در طول 10 سال گذشته، جمعیت آسیای مرکزی هر ساله به طور میانگین افزایش یک میلیون نفری داشته است. با وجود پایین بودن سطح استانداردهای زندگی و بالا بودن نرخ مرگ و میر در برخی کشورها، کارشناسان رشد بیشتر جمعیت در منطقه آسیای مرکزی را پیش بینی می‌کنند. در مجموع، جمعیت مردمان آسیای مرکزی در سال 2019 تا 36/1 میلیون نفر افزایش داشته است.

ایران شرقی/
 
در طول 10 سال گذشته، جمعیت آسیای مرکزی هر ساله به طور میانگین افزایش یک میلیون نفری داشته است. با وجود پایین بودن سطح استانداردهای زندگی و بالا بودن نرخ مرگ و میر در برخی کشورها، کارشناسان رشد بیشتر جمعیت در منطقه آسیای مرکزی را پیش بینی می‌کنند. در مجموع، جمعیت مردمان آسیای مرکزی در سال 2019 تا 36/1 میلیون نفر افزایش داشته است. نیمی از این افزایش مربوط به جمعیت ازبکستان است. روی هم رفته، در مدت 10 سال، تعداد ازبک‌ها به 7 میلیون نفر افزایش یافته که نزدیک به مجموع جمعیت دو کشور قرقیزستان و ترکمنستان است.

در سال 2019، رشد جمعیت ازبکستان برابر با مجموع رشد جمعیت همه کشورهای آسیای مرکزی بود:


در صورتی که نرخ‌های رشد جمعیت بررسی شوند، آنگاه درمی‌یابیم که پس از سال 2011، ازبکستان جایگاه خود را از دست داده و طی هشت سال گذشته، تاجیکستان از این نظر در منطقه پیشرو بوده است. شمار افراد مقیم این کشور به طور میانگین سالانه رشدی معادل 4/2 % داشته است. 

تاجیکستان از نظر نرخ رشد جمعیت در آسیای مرکزی پیشرو است:


قزاقستان در منطقه کندترین رشد جمعیت را دارد. در سال 2019، نرخ رشد جمعیت فقط 4/1 % بود. از سوی دیگر، تاجیکستان از این نظر پیشرو است: شمار افراد مقیم با میانگین رشد سالانه4/2 % افزایش داشته و امروز از مرز 3/9  میلیون نفر عبور کرده است.
بر اساس پیش‌بینی‌های «موسسه ملی مطالعات راهبردی جمهوری قرقیزستان» و «صندوق جمعیت سازمان ملل»، جمعیت قرقیزستان تا سال 2030 از مرز 7 میلیون خواهد گذشت و تا سال 2050 چیزی معادل 3/8 میلیون نفر خواهد بود. همزمان، این جمهوری در آسیای مرکزی به عنوان کشوری دارای بیشترین پراکندگی جمعیت باقی خواهد ماند و تفاوت در شمار جمعیت با نزدیکترین همسایگان همچنان فاحش خواهد بود.
 
تاجیکستان:
«شرافت رحیمووا» 37 ساله کار نمی‌کند و در حالی که همسرش برای کار به مهاجرت رفته چهار فرزندش را پرورش می‌دهد. وی قبول دارد که به دنیا آوردن فرزند هزینه‌های خود را دارد، اما با این حال شوهرش این درخواست را از او داشته است. با وجود پایین بودن سطح استاندارد زندگی خانواده از نظر اجتماعی- اقتصادی، وی مصمم است که فرزند پنجم را به دنیا بیاورد. به طور میانگین، در تاجیکستان هر زن تا چهار فرزند به دنیا می‌آورد که در آسیای مرکزی بالاترین میزان است.
در سال 2018، بانک جهانی، بالا بودن میزان مهاجرت و فقر را مرتبط با رشد جمعیت دانسته است. کارشناسان این سازمان به دولت تاجیکستان پیشنهاد کرده‌اند که از طریق جلوگیری از ازدواج‌های سنین پایین و افزایش استفاده از لوازم جلوگیری از بارداری، نرخ زاد و ولد را مهار کند. براساس پیش‌بینی‌های این سازمان، رشد سریع جمعیت منجر به افزایش تنش‌های اجتماعی و هزینه کرد دولت تا 10 برابر خواهد شد.
 
میانگین نرخ زاد و ولد در تاجیکستان معادل 226 هزار نفر در سال است:


«عبد العزیز کاظموف»، کارشناس جمعیت شناسی، به افزایش فشار وارده روی بودجه دولتی اشاره می‌کند.  
وی تصریح می‌کند که "در خصوص شرایط حاکم، زمانی که شمار زیادی افراد بیکار در کشور هستند، شغل‌های جدیدی ایجاد نشده و سهم افرادی که به شکل غیر رسمی استخدام شده‌اند روبه افزایش است و نسل جوان‌تر برای جستجوی کار اقدام به مهاجرت می‌کند، هزینه کرد دولت روی حمایت‌های اجتماعی و مراقبت‌های بهداشتی رو به افزایش است."
هیچ یک از این گروه‌ها برای بودجه دولتی مالیات پرداخت نمی‌کند. دولت هزینه‌ها را از طریق افزایش مالیات بر کسب و کارهای محلی پوشش می‌دهد، اما کسری بودجه همچنان رو به افزایش است. در سال 2019، دولت تاجیکستان تصمیم گرفت که از طریق راه‌اندازی «برنامه سلامت تولید مثل» برای سالهای 2019 تا 2022 نرخ زاد و ولد را مهار کند. به گفته «منیره غنی زاده»، رئیس مرکز ملی بهداشت تولید مثل، یکی از اهداف عمده این برنامه، پیشگیری از بارداری‌های ناخواسته در زنان است.
علاوه بر آن، در این برنامه دستورالعمل‌هایی از قبیل آموزش جنسی و بهبود بهداشت زنان گنجانده شده است. پزشکان خاطر نشان کرده‌اند که زنان تاجیک بازه زمانی لازم برای زاد و ولد را رعایت نمی‌کنند. برخی‌ها همانند «شرافت» در مورد خطرات فرزند‌آوری پیش از سن بلوغ آگاهی ندارند؛ آنها نمی‌دانند که چگونه از بارداری جلوگیری کنند. آن طور که خود گفته است همواره در منزل زایمان کرده و از توصیه‌های پزشکان پیروی نمی‌کند.
در چارچوب این برنامه، افزایش استفاده از لوازم ضد بارداری در میان جمعیت گنجانده شده و در نتیجه مداخله احتمالی در مرگ و میر مادران نیز لحاظ شده است. تاجیکستان نه تنها دارای بالاترین سرعت رشد جمعیت در آسیای مرکزی است، بلکه جمعیتش طولانی‌ترین عمر را تجربه می کند. در عرض کمتر از 10 سال، میانگین امید به زندگی در این کشور از میزان 72.5 سال به 75 سال افزایش داشته است. بر اساس آمارهای سال 2019، به طور میانگین مردان 3/73 سال و زنان  9/76 سال عمر می کنند.
 
میانگین نرخ مرگ و میر در تاجیکستان معادل 33.1 هزار نفر در سال است:


وزیر بهداشت تاجیکستان خاطر نشان می‌کند که افزایش طول عمر جمعیت یکی از شاخص‌های موفقیت راهبرد ملی سلامت جمهوری تاجیکستان برای سال های 2010 تا 2020 بوده است. با این حال، کارشناسان بین‌المللی هشدار می‌دهند که برخلاف نرخ کنونی امید به زندگی، تداوم این دستاورد تضمین نمی شود.
 
ازبکستان:
در سال 2019، ازبکستان از نظر تعداد تولد یک رکورد از خود بجای گذاشت؛ تقریبا 815 هزار کودک متولد شدند. در طول 10 سال گذشته، جمعیت این جمهوری به طور میانگین از مرز 554 هزار نفر در سال گذشت و پیش‌بینی می‌شود که تا سال 2040 نرخ قطعی رشد جمعیت از مرز 9 میلیون نفر فراتر خواهد رفت. نرخ زاد و ولد در این کشور از سال 2004 رو به رشد است. «لیودمیلا ماکساکووا»، دارای مدرک دکترای اقتصاد و پژوهشگر ارشد در موسسه اقتصاد و آکادمی علوم ازبکستان در پژوهشی تصریح کرده است که عامل تاخیر زاد و ولد در خانواده هایی که به دلایل اقتصادی توانایی فرزند آوری در دهه 1990 نداشته‌اند در این مورد نقش خاصی ایفا کرده است.
«ماکساکووا» بر این باور است که "مردم نسبت به آینده احساس اطمینان می‌کنند. همه این مسائل در مجموع منتهی به موج جدید رشد نرخ زاد و ولد در سالهای 2004 تا 2008 شده است". این میزان نرخ رشد همچنان روبه افزایش است.
 
در طول 10 سال، نرخ زاد و ولد در ازبکستان به میزان3/1 برابر افزایش یافته است:


با این وجود، گروه کارشناسان بین‌المللی به رهبری مرکز پژوهش‌ها در دانشگاه اقتصاد در شهر تاشکند پیش‌بینی می‌کند که نرخ زاد و ولد در ازبکستان باید تدریجا رو به کاهش بگذارد. کارشناسان در خصوص پیش بینی توسعه جمعیت شناختی تاجیکستان تا سال 2050 خاطر نشان کرده‌اند که "افزایش اخیر در مجموع نرخ زاد و ولد را می‌توان صرفا به عنوان روندی گذرا تلقی کرد، روندی که با فرآیندهای مدرن‌سازی جامعه و تاثیراتشان بر رفتار تولید مثلی ناهمخوانی دارد".
همزمان، ازبکستان از نظر طول عمر در منطقه پیشرو است. میانگین امید به زندگی در این کشور معادل 1/75 سال است. با این وجود، ازبکستان تنها کشور آسیای مرکزی است که در آن میزان مرگ و میر نیز در طول 10 سال گذشته افزایش داشته؛ تا حدودی این امر برخواسته از میزان بالای مرگ و میر نوزادان است. در سال 2018، یونیسف اعلام کرد که 57% از مرگ و میرهای کودکان زیر 5 سال در 28 روز نخست تولد نوزادان تازه متولد شده اتفاق می‌افتند.
 
به طور میانگین، هر ساله در ازبکستان تعداد 150 هزار نفر می‌میرند:


پژوهشگران پیش‌بینی کرده‌اند که نرخ مرگ و میر در جمعیت تدریجا کاهش خواهد یافت. این امر منتهی به افزایش امید به زندگی زنان و مردان و همچنین افزایش جمعیت خواهد شد. به باور آگاهان امور، تا پایان سال 2050، جمعیت ازبکستان به 45 میلیون نفر خواهد رسید. در اکتبر سال 2019، این رقم معادل 72/33 میلیون نفر بود.

قرقیزستان:
به طور میانگین در کشور شش میلیون نفری قرقیزستان هر ساله 8/158 هزار نفر به دنیا می‌آیند. همزمان، هیچ گونه خط مشی دولتی در خصوص جمعیت شناسی در این کشور پیاده‌سازی نشده است؛ دولت هیچ گونه اقدامی در راستای مهار یا تحریک نرخ زاد و ولد را در دستور کار ندارد. کمک مالی که از سال 2018 ارائه شده فقط 4000 سوم (معادل 51.6 دلار می شود) برای هر کودک بوده است. این مبلغ از خط فقر پایین‌تر است.
فقط برای والدینی که سه قلو به دنیا می‌آوردند استثناء در نظر گرفته شد. از ماه سپتامبر 2019، در صورت تولد همزمان سه فرزند یا بیشتر، دولت مبغ 50000 سوم (معادل 645 دلار) برای هر فرزند پراخت می‌کند.

نرخ زاد و ولد در قرقیزستان از سال 2010 به 27000 نفر افزایش یافته است:


 کارشناسان مدعی شده‌اند که در آینده نزدیک، جمعیت قرقیزستان افزایش خواهد یافت، اگرچه به سطح همسایگانش نخواهد رسید. همزمان، این کشور از نظر امید به زندگی در میان کشورهای آسیای مرکزی در رتبه آخر قرار دارد که به طور میانگین، 3/71 سال است. برای مردان معادل 4/67 سال و برای زنان معادل 6/75 سال است.
بر اساس گزارشهای سازمان جهانی بهداشت، تفاوت بین امید به زندگی مردان و زنان نباید از مرز 5 سال بالاتر برود. لازم به ذکر است که این شاخص با استاندارد سازمان جهانی بهداشت (WHO) در هر یک از کشورهای آسیای مرکزی مطابقت ندارد. بزرگترین شکاف در قزاقستان، 9 سال، در قرقیزستان 8.2 سال، در تاجیکستان 6.6 سال دیده می‌شود. دلیل اصلی مرگ و میر در قرقیزستان بیماری‌های به اصطلاح غیر عفونی دستگاه قلبی عروقی (بیش از 50 درصد موارد در سال)، سرطان، بیماری‌های تنفسی مزمن و دیابت می‌باشند.

به طور میانگین، 34.6 هزار نفر هر ساله در قرقیزستان می میرند:


وزارت بهداشت قرقیزستان عمده توجهاتش را روی پیشگیری بیماری‌ها، ترویج سبک زندگی سالم و گسترش فرهنگ سلامت جسمانی متمرکز کرده است. با این وجود، «آیبار سلطان قاضی اف»، کارشناس درمانی یقین دارد که این اقدامات به شکل بهتری به کشورهای توسعه یافته دارای اقتصادهای قدرتمند یاری می‌رسانند.
 در ادامه، «سلطان قاضی اف» می‌گوید: "در کشورهای در حال توسعه یا فقیر همانند کشورمان، راهبرد اصلی همواره نجات دادن جان انسان‌ها می‌باشد. مردم به طور کل به بیمارستان‌ها و موسسات درمانی مراجعه می‌کنند". از نظر او، با توجه به وضعیت جاری نظام مراقبت بهداشتی، سوال مربوط به افزایش امید به زندگی نیست، بلکه به نجات دادن جان ها و کیفیت زندگی ارتباط دارد.
«سلطان قاضی اف» می‌افزاید: "این امر به خاطر بهبود مراقبت بهداشتی نیست، بلکه بر خلاف آن است. کیفیت زندگی مردم بهبود یافته، مردم تغذیه بهتری دریافت می‌کنند، این اولین چیز مهم است. دوم، کلینیک‌های خصوصی و مراکز درمانی ساخته شده‌اند و مردم به آنجا مراجعه می‌کنند. با وجود بیماری‌های قلبی عروقی، مساله اصلی مصرف دارو در زمان مناسب است. اکنون داروهایی داریم که به ما امکان می‌دهند وضعیت تندرستی را در بهترین شرایط  نگه داریم".

قزاقستان:
قزاقستان، با وجود قلمرو بزرگش همچنان به عنوان یکی از کشورهای دارای بیشترین پراکندگی جمعیت محسوب می‌شود. این جمهوری از نظر قلمرو در رتبه نهم است، اما تراکم جمعیت این کشور، بر اساس گزارش «صندوق جمعیت سازمان ملل»، در سال 2019 چیزی معادل 8.6 نفر در هر کیلومتر مربع بود. بر اساس گزارش کمیته آمار جمهوری قزاقستان، در آغاز همین سال، جمعیت این کشور معادل 18.6 میلیون نفر بود. با وجود نرخ رشدِ کُند، کارشناسان موسسه پژوهش‌های اقتصادی نرخ زاد و ولد مطلوب را گزارش می دهند.
 
در سال 2019، رقم بی سابقه 402.3 هزار مورد تولد در قزاقستان ثبت شد:


متخصصین جمعیت شناسی بر این باورند که پویایی مثبت با رشد اقتصادی، بهبود رفاه جمعیت، ساختار سنی مطلوب و پیاده سازی برنامه‌های تاخیر زاد و ولد در ارتباط است.
به باور «باتژان اکمل الدین»، اقتصاد دان و مدیر «مرکز پژوهش‌های توسعه اجتماعی و جمعیت‌شناختی در انستیتو پژوهشهای اقتصادی»، خط مشی حمایت از نرخ زاد و ولد در قزاقستان از طریق پرداخت مزایای بودجه دولتی اجرا می‌شود.
برای مراقبت از نوزادان زیر 1 سال کمکی معادل 3/15 تا 6/23 هزار تنگه (معادل 37 تا 57 دلار) برای مادرانی که در منزل می‌مانند پرداخت می‌شود. مادران شاغل که هزینه‌های اجتماعی را پرداخت کرده‌اند می‌توانند تقاضای مزایا معادل 40 درصد میانگین درآمد ماهانه برای دو سال پایانی و همچنین مزایای مادر بودن را داشته باشند.
«اکمل الدین» می‌افزاید: "برای همه مادران در خصوص فرزندآوری اولشان کمکهای مالی در نظر گرفته شده است. برای خانواده‌های پرجمعیت، از طریق ارائه مزایا به خانواده‌های دارای فرزندهای زیاد و مادران دارای تعداد زیاد فرزند کمک می‌شود. "میزان کمک به تولدهای بار نخست در این جمهوری معادل 100.7 هزار تنگه (243 دلار) است؛ با تولد فرزند چهارم، مبلغ کمک به 167 هزار تنگه (403 دلار) افزایش می یابد.
 با این وجود، با توجه به نرخ مرگ و میر میانگین 135.7 هزار نفر در هرسال، جمعیت قزاقستان به طور میانگین هر ساله تا 254 هزار نفر افزایش خواهد یافت. با این وجود، امید به زندگی در این جمهوری از سال 2010 به میزان 4.7 سال افزایش داشته و به سطح 73.2 سال رسیده است.

 در طول 10 سال، میزان مرگ و میر تا 13000 نفر در سال در قزاقستان کاهش یافته است:


بر اساس گزاش کارشناسان موسسه پژوهش های اقتصادی در سال 2008، نه تنها نرخ مرگ و میر تدریجا رو به کاهش گذاشته، بلکه شاخص مطلق آن نیز کاهش چشمگیر داشته است. در سال 2018، شمار مرگ و میرها در مقایسه با سال2007 تا 30.1 درصد کاهش داشته است. پژوهشگران این مساله را به رشد اقتصادی نسبت داده‌اند که در نتیجه آن مرگ و میر نوزدان و مادران به طور معنادار کاهش یافت و امید به زندگی رو به افزایش گذاشت.
«باتژان اکمل الدین» خاطر نشان می‌کند که هیچ گونه نظارتی در قزاقستان روی امید به زندگی و سلامت شهروندان نیست. با این وجود، اقداماتی در راستای کاستن نرخ مرگ و میر مادران و نوزادان که بر امید به زندگی تاثیر گذارند در دست انجام هستند.
انتهای مطلب/