بازی در اختلافات بین قدرت‌های بزرگ، سرگرمی مورد علاقه کشورهای پساشوروی است. این بازی ممکن است در برخی از حوزه‌ها، بویژه همکاری نظامی- فنی پیامدهای ناخوشایندی برای خود بازیگران داشته باشد. ازبکستان که موفق شد دو بار وارد سازمان پیمان امنیت جمعی شود، روابط خود را با روسیه به هم بزند یا از سر بگیرد، در سازمان توسعه اقتصادی و دموکراسی گوام شرکت کند و به سازمان همکاری شانگهای ملحق شود، شگفتی‌های واقعی چند جانبه‌گرایی را در حوزه امنیت و دفاع نشان داد. همکاری نظامی تاشکند با آمریکا در یک سال اخیر به شدت افزایش یافته است. این امر چه تاثیری در روابط با روسیه دارد؟

ایران شرقی/
 
بازی در اختلافات بین قدرت‌های بزرگ، سرگرمی مورد علاقه کشورهای پساشوروی است. این بازی ممکن است در برخی از حوزه‌ها، بویژه همکاری نظامی- فنی پیامدهای ناخوشایندی برای خود بازیگران داشته باشد. ازبکستان که موفق شد دو بار وارد سازمان پیمان امنیت جمعی شود، روابط خود را با روسیه به هم بزند یا از سر بگیرد، در سازمان توسعه اقتصادی و دموکراسی گوام شرکت کند و به سازمان همکاری شانگهای ملحق شود، شگفتی‌های واقعی چند جانبه‌گرایی را در حوزه امنیت و دفاع نشان داد. همکاری نظامی تاشکند با آمریکا در یک سال اخیر به شدت افزایش یافته است. این امر چه تاثیری در روابط با روسیه دارد؟
 
شرکای قسم خورده
بلافاصله پس از فروپاشی شوروی، در روز 21 دسامبر سال 1991، ناتو با ازبکستان ارتباط برقرار کرد. از ماه جولای سال 1994، ازبکستان به برنامه ناتو تحت عنوان "شراکت به نام صلح" ملحق شد و از سال 1994 این همکاری براساس "برنامه‌های فردی شراکت و همکاری" سالیانه صورت می‌گیرد.
بی‌ثباتی کلی منطقه و تشدید فعالیت اسلام‌گرایان پس از فروپاشی شوروی، ازبکستان را وادار کرده است که هزینه‌های نظامی را به شدت افزایش دهد. اگر در سال 1994 این هزینه‌ها 189 میلیون دلار و در سال 1997؛ 429 میلیون دلار بود، در سال 2001 تا 660 میلیون دلار افزایش یافت. دوستان جدید از ناتو بلافاصله به کمک ازبکستان شتافتند. در چارچوب برنامه FMS (Foreign Military Sales)، ازبکستان تفاهم‌نامه‌ای در مورد دریافت تجهیزات نظامی از آمریکا به مبلغ 1.58 میلیون دلار در سال 1998،  2.6 میلیون دلار در سال 1999 و 34 هزار دلار در سال 2000 منعقد کرد. در چارچوب این برنامه، لباس، تجهیزات ارتباطی، موشک‌های ضدتانک و 16 جیپ نظامی به تاشکند داده شد. علاوه بر این، براساس برنامه (IMET (International Military Education and Training در سال‌های 2000-1995 ازبکستان 2.2 میلیون دلار برای آموزش 150 افسر ارتش خود در آمریکا دریافت کرد. 

آلمان هم تجهیزات نظامی آلمان شرقی سابق را به ازبکستان منتقل کرد و به گزارش وزارت دفاع فرانسه، از سال 1991 تا سال 1999 قراردادهایی برای عرضه تسلیحات و تجهیزات نظامی به ارزش 59 میلیون فرانک در سال 1998 و 384.7 میلیون دلار در سال 1999 با ازبکستان منعقد شد.
ازبکستان با تشویق ناتو در سال 1999 سازمان پیمان امنیت جمعی را ترک کرد و در سال 2001 پس از آغاز حمله آمریکا به افغانستان، اجازه افتتاح پایگاه نیروی هوایی آمریکایی خان آباد را صادر کرد. زندگی فارغ‌البال و آرام در ازبکستان در سال 2005 - زمانی که اسلام‌گرایان مرتبط با گروهک تروریستی "حزب التحریر" که ستاد آن در لندن مستقر است، با حمایت مستقیم سازمان سیا در اندیجان شوروش به پا کردند - به پایان رسید. اسلام کریم‌اف، رهبر ازبکستان در آن زمان، پایگاه آمریکایی را از ازبکستان خارج و همکاری نظامی را با آمریکا متوقف کرد و به ترکیب سازمان پیمان امنیت جمعی بازگشت.

گفتگو بین این دو کشور در سال 2009 از سرگرفته شد و از سال 2011 واشنگتن محدودیت‌های کمک‌های نظامی را به ازبکستان برداشت. "نقض حقوق بشر" مانع تامین تسلیحات تاشکند توسط امریکا و عرضه 70% محموله‌ها به افغانستان از طریق قلمروی آن نشد. در سال 2012 در پایان سفر ری مابوس، وزیر نیروی دریایی آمریکا، ازبکستان دستگاه‌های دید در شب، تجهیزات مین زدایی، تجهیزات برای اسکن زمین از هوا و تجهیزات اکتشافات رادیویی را دریافت کرد. یک سال بعد ردیاب‌های مین، جلیقه ضدگلوله، تجهیزات ناوبری ماهواره‌ای، دستگاه‌های دید در شب، اسلحه کوچک، هواپیماهای بدون سرنشین و هلی‌کوپترهای جنگنده نیز به ازبکستان تحویل داده شد. در سال 2013 دفتر منطقه‌ای ناتو در تاشکند افتتاح شد. در سال 2014 امریکا شروع به تحویل خودروهای زرهی M-ATV و همچنین خودروهای زره پوش بازیابی به ازبکستان کرد. تاشکند در عرض دو سال 309 خودروی زره پوش و 20 دستگاه تعمیر را به قیمت کلی حدود 150 میلیون دلار دریافت نمود.
ازبکستان علاوه بر آمریکا، 14 هلی کوپتر نظامی Airbus Helicopters را از فرانسه، 4 هواپیمای نظامی-حمل و نقل С-295W را از اسپانیا و تجهیزات رادیوالکترونیکی هوایی را از جمهوری چک دریافت کرد.

شوکت میرضیایف، رئیس جمهور جدید ازبکستان سیاست کریم‌اف را برای همکاری نظامی با آمریکا ادامه داد. در سال 2018 رئیس جمهور فرمان مربوط به جهت‌گیری‌های اصلی همکاری سیاسی خارجی و اقتصادی خارجی را امضا کرد و در آن، تعامل با آمریکا را در حوزه همکاری نظامی-فنی، آموزش نظامی و آموزش کادرها در اولویت قرار دارد. سفر رئیس جمهور ازبکستان به آمریکا به این تعامل انگیزه جدید بخشید. برای اولین بار در تاریخ روابط دو کشور، روسای جمهور توافق کردند اولین برنامه پنج ساله تعامل نظامی را اجرا کنند. در چارچوب این تفاهم‌نامه‌ها، در سال‌های 2020-2019، تعداد تمرینات مشترک نظامیان ازبکستان و آمریکا به شدت افزایش یافت.

در ماه ژانویه سال 2019 نیروهای ویژه ازبکستان و گارد ملی آمریکا برای اولین بار در تمرین‌های مشترک در قلمروی پایگاه کمپ-شلبی (شهر می سی سی پی) شرکت کردند. از 26 تا 30 اوت گروهی متشکل از 6 نظامی ازبکی از اردوگاه آموزشی بلک رپیدز در آلاسکا دیدن کردند. 10 سپتامبر همان سال خلبانان آمریکایی و ازبکی تمرینات مشترک را در پادگان چیرچیک در نزدیکی تاشکند برگزار کردند. به گزارش منبع اینترنتی "کاراوانسرای"، در جریان مسابقات سالیانه "بهترین جنگنده" که در ماه دسامبر سال 2019 در می سی سی پی برگزار شد، دو نظامی از گردان عملیات ویژه نیروهای مسلح ازبکستان در این مسابقات پیروز شدند و با جوایزی معتبر از آمریکا بازگشتند. در ماه مارس سال 2020 کارمندان گارد ملی ازبکستان و دیگر واحدهای امنیتی به همراه نظامیان فرماندهی مرکزی نیروهای مسلح آمریکا تمرینات مشترک "نگهبان شکست ناپذیر-2020" را در قلمروی ازبکستان برگزار کردند.

در حال حاضر، آموزش پرسنل نظامی ازبکستان در آمریکا نیز به طور گسترده انجام می‌شود. نمونه‌های شناخته شده‌ای از اعزام گروه‌های بزرگ نظامیان به آموزشگاه‌های نظامی آمریکا، از جمله دانشگاه دفاع ملی وجود دارد. مدرسان نظامی ارتش آمریکا همچنین به تدریس در آکامی نیروهای مسلح ازبکستان، موسسه نظامی فناوری‌های اطلاعاتی-ارتباطی و همچنین آموزشگاه عالی نظامی هوایی ازبکستان پرداختند.
تعیین تعداد دقیق نظامیان آموزش دیده ازبکی در آمریکا و دیگر کشورهای عضو ناتو دشوار است. براساس داده‌های پرتال آمریکایی EurasiaNet، در سال 2015 در ازبکستان 267 نظامی آموزش دیدند و قرار بود در سال 2016 هم همین تعداد سرباز آموزش داده شوند. در جریان نشست کمیته امور دفاعی و امنیتی مجلس علیا در روز 25 سپتامبر سال 2019 پیرامون مسئله آموزش کادرهای نظامی متخصص اعلام شد که 75 افسر از کادرهای آموزشی آکادمی نظامی به آموزش در دانشگاه‌های بیش از 10 کشور خارجی، از جمله آمریکا، چین، انگلیس، آلمان، فرانسه و ترکیه پرداخته‌اند. اخیرا ناتو به منظور تقویت بیشتر تعامل بین دو کشور، برنامه جدید آموزش زبان انگلیسی را به افسران تاشکند آغاز کرده است.

بمب بیولوژیکی
همکاری نظامی ناتو و ازبکستان به هنگام درگیری پیرامون رویدادهای اندیجان متوقف شد، اما همکاری "اپیدومیولوژیکی" بین آنها هرگز متوقف نشده است. زیست شناسان آمریکایی در اواخر سال‌های 90 پس از انعقاد قرارداد پیرامون از بین بردن تهدید سلاح شیمیایی و بیولوژیکی و دسترسی به تاسیسات شیمیایی مخفی، شروع به نفوذ در ازبکستان کردند.
در سال 2004 بر پایه مرکز پیشگیری از طاعون و عفونت‌های خطرناک وزارت بهداشت ازبکستان، شبکه کنترل شیوع بیماری‌های عفونی ایجاد شد. این کار توسط آژانس کاهش تهدید وزارت دفاع آمریکا انجام شد. همانند دیگر کشورهای شوروی سابق، در سال 2007 با حمایت USAID و DTRA اولین آزمایشگاه ملی مرجع در تاشکند افتتاح شد. بعدها، تاسیسات مشابه تحت کنترل پنتاگون در اندیجان، فرغانه و اورگنج نیز ساخته شدند.

آزمایشگاه انستیتوی میکروبیولوژیکی جمهوری خواه، بیمارستان مرکزی نظامی وزارت دفاع، موسسه علمی-تحقیقاتی ویروس شناسی و مرکز پیشگیری از بیماری‌های خطرناک وزارت بهداشت هم تحت کنترل آمریکا قرار گرفتند. در حال حاضر، برخی از تاسیسات دیگر نیز تحت کنترل آمریکا قرار دارند که عبارتند از: ایستگاه‌های کنترل بهداشتی و اپیدمیولوژیکی در اندیجان، بخارا، دناو، قارشی، نوکوس، اورگنج، سمرقند، فرغانه و مرکز دامپزشکی ازبکستان .
مسکو نسبت به زیست شناسان نظامی آمریکا در تولید سلاح‌های بیولوژیکی شک و تردید دارد. در ازبکستان همانند دیگر کشورهای پساشوروی، با ظهور تاسیسات نظامی-بیولوژیکی آمریکا، کانون‌های عفونت‌های ناشناخته ظهور یافته است. به گفته آنا پوپوا، رئیس سازمان پیشگیری از بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت روسیه در نشست سران شوراهای امنیت کشورهای مستقل مشترک‌المنافع، با مقایسه نقشه‌های استقرار ازمایشگاه‌های بیولوژیکی آمریکا و نقشه‌های شیوع عفونت‌های غیرمعمول، تطابق کامل آنها مشاهده می‌شود.

گزارش ایگور گیورگادزه، وزیر سابق امنیت دولتی گرجستان در مورد انجام آزمایش‌ها بر روی مردم در آزمایشگاه لوگار گرجستان نیز یک رسوایی واقعی بود. در سال 2018 گروهی از دانشمندان غربی با انتشار مقاله‌ای در مجله علمی Science ثابت کردند که ارتش آمریکا بر خلاف کنوانسیون سال 1972، بودجه تهیه سلاح‌های بیولوژیکی را تامین کرده است. بنابراین، برنامه‌های آزمایشگاه‌های بیولوژیکی آمریکایی پیرامون جمع آوری اطلاعات ژنتیکی از مردم کشورهای مستقل مشترک المنافع بسیار خطرناک به نظر می‌رسند.

در همین راستا، سرهنگ «ایگور کریلوف» فرمانده نیروهای حفاظت پرتویی، شیمیایی و بیولوژیکی نیروهای مسلح روسیه خاطرنشان کرد که «ازبکستان در برنامه نظامی-بیولوژیکی آمریکا مشارکت دارد».
روسیه تقویت شدید فعالیت نظامی-دیپلماسی آمریکا را در ازبکستان خطرناک می‌داند. فرمت‌های موجود همکاری ازبکستان با آمریکا در حوزه امنیت، تعامل این کشور را با روسیه و کشورهای عضو سازمان پیمان امنیت جمعی در این حوزه محدود می‌کند. بنابراین، نفوذ برنامه‌های نظامی آمریکا در ازبکستان یک تهدید روزافزون می‌باشد.
واشنگتن برنامه‌های خود را پنهان نمی‌کند. به گفته جوزف واتل، فرمانده فرماندهی عملیات نیروهای ویژه آمریکا، «ازبکستان نسبت به تنوع بخشی به تحویلات نظامی خود ابراز علاقه کرده و لیستی از سیستم‌ها و تجهیزات آمریکایی را که به خرید آنها علاقه‌مند است اعلام کرده است. چنین علاقه‌ای باعث می‌شود که ازبکستان از خرید نظامی از روسیه  امتناع ورزیده و روابطش را با آمریکا تقویت کند». استراتژی آمریکا در قبال آسیای مرکزی به وضوح اعلام می‌کند که هدف سیاست واشنگتن در منطقه، ایجاد رقابت بین روسیه و چین است.

ستاد فرماندهی مرکزی ایالات متحده آمریکا - سنتکام، بر عملیات آمریکا در افغانستان، عراق و سوریه نظارت دارد. نظامیان آمریکایی در سوریه به مقابله با روسیه پرداخته و گشت‌زنی‌های روسیه-ترکیه را در این منطقه مختل می‌کنند. این ستاد پس از ترور قاسم سلیماتی در عراق، یک سازمان تروریستی اعلام شده است.
معامله با آمریکا در این راستا، ممکن است تاثیر منفی بر همکاری نظامی-اقتصادی ازبکستان و روسیه داشته باشد. ازبکستان در چارچوب همکاری نظامی-فنی جدیدترین هلیکوپترهای می-35 را از روسیه دریافت کرد و همچنین قرار است جنگنده‌های سو-30 را نیز دریافت کند. این تجهیزات به همراه مستشاری‌ در مورد استفاده و نگهداری از آنها ارائه می‌شود.
در جریان آموزش خلبانان ازبکی، نظامیان آمریکایی اطلاعات کاملی در مورد نقاط قوت و ضعف جدیدترین هواپیماهای روسیه و تاکتیک استفاده از آنها در ارتش‌های روسیه و سازمان پیمان امنیت جمعی دریافت می‌کنند.

دریافت این اطلاعات با مشارکت نمایندگان ازبکستان در تمرینات بزرگ روسی مانند شرق-2019 و ماموریت صلح – 2020 امکان پذیر است. تمام اطلاعات مربوط به نحوه استفاده از انواع مختلف نیروها در روسیه و متحدان آن، برای ارزیابی و مطالعه توسط نظامیان آمریکا و ناتو در دسترس است.
ازبکستان با دستیابی به سلاح‌های آمریکا و افزایش سازگاری عملیاتی با ناتو، نیروهای مسلح خود را به آمریکا وابسته ساخته و به طور خودکار، تحت نفود این کشور قرار می‌گیرد. همانطور که در توضیحات برنامه آموزشی و تمرین نظامی بین المللی آمریکا آمده است، هدف این برنامه، ایجاد همکاری بین ارتش‌های دو کشور و پیشبرد اهداف امنیت ملی آمریکا است. در اینجا این سوال مطرح می‌شود که آیا سپاه افسر و نیروهای ویژه آموزش دیده در آمریکا هنوز هم به فرمانده کل خود وفادار هستند؟

علاوه بر این، به گفته الکساندر خرولینکو، کارشناس نظامی، "سیستم آموزش کادرها، زرادخانه سلاح‌ها، استراتژی و تاکتیک - بخش‌های جداگانه فرآیند تکنولوژیک واحد در راستای آمادگی نظامی نیروها و در نهایت پیروزی در نبرد هستند. تغییر یکی از حلقه‌های فناوری به طور ناگزیر به تغییر کل ارگانیسم نظامی منجر می‌شود. به عنوان مثال، بازآموزی متخصصان نظامی ازبکی توسط مربیان پنتاگون مستلزم استفاده از تسلیحات و استانداردهای آمریکاست" که این امر امکان استفاده از تسلیحات روسیه را محدود می‌سازد.