجا است که از آن زمان عاصم باجوا، به عنوان دستیار ویژه نخست وزیر در زمینه اطلاعات، كه مقامي در سطح وزرای کابینه است، معرفی شده است.
غفلت از اويغورها
كنترل اطلاعات پاکستان در حوزۀ موضوعات مربوط به چین فراتر از CPEC است. گزارشهای بینالمللی از تصویر نگرانکنندهای از "بازآموزی" چینیها و اردوگاههای کارآموزی مسلمانان اویغور در استان سین کیانگ جنوبی چین پرده برداشته‌اند، پاکستان از این مسئله چشمپوشی کرده و نسبت به آن غافل است. در کشوری که ادعا میکند از حقوق مسلمانان در سراسر جهان بویژه فلسطینیها و کشمیریها حمايت میکند، سکوت پاکستان قابل توجه است. این امر، دولت را به ریاکاری متهم ساخته و به اعتبار آن آسیب میرساند. عمرانخان در مصاحبهای در ژانویه سال 2020 با دویچه وله(Deutsche Welle) درباره نقض حقوق بشر در سین کیانگ، اظهار داشت: "ما اکنون در مورد اين موضوعات با چین به طور علني صحبت نمیکنیم، زیرا این موضوعات واقعاً حساس هستند. مهم اين است كه آنها چگونه با اين مسائل برخورد میكنند. " او در این مورد تصدیق كرد كه سكوت گزینهای است كه پاكستان به دليل احترام به چین برگزيده، كه به نظر میرسد چين نيز خواستار همين امر است.
در مصاحبۀ قبلی، عمرانخان ادعا كرده بود كه دربارۀ مسئلۀ اویغور چیز زیادی نشنیده است. در پاکستان نیز هیچ گونه پوشش رسانه‌ای از این موضوع وجود ندارد. هنگامی که مصاحبه‌کننده به عمرانخان خاطر نشان کرد که خان بارها در مورد مسلمانان در کشمیر صحبت کرده اما به مسائل در سین کیانگ اشارهای نکرده، عمرانخان استدلال کرد که سیاستهایی که مسلمانان در کشمیر و هند را هدف قرار میدهند به مراتب بیشتر از چین ميباشد.
غفلت از قاچاق انسان در پاكستان
پاکستان نیز جرايم مرتکب شده علیه شهروندان خود از طریق قاچاق زنان جوان پاکستانی که با مردان چینی ازدواج کردهاند، را عمداً نادیده گرفته است. آسوشیتدپرس گزارش میدهد که بیش از 600 زن پاکستانی پس از ازدواج با مردان چینی قربانی شبکههای قاچاق شدهاند، اما دولت پاکستان به این رسانهها فشار آورده تا در این باره گزارشی ارائه نکنند و صراحتا از مسئولان تحقیقات خواسته است که پروندهها را کنار بگذارند. یک مقام مسئول در مصاحبهاي با AP گفت: "هیچ کس برای کمک به این دختران کاری نمیکند. اين روند همچنان ادامه دارد و رو به رشد است. چرا؟ زیرا آنها میدانند که میتوانند از پاسخگويي نسبت به آن فرار كنند.
جاهطلبي جديد در قالب ديپلمات گرگ مبارز
ژائو لی جیان(Zhao Lijian) معاون سابق سفارت چین در اسلامآباد، نقش مهمي در انتشار روایات مربوط به CPEC ایفا کرد، زیرا او استراتژی پرخاشگرانهاي را در رسانههای اجتماعی علیه انتقادات از این سرمایهگذاری طراحي كرد. او پس از افتتاح CPEC مسئولیت خود را به عنوان معاون سفیرآغاز كرد و خبرنگاران و تحلیلگرانی را تحت نظر قرار داد كه مستقیماً از پروژههای CPEC در توییتر انتقاد میكردند و "دروغهای كثیف" آنها را اعلام میكرد. ژائو اظهار داشت كه " رسانه اجتماعي، سلاحی برای مقابله با این روایتهای منفی [علیه [CPEC] بود". موفقیت وی در این نقش در پاکستان، و یک طوفان شدید توییتري وي با سوزان رایس مشاور سابق امنیت ملی ایالات متحده در ژوئیه سال 2019 باعث شد که وی در آگوست سال 2019 به عنوان سخنگوی وزارت امور خارجه چین ارتقا پیدا کند. رویکرد ژائو نشانگر چرخشي در دیپلماسی چین است که عده‌ای آن را دیپلماسی "گرگ مبارز" خواندهاند كه در پیامهای تهاجمی چین در مورد همه گیری COVID-19 هم مشهود است. در مارس سال 2020، ژائو هنگامی که با مطرح كردن نظریه توطئه در تویيتر، انگشت اتهام انتشار ويروس را از چین برداشته و به سمت ایالات متحده نشانه رفت، توجه جهانی را به خود جلب كرد.
فضای گسترده رسانه‌ای
پاکستان، که در طول چند دهه گذشته روایت خود را با اهداف ملیگرایانه در جبهههای مختلف کنترل کرده است، مجبور شد تا در حالی که مانند چین روایت CPEC را به طور دقیق تحت کنترل داشت، بیشتر در این حوزه بازی کند. به نظر میرسد، پاکستان از برخی جهات، الگوی چین برای کنترل مطبوعات را برای کنترل آسیب به حوزۀ CPEC اتخاذ کرده است. این امر هم زمان با افزایش محدودیتهای رسانه‌ای پاکستان در مورد مسائل داخلی به ویژه در مورد انتقاد از ارتش، رسانههای معاند دولت، و نقض حقوق بشر شهروندان پاکستان توسط دولت، صورت گرفت.
تعرض وزارت امور خارجه آمریکا
با توجه به رقابت شدید آمریکا و چین، ایالات متحده نسبت به CPEC و BRI بسیارنگران است. در ماههای اخیر، آمریکا روند انتقادات خود را افزایش داده است. در نوامبر سال 2019 آلیس ولز، معاون ارشد وزیر امور خارجه در بخش جنوب آسیا و آسیای مرکزی، در سخنان خود در مرکز ویلسون در واشنگتن با بیان اصطلاحات غیر معمول در مورد تأثیر منفی CPEC بر پاکستان صحبت کرد. او در همان زمان در توییتر بیانیهای صادر کرد با این مضمون که: "OBOR پاسخگوی عملکردهای اقتصادی خود نیست. OBOR فاقد شیوههای شفاف تأمین مالی است. عدم باز پرداخت میتواند به افزایش فشار بدهی منجر شود، که میتواند به از دست رفتن داراییها و کاهش مشروعیت حاکمیت پاکستان منجر گردد. "
وی ادامه داد: "کریدور اقتصادی چین - پاکستان طرح اصلی ابتکارOBOR است که قصد دارد با پرداختن به نیازهای زیرساختی، پاکستان را به چین نزدیک کند، اما این طرح، هزینههای ناپایدار بالقوهای را برای پاکستان به همراه خواهد داشت. قیمت گذاریِ همراه با تورمِ پروژههای نیرو و عمرانی به نفع مردم پاکستان نیست. CPEC تقریباً همیشه وامهای سنگین و یا تأمین اعتبار برای شرکتهای دولتی چین و سود دولت چین را در نظر میگیرد. بعید به نظر میرسد که OBOR همکاری برد - برد و برقراری صلح" را تسهیل نماید. "
انتقاد اصلی ولز حول محور عدم ثبات وامهای چینی میچرخد و بر این استدلال استوار است که پروژهها در درجه اول از کارگران و ملزومات چینی استفاده میکنند و بر این اساس، شرکتهای چینی و دولت چین با هزینۀ پاکستان سود میکنند. ولز همچنین سرمایهگذاریهای ایالات متحده در پاکستان را متفاوت دانست چرا که به گفته وی این پروژهها به ایجاد ظرفیتهای محلی و رشد پایدار کمک میکند.
پاکستان و چین بلافاصله نسبت به سخنان ولز واکنش نشان دادند. سفیر چین در اسلامآباد روز بعد سخنرانی، اسد عمر وزیر برنامهریزی پاکستان را احضار نمود تا در مورد پاسخ به این سخنرانی گفتگو کنند. وزیر خارجه پاکستان گفت که پاکستان "این دیدگاه [ولز] را رد میکند، ما فکر نمیکنیم که CPEC، بار بدهی ما را افزایش دهد." قدرت ایستادگی پاکستان در شرایطی که روابط این کشور با ایالات متحده روبه بهبود است، قابلتوجه میباشد. عمر تصدیق کرد که بدهی پاکستان افزایش یافته است، اما اظهار داشت "این هیچ ارتباطی به چین ندارد". با وجود اینکه دولت پاکستان برای توجیه بیانیههای خود، آماری ارائه کرد، بدهی به چین (18 میلیارد دلار) و تنها بخشی از بدهیهای عمومی پاکستان (74 میلیارد دلار)است، با توجه به اینکه بدهی CPEC به میزان 4.9 میلیارد دلار است، اما هنوز هیچ تصویر کاملی از هزینهها و پروژهها ارائه نشده است. گزارش بلومبرگ(Bloomberg) در آن زمان خاطر نشان كرد كه پاكستان تا سال 2022 ، 6.7 میلیارد دلار وام تجاری به چین بدهكار خواهد بود. این در حالی است که در همین مدت 2.8 میلیارد دلار به صندوق بینالمللی پول بدهکار خواهد بود.
گنگ شوانگ، سخنگوی وزارت امور خارجه چین، در سخنان واضحتری علیه سخنان ولز گفت: که سخنان ولز، "تکرار تهمتهای قدیمی" علیه چین، CPEC و BRI بوده و آمریکا "با محاسبات شیطانی" گمراه شده است."
پس از COVID-19
در اوایل سال جاری، قبل از انتشار ویروس کرونا از چین به کشورهای دیگر، پاکستان مایل بود تا برای راضی نگه داشتن پکن، به منافع شهروندان خود توجهی نکند. زمانی که بسیاری از ملل دیگر شهروندان چین را فراخواندند، پاکستان ، 800 دانشجوی خود را در شهر ووهان در مرکز بیماری، رها کرد. به نظر میرسد عامل اصلی برای چنین تصمیمیاین بود که پاکستان نمیخواست مایۀ شرمساری چین، که شریک اصلی پاکستان است، گردد، همچنین نظام بهداشت و درمان ضعیف پاکستان و ناتوانی آن در رسیدگی به موارد کروناویی در کشور دلیل دیگری برای این تصمیم بود.
در اواسط ماه مارس، با افزایش موارد کرونادر پاکستان، عارف علوی به دعوت «شی»از چین دیدار کرد. این دو نفر در مورد تجاربي كه از مبارزه چین علیه ويروس كرونا بدست آمده بود صحبت کردند، و پکن قول داد که در رابطه باكرونا، از پاکستان حمایت کند. از آن زمان به بعد، چین تلاش كرده تا ماسک و تجهیزات پزشکی را در اختیار پاکستان قرار دهد. هواپیمای حامل یک میلیون ماسک، از جمله ماسکهای N-95در تاریخ 25 مارس وارد پاکستان شد. (نکته قابل توجه این است که آمریکا نیز 7.5 میلیون دلار مساعده برای کمک به برنامه امداد كرونا ویروس پاکستان را که به پرداخت کمکهای نقدی به خانوادههای نیازمند اختصاص میيابد، دراختيار پاكستان قرار داده است). در 15 ماه مه، سنا پاکستان بيانيهای را به تصویب رساند که از چین به خاطر کمکش در جنگ پاکستان علیه ویروس كرونا تشکر نمود. حداقل 200 نفر از دانشجویان در ووهان در اواسط ماه مه به پاکستان بازگشتند.
در ماه آوریل، پاکستان در مواجهه با بحرانهای اقتصادی ناشی از کرونا، از چین خواست تا شرایط آسان‌تری را برای باز پرداخت 30 میلیارد دلار وام پروژه انرژی در نظر گیرد. عمرانخان همچنین از کشورهای ثروتمند و مؤسسات چند ملیتی خواست تا چنین شرایطی را برای تسویه بدهی همه کشورهای در حال توسعه در نظر گیرند. کشورهای گروه جی 20 از جمله چین موافقت کردند که بدهی بدهکاران از جمله پاکستان را برای ادامه سال مسدود کنند.
در همین حال، در بحثی در شورای آتلانتیک در تاریخ 20 ماه مه، ولز مجدداً نگرانیهای ایالات متحده در مورد CPEC را اعلام کرد و اظهار داشت که پاکستان باید تلاش کند تا شرایط قرارداد CPEC با چین را تغییر دهد (یا اینکه چین باید از بدهی خود چشمپوشی کند) با توجه به مشکلات اقتصادی ناشی از کرونا ویروس، بار دیگر شرایط وام را "فریبنده ، ناپایدار ، و ناعادلانه" خواند و شفافیت آن را خواستار شد . سفارت چین در اسلامآباد فوراً پاسخ داد كه اظهارات ولز " تلاشی دیگر برای تخریب روابط چین و پاکستان است.
CPEC چه مزایایی برای پاکستان دارد ؟ چرا پاکستان میخواهد روایت CPEC را "به هر قیمتی که شده" تحت کنترل داشته باشد؟
اتحاد پاکستان و چین همچنان به اهداف استراتژیک کمک میکند و دو کشور را قادر میسازد تا با روابط فزاینده بین ایالات متحده و هند، مقابله کنند، و به همین ترتیب، پاکستان امیدوار است که اهداف اقتصادی CPECمزایای استراتژیک نیز به دنبال داشته باشد.
CPEC بهترین راه حل اقتصادی در روابط گستردهتر بین دو کشور است. در سال 2015 با شروع بیرونآمدن پاکستان از سال‌ها خشونت تروریستی، تعداد کمیاز کشورها حاضر به سرمایهگذاری در این کشور بودند؛ در زمان ناكاميهای ناامیدکننده در تولید برق و نیاز به سرمایهگذاری در زمانی که پاکستان با کم شدن کمکهای دیگر کشورهای جهان روبرو بود، چین و بدون شک كمكهاي اقتصادی او نقش مهمی در ورود و مشارکت پاکستان به CPEC داشت. فراتر از این، اتحاد نزدیک با یک قدرت بزرگ برای پاکستان فواید بارزی به دنبال خواهد داشت، زیرا ایالات متحده نیز با توجه به رقابت خود با چین برای حفظ رابطه با پاکستان تلاش خواهد كرد.
بدون شک ارتش پاکستان در این بین نقشی مهمیایفا میکند، زیرا بخش امنیتی این روابط از مدت‌ها پیش بسیار مهم بوده است. این نگرانی وجود دارد که ارتش پاکستان، که تعدادی از صنایع در این کشور را در دست دارد، تنها به منافع مالیCPEC بیاندیشد. روزنامه نیویورک تایمز تا آنجا پیش رفت که ادعا نمود که ارتش " تلاش میکند تا شرکتهای عمرانی ارتش برنده مناقصات زیر ساختی شوند، تا میلیونها دلار از طریق CPEC بدست آورد،این داستانی است که ژائو، در توییتري با عنوان "شوخی سال" به آن حمله کرد. گزارشهای اخیر نشان میدهند که دولت پاکستان در مه 202 قرارداد 5.8 میلیارد دلاری ساخت سد را مشترکا به یک شرکت چینی و واحد تجاری ارتش واگذار نمود. گسترش امور استراتژیک در قالب مشارکت اقتصادی، میتواند پشتیبانی پاکستان از این سرمایه گذاریها را توضیح دهد. همچنین انتصاب عاصم باجوا به عنوان رئیس مرجع CPEC در سال 2019 که سابقاً بهعنوان سخنگوی بسیار مؤثر ارتش پاکستان شناخته میشد، را توجیه میکند.
پاکستان همچنین امیدوار است تا در آینده نزدیک از روابط خود با چین بهرههای بیشتری ببرد، از جمله اين مزايا، تغییر مطلوب وضعیت پاکستان با کار گروه اقدام مالی (FATF) که یک ناظر بینالمللی در مبارزه با پولشویی و تأمین مالی تروریسم است، ميباشد. پاکستان از سال 2018 به دلیل اقدامات ناکافی در مبارزه با تروریست در لیست "FATF" قرار داشته است، و قرارداشتن در لیست سیاه میتواند ضربه بزرگی به توسعه پاکستان از جمله کاهش سرمایهگذاری در اين كشوروارد کند. از سال 2019 چین رئیس FATF است و پاکستان امیدوار است كه چین بتواند به حذف نام پاکستان از لیست سیاه این گروه كمك كند. در بررسی وضعیت FATF در فوریه 2020 به پاکستان فرصت اضافی داده شد تا نشان دهد که معیارهای تعیین شده از سوی FATF را به دست آورده است تا از لیست سیاه خارج شود.
تمرکز بیش از حد بر کنترل اطلاعات
شاید هیچ چیز به جز انتصاب دو مقام گفته شده در طول این نوشتار نتواند ارتباط نزدیک CPEC و اطلاعات را نشان دهد.عاصم باجوا، سخنگوی سابق ارتش پاکستان، سال گذشته بهعنوان مدیر CPEC و امسال بهعنوان مشاور ویژه نخست وزیر عمرانخان در مورد اطلاعات منصوب شد؛ و ژائو لی جیان، معاون سابق سفارت چین در اسلامآباد، که به خاطر توییتهای خود در مورد CPEC مشهور شد، بهعنوان سخنگوی وزارت امور خارجه چین در سال 2019 منصوب گردید، که از شهره‌ای جهانی برخوردار شد. هر مورد نشان میدهد که کنترل مؤثر اطلاعات برای هر دو طرف در مورد این مسئله از چه اهمیتی برخوردار است. برای پکن، این امور، بخشی از یک استراتژی و رویکردی بزرگ‌‌‌تر است. پاکستان نیز، در این بین یک شریک قابلانعطاف یافته است.
در پایان، کنترل دقیق روایت CPEC از سوی چین و پاکستان و عدم شفافیت در شرایط آن، مانع از پاسخگویی در زمینه این سرمایهگذاری میشود. اما به پاکستان این اجازه را میدهد تا شفافیت در CPEC را کنترل کرده تا شرایط را به گونهای مدیریت کند که بتواند از آن در جهت منافع خود سود ببرد. اما گمان میرود، اجازه چنین شفافیتی به پاکستان داده نشود و به نظر میرسد که اين طرح بیشتر برای پاکستان هزینه بر باشد. با این حال، شرایط ویروس کرونا، فرصتی مهم و غیرقابل پیشبینی را در اختیار پاکستان قرار داده است تا وامهای CPEC خود را تمدید کند، و توجه مجدد جهانی به نقش چین بهعنوان طلبکاری که در تلاش است تا اقتصادهای سراسر آسیا و آفریقا را ببلعد، فرصتی نادر برای دولت پاکستان فراهم میکند تا در مورد شرایط همکاری این کشور با چین، با شفافیت بیشتری با مردم خود صحبت کند.
انتهای مطلب/
«آنچه در این متن آمده به معنای تأیید محتوای آن از سوی «موسسه ایران شرقی» نیست و تنها در راستای اطلاع رسانی و انعكاس نظرات تحليلگران و منابع مختلف منتشر شده است»
مقدمه
کریدور اقتصادی چین و پاکستان، پروژه اصلی ابتکار کمربند - راه چین است که در ماه آوریل سال 2015 در زمان تصدی نواز شریف در پاکستان اعلام شد و توسط شی جین پینگ، رئیس جمهور چین،در جریان سفر وی به اسلامآباد افتتاح گردید. این طرح 46 میلیارد دلار پروژه زیربنایی و انرژی در قالب وام و سرمایهگذاری بیش از 15 سال که به طور کلی بعدها به 62 میلیارد دلار افزایش یافت را تضمین نمود. گفته میشود که حدود دو سوم این پروژه از سرمایهگذاری مستقیم خارجی، و یک چهارم آن با وامهای اعطایی تأمین میشود اما جزئیات این طرح شرایط سرمایهگذاری و وام، تعداد پروژهها و کل هزینه، نه در اختیار پارلمان پاکستان (که نه به آن رای داد و نه اسناد برنامهریزی آن را دراختیار داشت) و نه عموم، قرار نگرفته است.
شریف در طول وعدههای انتخاباتی سال 2013 خود قول داده بود كه كمبودهای حاد انرژی در پاکستان را برطرف كند و احداث زیرساختها به یكی از مؤلفههای اصلی دوره تصدی وی تبدیل شود. بر این اساس، برخی از سرمایهگذاریهای کلیدی CPEC که در آن زمان اعلام شدند، عبارت بودند از: خط مترو در لاهور؛ تداوم توسعه بندر گوادر (که اولین عامل مشارکت بود)؛ تولید برق؛ و ارتباطات جادهای و ریلی.
CPEC بزرگترین سرمایهگذاری اقتصادی است که تاکنون چین (یا هر کشور دیگری) در پاکستان راهاندازی کرده و دههها روابط مستحکم این دو کشور را تحت تاثیر قرار داده است. 82٪ از مردم پاکستان نظر مثبتی در مورد چین در سال 2015 میلادی داشتهاند. این بالاترین درصد پاسخ دهندگان در هر کشوری است که توسط مرکز تحقیقات پیو در آن سال نظرسنجی شده است. این آمار علی‌رغم شباهتهای فرهنگی اندک بدست آمده است. در مصاحبههایی که در دبیرستانها در زمان تالیف کتاب، "پاکستان تحت محاصره" انجام شد، از دانشآموزان در مورد دوستان پاکستان پرسیده شد. با وجود اینکه آنها قادر به توضیح این موضوع نبودند اما همیشه پاسخ آنها چین بود.
رابطه این دو کشور با مناسبات استراتژیک آغاز شد:این رابطه در دهه 1960 با دشمنی مشترک با هند - بویژه با جنگ چین و هند در سال 1962 و جنگ هند و پاکستان در سال 1965، آغاز شد. چند سال بعد، پاکستان نقش مهمی در از سرگیری روابط دیپلماتیک بین ایالات متحده و چین بازی کرد: پاکستان سفر مخفی هنری کیسینجر مشاور امنیت ملی آمریکا در ماه ژوئیه 1971 به پکن را تسهیل کرد، که زمینه بازدید رسمی ریچارد نیکسون رئیس جمهورآمریکا در سال 1972 را هموار نمود. در دهههای بعد شاهد روابط چین و پاکستان در زمینه همکاری نظامی، با کمک چین به پاکستان از نظر کمک نظامی و همچنین حمایت اسلامآباد از چین با برنامه هستهای خود،بوده‌ایم. در سال 2015، CPEC این روابط را با افزودن بُعد اقتصادی، تکمیل کرد.
چین مدت‌ها است که به عنوان "دوست همیشگی" پاکستان توصیف میشود. اما این روابط بدون نقص نیست: پاکستان با وجود مسائل امنیتی بسیار، همیشه دوست مناسبی که بتواند از چین حمایت کند، نخواهد بود و از طرف چین، کمک به پاکستان همیشه مطلق نبوده است. در سال 1971، زمانی که پاکستان شرقی برای جدایی از پاکستان جنگید، آن طور که دولت پاکستان امیدوار بود، چین از آن حمایت نکرد. همان طور که اندرو اسمال(Andrew Small) اظهار میکند، این امر شرایط این روابط را مشخص نمود: "نوسان بین امید، خود فریبی، اغراق عمومیو رئالیسم از سوی پاکستان، و از طرف چین، ترکیبی از پشتیبانی ناقص و عملگرایی". با این وجود، چین به "تنها پشتیبان قابلاعتماد دیپلماتیک، اقتصادی و نظامی پاکستان" تبدیل شد.
با افتتاح CPEC در سال 2015، هر دو طرف، از یکدیگر حمایت میکنند. از آن زمان به بعد، فراتر از مشارکت اقتصادی که توسط این پروژه در نظر گرفته شده نوع دیگری از همکاری نیز وجود دارد: دولتهای چین و پاکستان با یکدیگر و با جدیت، سعی در کنترل و هدایت روایت CPEC دارند، و در حالی که اطلاعات کمی در مورد این پروژه در اختیار مردم پاکستان قرار گرفته است تلاش میشود پاسخ منتقدین نیز داده شود.مطلب مختصر زیر، نحوه عملکرد آنها را نشان میدهد.
طرح اصلی "EXPOS" در برنامه CPEC
در ماه مه سال 2017، روزنامه انگلیسی زبان پاکستان، Dawn نسخهای دیده نشده از "برنامه بلندمدت " CPEC را به دست آورد. این روزنامه در گزارش خود بخشهایی فراتر از انرژی و زیرساختهای موجود در این طرح از جمله کشاورزی، فیبرنوری و نظارت و گردشگری را نشان داد. این گزارش همچنین دخالت چین در بخش کشاورزی پاکستان را به عنوان چیزی که مستلزم کنترل کامل چین بر زنجیره تأمین محصولات کشاورزی در پاکستان میباشد، توصیف میکند. در این گزارش، ورود بدون ویزا برای اتباع چینی به پاکستان و همچنین انتشار فرهنگ چینی به عنوان بخشی از برنامه جامع بلندمدت مشخص شده است.
به طور کلی،این روزنامه ادعا کرد که دامنه واقعی CPEC همان طور که قبلاً توسط این سند فاش شده بود گستردهتر است: "این طرح، نفوذ عمیق و گسترده چین در اکثر بخشهای اقتصادی و همچنین اجتماعی پاکستان را پیش بینی میکند. در تاریخ پاکستان سابقه نداشته است که فضای اقتصاد داخلی برای مشارکت شرکتهای خارجی تا این حد باز گذاشته شود. "
این طرح زنگ خطر در پاکستان را به صدا درآورد. دولت بلافاصله در جهت مقابله برآمد: احسان اقبال، وزیر برنامهریزی دولت حزب نواز (PML-N) گفت كه او از این داستان "وحشتزده" شده است و گزارش این روزنامه "یک طرفه و در واقع نادرست" بوده است ، وی افزود که سند بلندمدت CPEC که این گزارش به آن اشاره کرده است "در حال بررسی" بوده و تغییرات در آن بیش از ترس و ناامیدی گواهی بر "آرزوها" و خوشبینی است.
سؤالات مهم زیادی در مورد شرایط سرمایهگذاری و وامهای CPEC مطرح است، یکی از انتقادها از این پروژه این است که شرایط با هزینۀ پاکستان و به نفع چین است. هر گونه سؤالی که مطرح شده بدون پاسخ باقی مانده است.
غفلت عمران خان
CPEC در واقع در ابتدای پاییز 2014 افتتاح شد. آغاز اعتراض عمرانخان به عنوان سیاستمدار مخالف دولت شریف به بهار 2015 باز میگردد.انتخاب عمرانخان به عنوان نخست وزیر در تابستان سال 2018 زمانی صورت گرفت که پاکستان در بحران بدهی فرو رفته و نیاز به کمک مالی داشت. در آستانه انتخابات، شماری از گزارشهای مخرب، بدهیهای پاکستان را با وامهای CPEC مرتبط میدانستند. گزارشها با ارائۀ جزئیات کوتاه و لفاظیهای طولانی به طور جدی از طرف دولت چین و پاکستان تکذیب شد.
عمرانخان در طول مبارزات انتخاباتی خود، قول داده بود که شرایط CPEC را بازبینی کند، چرا که پروژههای CPEC را با فساد حاکم PML-N مرتبط میدانست. پس از انتخابات، وی اظهار داشت كه وی برخی از اولویتهای CPEC را مجدداً تمدید خواهد كرد. به نظر میرسد كه عمرانخان در این مرحله، CPEC را بیش از یك پروژه مرتبط با PML-N میداند و تصور میکند میتواند به عقب بازگشته و به دلخواه خود آن را مجددا طراحی كند، و احتمالا حمایت مطلق ارتش پاکستان از این سرمایهگذاری را نیز دست كم گرفته است.
در سپتامبر سال 2018 با افزایش بدهی خارجی پاکستان تا 96 میلیارد دلار، عبدالرزاق داود، وزیر تجارت، صنعت و سرمایهگذاری عمرانخان، به فایننشال تایمز اظهار داشت: "دولت قبلی در مذاکره با چین در مورد CPEC به خوبی عمل نکرده است."آنها کار خود را به درستی انجام ندادند و خوب مذاکره نکردند، بنابراین بخش زیادی از آن را مخفی کردند. من فکر میکنم باید همه چیز را برای یک سال تمدید کنیم تا بتوانیم درست تصمیم بگیریم. شاید بتوانیم CPEC را بیش از 5 سال دیگر هم ادامه دهیم.
این مصاحبه، طوفانی به راه انداخت و داوود مجبور شد سریعاً نسبت به آن واکنش نشان داده و اعلام داشت که اظهارات وی " تحریف شده است." وی افزود: "روابط پاکستان و چین غیرقابل نفوذ است و تعهد دولت به CPEC غیر قابل توصیف است. "
شهباز شریف، برادر کوچکتر نواز و سروزیر پیشین پنجاب در پاسخ به مصاحبه داوود در سپتامبر سال 2018 در توییتر خود نوشت: "مردم پاکستان از بی‌مسئولیتی دولت PTI شوکه شدند، این دولت میخواهد با حمایت از دشمنان ما در مورد CPEC همکاری استراتژیک پاکستان و چین را تضعیف کند! دوستان چینی ما باید مطمئن باشند که ما در برابر چنین توطئههایی مقاومت خواهیم کرد. "
ده روز پس از انتشار مصاحبه داوود، ژنرال قمر جاوید باجوا، رئیس ستاد ارتش پاکستان، بدون اطلاع قبلی و به "دعوت ویژه" رئیس جمهور شی، و ظاهراً برای کنترل اوضاع به چین سفر کرد. روابط عمومی قدرتمند ارتش، روابط عمومیسرویسهای بینالمللی (ISPR) این بیانیه را پس از ملاقات باجوا با «شی» منتشر کرد: " CPEC به عنوان پرچمدار طرح ابتکار جاده – راه به رغم همه اختلاف‌ها، باید موفق شود و ارتش پاکستان باید امنیت CPEC را به هر قیمتی که شده تضمین کند. باجوا گفت در حالی كه ما برای برقراری صلح تلاش میكنیم، باید در جهت خنثی كردن طرحهای کلیه نیروهای معاند، بایستیم و از حمایت چین در این زمینه بسیار قدردانی كنیم. "
پس از واکنش شدید به اظهارات داوود، دولت عمرانخان نتوانست تغییرات اساسی در CPEC ایجاد و یا اعلام کند. تا سال 2019، عمرانخان مركز CPEC را برای کار بر روی جزئیات طرح و به منظور "تكمیل به موقع پروژهها" ایجاد كرد. اینکه عاصم باجوا، ژنرال بازنشسته (که ارتباطی با باجوا فرمانده ارتش ندارد) که در زمان افتتاح CPEC رئیس روابط عمومی سرویسهای بینالمللی بود، بهعنوان رئیس سازمان CPEC منصوب شد،امری اتفاقی نبود. جالب اینجا است که از آن زمان عاصم باجوا، به عنوان دستیار ویژه نخست وزیر در زمینه اطلاعات، كه مقامي در سطح وزرای کابینه است، معرفی شده است.
غفلت از اويغورها
كنترل اطلاعات پاکستان در حوزۀ موضوعات مربوط به چین فراتر از CPEC است. گزارشهای بینالمللی از تصویر نگرانکنندهای از "بازآموزی" چینیها و اردوگاههای کارآموزی مسلمانان اویغور در استان سین کیانگ جنوبی چین پرده برداشته‌اند، پاکستان از این مسئله چشمپوشی کرده و نسبت به آن غافل است. در کشوری که ادعا میکند از حقوق مسلمانان در سراسر جهان بویژه فلسطینیها و کشمیریها حمايت میکند، سکوت پاکستان قابل توجه است. این امر، دولت را به ریاکاری متهم ساخته و به اعتبار آن آسیب میرساند. عمرانخان در مصاحبهای در ژانویه سال 2020 با دویچه وله(Deutsche Welle) درباره نقض حقوق بشر در سین کیانگ، اظهار داشت: "ما اکنون در مورد اين موضوعات با چین به طور علني صحبت نمیکنیم، زیرا این موضوعات واقعاً حساس هستند. مهم اين است كه آنها چگونه با اين مسائل برخورد میكنند. " او در این مورد تصدیق كرد كه سكوت گزینهای است كه پاكستان به دليل احترام به چین برگزيده، كه به نظر میرسد چين نيز خواستار همين امر است.
در مصاحبۀ قبلی، عمرانخان ادعا كرده بود كه دربارۀ مسئلۀ اویغور چیز زیادی نشنیده است. در پاکستان نیز هیچ گونه پوشش رسانه‌ای از این موضوع وجود ندارد. هنگامی که مصاحبه‌کننده به عمرانخان خاطر نشان کرد که خان بارها در مورد مسلمانان در کشمیر صحبت کرده اما به مسائل در سین کیانگ اشارهای نکرده، عمرانخان استدلال کرد که سیاستهایی که مسلمانان در کشمیر و هند را هدف قرار میدهند به مراتب بیشتر از چین ميباشد.
غفلت از قاچاق انسان در پاكستان
پاکستان نیز جرايم مرتکب شده علیه شهروندان خود از طریق قاچاق زنان جوان پاکستانی که با مردان چینی ازدواج کردهاند، را عمداً نادیده گرفته است. آسوشیتدپرس گزارش میدهد که بیش از 600 زن پاکستانی پس از ازدواج با مردان چینی قربانی شبکههای قاچاق شدهاند، اما دولت پاکستان به این رسانهها فشار آورده تا در این باره گزارشی ارائه نکنند و صراحتا از مسئولان تحقیقات خواسته است که پروندهها را کنار بگذارند. یک مقام مسئول در مصاحبهاي با AP گفت: "هیچ کس برای کمک به این دختران کاری نمیکند. اين روند همچنان ادامه دارد و رو به رشد است. چرا؟ زیرا آنها میدانند که میتوانند از پاسخگويي نسبت به آن فرار كنند.
جاهطلبي جديد در قالب ديپلمات گرگ مبارز
ژائو لی جیان(Zhao Lijian) معاون سابق سفارت چین در اسلامآباد، نقش مهمي در انتشار روایات مربوط به CPEC ایفا کرد، زیرا او استراتژی پرخاشگرانهاي را در رسانههای اجتماعی علیه انتقادات از این سرمایهگذاری طراحي كرد. او پس از افتتاح CPEC مسئولیت خود را به عنوان معاون سفیرآغاز كرد و خبرنگاران و تحلیلگرانی را تحت نظر قرار داد كه مستقیماً از پروژههای CPEC در توییتر انتقاد میكردند و "دروغهای كثیف" آنها را اعلام میكرد. ژائو اظهار داشت كه " رسانه اجتماعي، سلاحی برای مقابله با این روایتهای منفی [علیه [CPEC] بود". موفقیت وی در این نقش در پاکستان، و یک طوفان شدید توییتري وي با سوزان رایس مشاور سابق امنیت ملی ایالات متحده در ژوئیه سال 2019 باعث شد که وی در آگوست سال 2019 به عنوان سخنگوی وزارت امور خارجه چین ارتقا پیدا کند. رویکرد ژائو نشانگر چرخشي در دیپلماسی چین است که عده‌ای آن را دیپلماسی "گرگ مبارز" خواندهاند كه در پیامهای تهاجمی چین در مورد همه گیری COVID-19 هم مشهود است. در مارس سال 2020، ژائو هنگامی که با مطرح كردن نظریه توطئه در تویيتر، انگشت اتهام انتشار ويروس را از چین برداشته و به سمت ایالات متحده نشانه رفت، توجه جهانی را به خود جلب كرد.
فضای گسترده رسانه‌ای
پاکستان، که در طول چند دهه گذشته روایت خود را با اهداف ملیگرایانه در جبهههای مختلف کنترل کرده است، مجبور شد تا در حالی که مانند چین روایت CPEC را به طور دقیق تحت کنترل داشت، بیشتر در این حوزه بازی کند. به نظر میرسد، پاکستان از برخی جهات، الگوی چین برای کنترل مطبوعات را برای کنترل آسیب به حوزۀ CPEC اتخاذ کرده است. این امر هم زمان با افزایش محدودیتهای رسانه‌ای پاکستان در مورد مسائل داخلی به ویژه در مورد انتقاد از ارتش، رسانههای معاند دولت، و نقض حقوق بشر شهروندان پاکستان توسط دولت، صورت گرفت.
تعرض وزارت امور خارجه آمریکا
با توجه به رقابت شدید آمریکا و چین، ایالات متحده نسبت به CPEC و BRI بسیارنگران است. در ماههای اخیر، آمریکا روند انتقادات خود را افزایش داده است. در نوامبر سال 2019 آلیس ولز، معاون ارشد وزیر امور خارجه در بخش جنوب آسیا و آسیای مرکزی، در سخنان خود در مرکز ویلسون در واشنگتن با بیان اصطلاحات غیر معمول در مورد تأثیر منفی CPEC بر پاکستان صحبت کرد. او در همان زمان در توییتر بیانیهای صادر کرد با این مضمون که: "OBOR پاسخگوی عملکردهای اقتصادی خود نیست. OBOR فاقد شیوههای شفاف تأمین مالی است. عدم باز پرداخت میتواند به افزایش فشار بدهی منجر شود، که میتواند به از دست رفتن داراییها و کاهش مشروعیت حاکمیت پاکستان منجر گردد. "
وی ادامه داد: "کریدور اقتصادی چین - پاکستان طرح اصلی ابتکارOBOR است که قصد دارد با پرداختن به نیازهای زیرساختی، پاکستان را به چین نزدیک کند، اما این طرح، هزینههای ناپایدار بالقوهای را برای پاکستان به همراه خواهد داشت. قیمت گذاریِ همراه با تورمِ پروژههای نیرو و عمرانی به نفع مردم پاکستان نیست. CPEC تقریباً همیشه وامهای سنگین و یا تأمین اعتبار برای شرکتهای دولتی چین و سود دولت چین را در نظر میگیرد. بعید به نظر میرسد که OBOR همکاری برد - برد و برقراری صلح" را تسهیل نماید. "
انتقاد اصلی ولز حول محور عدم ثبات وامهای چینی میچرخد و بر این استدلال استوار است که پروژهها در درجه اول از کارگران و ملزومات چینی استفاده میکنند و بر این اساس، شرکتهای چینی و دولت چین با هزینۀ پاکستان سود میکنند. ولز همچنین سرمایهگذاریهای ایالات متحده در پاکستان را متفاوت دانست چرا که به گفته وی این پروژهها به ایجاد ظرفیتهای محلی و رشد پایدار کمک میکند.
پاکستان و چین بلافاصله نسبت به سخنان ولز واکنش نشان دادند. سفیر چین در اسلامآباد روز بعد سخنرانی، اسد عمر وزیر برنامهریزی پاکستان را احضار نمود تا در مورد پاسخ به این سخنرانی گفتگو کنند. وزیر خارجه پاکستان گفت که پاکستان "این دیدگاه [ولز] را رد میکند، ما فکر نمیکنیم که CPEC، بار بدهی ما را افزایش دهد." قدرت ایستادگی پاکستان در شرایطی که روابط این کشور با ایالات متحده روبه بهبود است، قابلتوجه میباشد. عمر تصدیق کرد که بدهی پاکستان افزایش یافته است، اما اظهار داشت "این هیچ ارتباطی به چین ندارد". با وجود اینکه دولت پاکستان برای توجیه بیانیههای خود، آماری ارائه کرد، بدهی به چین (18 میلیارد دلار) و تنها بخشی از بدهیهای عمومی پاکستان (74 میلیارد دلار)است، با توجه به اینکه بدهی CPEC به میزان 4.9 میلیارد دلار است، اما هنوز هیچ تصویر کاملی از هزینهها و پروژهها ارائه نشده است. گزارش بلومبرگ(Bloomberg) در آن زمان خاطر نشان كرد كه پاكستان تا سال 2022 ، 6.7 میلیارد دلار وام تجاری به چین بدهكار خواهد بود. این در حالی است که در همین مدت 2.8 میلیارد دلار به صندوق بینالمللی پول بدهکار خواهد بود.
گنگ شوانگ، سخنگوی وزارت امور خارجه چین، در سخنان واضحتری علیه سخنان ولز گفت: که سخنان ولز، "تکرار تهمتهای قدیمی" علیه چین، CPEC و BRI بوده و آمریکا "با محاسبات شیطانی" گمراه شده است."
پس از COVID-19
در اوایل سال جاری، قبل از انتشار ویروس کرونا از چین به کشورهای دیگر، پاکستان مایل بود تا برای راضی نگه داشتن پکن، به منافع شهروندان خود توجهی نکند. زمانی که بسیاری از ملل دیگر شهروندان چین را فراخواندند، پاکستان ، 800 دانشجوی خود را در شهر ووهان در مرکز بیماری، رها کرد. به نظر میرسد عامل اصلی برای چنین تصمیمیاین بود که پاکستان نمیخواست مایۀ شرمساری چین، که شریک اصلی پاکستان است، گردد، همچنین نظام بهداشت و درمان ضعیف پاکستان و ناتوانی آن در رسیدگی به موارد کروناویی در کشور دلیل دیگری برای این تصمیم بود.
در اواسط ماه مارس، با افزایش موارد کرونادر پاکستان، عارف علوی به دعوت «شی»از چین دیدار کرد. این دو نفر در مورد تجاربي كه از مبارزه چین علیه ويروس كرونا بدست آمده بود صحبت کردند، و پکن قول داد که در رابطه باكرونا، از پاکستان حمایت کند. از آن زمان به بعد، چین تلاش كرده تا ماسک و تجهیزات پزشکی را در اختیار پاکستان قرار دهد. هواپیمای حامل یک میلیون ماسک، از جمله ماسکهای N-95در تاریخ 25 مارس وارد پاکستان شد. (نکته قابل توجه این است که آمریکا نیز 7.5 میلیون دلار مساعده برای کمک به برنامه امداد كرونا ویروس پاکستان را که به پرداخت کمکهای نقدی به خانوادههای نیازمند اختصاص میيابد، دراختيار پاكستان قرار داده است). در 15 ماه مه، سنا پاکستان بيانيهای را به تصویب رساند که از چین به خاطر کمکش در جنگ پاکستان علیه ویروس كرونا تشکر نمود. حداقل 200 نفر از دانشجویان در ووهان در اواسط ماه مه به پاکستان بازگشتند.
در ماه آوریل، پاکستان در مواجهه با بحرانهای اقتصادی ناشی از کرونا، از چین خواست تا شرایط آسان‌تری را برای باز پرداخت 30 میلیارد دلار وام پروژه انرژی در نظر گیرد. عمرانخان همچنین از کشورهای ثروتمند و مؤسسات چند ملیتی خواست تا چنین شرایطی را برای تسویه بدهی همه کشورهای در حال توسعه در نظر گیرند. کشورهای گروه جی 20 از جمله چین موافقت کردند که بدهی بدهکاران از جمله پاکستان را برای ادامه سال مسدود کنند.
در همین حال، در بحثی در شورای آتلانتیک در تاریخ 20 ماه مه، ولز مجدداً نگرانیهای ایالات متحده در مورد CPEC را اعلام کرد و اظهار داشت که پاکستان باید تلاش کند تا شرایط قرارداد CPEC با چین را تغییر دهد (یا اینکه چین باید از بدهی خود چشمپوشی کند) با توجه به مشکلات اقتصادی ناشی از کرونا ویروس، بار دیگر شرایط وام را "فریبنده ، ناپایدار ، و ناعادلانه" خواند و شفافیت آن را خواستار شد . سفارت چین در اسلامآباد فوراً پاسخ داد كه اظهارات ولز " تلاشی دیگر برای تخریب روابط چین و پاکستان است.
CPEC چه مزایایی برای پاکستان دارد ؟ چرا پاکستان میخواهد روایت CPEC را "به هر قیمتی که شده" تحت کنترل داشته باشد؟
اتحاد پاکستان و چین همچنان به اهداف استراتژیک کمک میکند و دو کشور را قادر میسازد تا با روابط فزاینده بین ایالات متحده و هند، مقابله کنند، و به همین ترتیب، پاکستان امیدوار است که اهداف اقتصادی CPECمزایای استراتژیک نیز به دنبال داشته باشد.
CPEC بهترین راه حل اقتصادی در روابط گستردهتر بین دو کشور است. در سال 2015 با شروع بیرونآمدن پاکستان از سال‌ها خشونت تروریستی، تعداد کمیاز کشورها حاضر به سرمایهگذاری در این کشور بودند؛ در زمان ناكاميهای ناامیدکننده در تولید برق و نیاز به سرمایهگذاری در زمانی که پاکستان با کم شدن کمکهای دیگر کشورهای جهان روبرو بود، چین و بدون شک كمكهاي اقتصادی او نقش مهمی در ورود و مشارکت پاکستان به CPEC داشت. فراتر از این، اتحاد نزدیک با یک قدرت بزرگ برای پاکستان فواید بارزی به دنبال خواهد داشت، زیرا ایالات متحده نیز با توجه به رقابت خود با چین برای حفظ رابطه با پاکستان تلاش خواهد كرد.
بدون شک ارتش پاکستان در این بین نقشی مهمیایفا میکند، زیرا بخش امنیتی این روابط از مدت‌ها پیش بسیار مهم بوده است. این نگرانی وجود دارد که ارتش پاکستان، که تعدادی از صنایع در این کشور را در دست دارد، تنها به منافع مالیCPEC بیاندیشد. روزنامه نیویورک تایمز تا آنجا پیش رفت که ادعا نمود که ارتش " تلاش میکند تا شرکتهای عمرانی ارتش برنده مناقصات زیر ساختی شوند، تا میلیونها دلار از طریق CPEC بدست آورد،این داستانی است که ژائو، در توییتري با عنوان "شوخی سال" به آن حمله کرد. گزارشهای اخیر نشان میدهند که دولت پاکستان در مه 202 قرارداد 5.8 میلیارد دلاری ساخت سد را مشترکا به یک شرکت چینی و واحد تجاری ارتش واگذار نمود. گسترش امور استراتژیک در قالب مشارکت اقتصادی، میتواند پشتیبانی پاکستان از این سرمایه گذاریها را توضیح دهد. همچنین انتصاب عاصم باجوا به عنوان رئیس مرجع CPEC در سال 2019 که سابقاً بهعنوان سخنگوی بسیار مؤثر ارتش پاکستان شناخته میشد، را توجیه میکند.
پاکستان همچنین امیدوار است تا در آینده نزدیک از روابط خود با چین بهرههای بیشتری ببرد، از جمله اين مزايا، تغییر مطلوب وضعیت پاکستان با کار گروه اقدام مالی (FATF) که یک ناظر بینالمللی در مبارزه با پولشویی و تأمین مالی تروریسم است، ميباشد. پاکستان از سال 2018 به دلیل اقدامات ناکافی در مبارزه با تروریست در لیست "FATF" قرار داشته است، و قرارداشتن در لیست سیاه میتواند ضربه بزرگی به توسعه پاکستان از جمله کاهش سرمایهگذاری در اين كشوروارد کند. از سال 2019 چین رئیس FATF است و پاکستان امیدوار است كه چین بتواند به حذف نام پاکستان از لیست سیاه این گروه كمك كند. در بررسی وضعیت FATF در فوریه 2020 به پاکستان فرصت اضافی داده شد تا نشان دهد که معیارهای تعیین شده از سوی FATF را به دست آورده است تا از لیست سیاه خارج شود.
تمرکز بیش از حد بر کنترل اطلاعات
شاید هیچ چیز به جز انتصاب دو مقام گفته شده در طول این نوشتار نتواند ارتباط نزدیک CPEC و اطلاعات را نشان دهد.عاصم باجوا، سخنگوی سابق ارتش پاکستان، سال گذشته بهعنوان مدیر CPEC و امسال بهعنوان مشاور ویژه نخست وزیر عمرانخان در مورد اطلاعات منصوب شد؛ و ژائو لی جیان، معاون سابق سفارت چین در اسلامآباد، که به خاطر توییتهای خود در مورد CPEC مشهور شد، بهعنوان سخنگوی وزارت امور خارجه چین در سال 2019 منصوب گردید، که از شهره‌ای جهانی برخوردار شد. هر مورد نشان میدهد که کنترل مؤثر اطلاعات برای هر دو طرف در مورد این مسئله از چه اهمیتی برخوردار است. برای پکن، این امور، بخشی از یک استراتژی و رویکردی بزرگ‌‌‌تر است. پاکستان نیز، در این بین یک شریک قابلانعطاف یافته است.
در پایان، کنترل دقیق روایت CPEC از سوی چین و پاکستان و عدم شفافیت در شرایط آن، مانع از پاسخگویی در زمینه این سرمایهگذاری میشود. اما به پاکستان این اجازه را میدهد تا شفافیت در CPEC را کنترل کرده تا شرایط را به گونهای مدیریت کند که بتواند از آن در جهت منافع خود سود ببرد. اما گمان میرود، اجازه چنین شفافیتی به پاکستان داده نشود و به نظر میرسد که اين طرح بیشتر برای پاکستان هزینه بر باشد. با این حال، شرایط ویروس کرونا، فرصتی مهم و غیرقابل پیشبینی را در اختیار پاکستان قرار داده است تا وامهای CPEC خود را تمدید کند، و توجه مجدد جهانی به نقش چین بهعنوان طلبکاری که در تلاش است تا اقتصادهای سراسر آسیا و آفریقا را ببلعد، فرصتی نادر برای دولت پاکستان فراهم میکند تا در مورد شرایط همکاری این کشور با چین، با شفافیت بیشتری با مردم خود صحبت کند.
انتهای مطلب/
«آنچه در این متن آمده به معنای تأیید محتوای آن از سوی «موسسه ایران شرقی» نیست و تنها در راستای اطلاع رسانی و انعكاس نظرات تحليلگران و منابع مختلف منتشر شده است»
کد خبر:2461
