ایران شرقی/

جمهوری ازبکستان به شکل فزآینده‌ای توسعه همکاری‌های خود را هم با قدرت‌های پیشرو جهان و هم با ساختارهای مهم غیردولتی و بین‌المللی ادامه می‌دهد. از ابتدای سال جاری تاکنون رویدادهای زیر پیرامون این جمهوری به وقوع پیوسته است.
در تاریخ 30 ژوئن سال جاری یک نشست آنلاین در فضای مجازی با فرمت «آسیای مرکزی– ایالات متحده» برگزار گردید. در این رویداد وزرای خارجه ازبکستان، قرقیزستان، تاجیکستان، قزاقستان و ترکمنستان و همچنین «مایک پومپئو» وزیر خارجه آمریکا حضور داشتند.
در تاریخ 3 ژولای سال 2020 بانک جهانی وامی به مبلغ 3 میلیون دلار به ازبکستان اعطا کرد. این در حالی است که طی چند سال گذشته، بانک جهانی 4.4 میلیارد دلار برای توسعه پروژه‌ها و برنامه‌های مختلف تاشکند اختصاص داده است. همچنین در تاریخ 7 ژولای جلسه‌ای برگزار شد که در آن، نمایندگان سازمان تجارت جهانی و مقامات این جمهوری درباره شرایط ورود ازبکستان به سازمان مذکور گفتگو کردند. لازم به یادآوری است که این مذاکرات پس از یک وقفه تقریبا 15 ساله از سر گرفته شد.
یک کنفرانس تخصصی مجازی نیز با موضوع همکاری‌های استراتژیک چین و ازبکستان در تاریخ 12 ژولای در تاشکند برگزار گردید.
رویکرد آمریکایی
سیاست چندجانبه‌گرایی فعلی ازبکستان بر توسعه سیاسی و اقتصادی این کشور تأثیرگذار است. از سوی دیگر، آمریکایی‌ها در تلاشند تا مانع از حضور گسترده چین نه تنها در ازبکستان بلکه در کل آسیای مرکزی شوند. در همین راستا، فرمت «C5+1» به شکل گسترده‌ای بکار گرفته می‌شود.
فرمت«C5+1» در روزهای قدرت «جان كری» در سال 2015 توسط وزارت خارجه آمریکا ایجاد گردید. این قالب منطقه‌ای شامل جلسات مقامات آسیای مرکزی با دیپلمات‌های آمریکایی بدون حضور روسیه و چین است.
مفهوم «آسیای مرکزی بزرگ» در دانشگاه «جان هاپکینز» آمریکا طراحی و تدوین شد. این فرآیند توسط «فردریک استار» هدایت گردید (استار تاکنون پست مشاور رئیس جمهور فعلی و 2 رئیس جمهور اسبق آمریکا را داشته و گروه دولتی مربوط به مطالعه مسائل آسیای مرکزی را هدایت کرده است. وی در تدوین نخستین ارزیابی جامع استراتژیک آسیای مرکزی، قفقاز و افغانستان برای مقامات کاخ سفید نیز مشارکت داشته است).
مفهوم آسیای مرکزی بزرگ اشاره به همگرایی جمهوری‌های آسیای مرکزی با افغانستان و پاکستان تحت نظارت واشنگتن دارد. در همگرایی به سبک آمریکایی در آسیای مرکزی، واشنگتن در زمینه همکاری نظامی نقش اصلی را به ازبکستان اختصاص می‌دهد. آمریکایی‌ها نیاز دارند که ازبکستان و در صورت امکان، سایر کشورهای آسیای مرکزی را در مسئله افغانستان درگیر سازند. این در حالی است که کشورهای منطقه، به طور خاص تمایلی برای همگرایی واقعی با افغانستان ناپایدار نداشته و درک می‌کنند که محتوای ساختارهای ژئوپلیتیکی آمریکا («افپاک»، «آسیای مرکزی بزرگ»، «جاده ابریشم جدید» و...) در راستای سیاست حمایت از دولت رسمی افغانستان است و نه همسو با منافع جمهوری‌های مستقل آسیای مرکزی.
با این حال، هر یک از کشورهای منطقه منافع خود را در افغانستان دارند که در وهله نخست مربوط به زیرساخت‌های اقتصادی این کشور است .
واشنگتن در سالیان اخیر و پس از مرگ «اسلام کریم‌اف» (رئیس جمهور پیشین ازبکستان) یک موضوع مهم را در دستور کار خود قرار داده است. کاخ سفید قصد دارد ازبکستان را به یک شریک قابل‌اعتماد آمریکا در منطقه تبدیل نموده و در عوض، این کشور سرمایه‌گذاری‌ها و فناوری‌های آمریکایی را که تاشکند به آنها نیاز دارد، دریافت کند. در این راستا، گام‌هایی برای تقویت همکاری بین 2 کشور در سال 2017 و همزمان با سفر «شوکت میرضیایف» رئیس جمهور ازبکستان به آمریکا برداشته شد و سپس تاشکند قراردادهای دوجانبه‌ای را به ارزش 2.6 میلیارد دلار با طرف آمریکایی امضا کرد.
آمریکایی‌ها همچنین در مورد خرید اورانیوم از ازبکستان با مقامات تاشکند به توافق رسیدند (ازبکستان یکی از مراکز اصلی جهان در زمینه دارا بودن ذخایر غنی سنگ معدن اورانیوم است). در ادامه، تماس‌هایی در خصوص صنایع نفت و گاز، پتروشیمی و الکترونیکی میان 2 کشور برقرار گردید.
آمریکایی‌ها برخلاف ازبکستان، نسبت به ارائه فناوری‌های حوزه اطلاعات و ارتباطات به تاشکند بسیار جدی هستند. بنابراین، شرکت مشاوره «McKinsey & Company» در سال 2018 مذاکراتی را با طرف ازبک در رابطه با ایجاد دولت الکترونیک و توسعه تجارت الکترونیک انجام داد.
توجه داشته باشید که شرکت آمریکایی مذکور به همراه کمپانی‌های «BCG» و «Bain» در رأس بزرگترین شرکت‌های مشاوره بین‌المللی قرار دارند. علاوه براین، شرکت «Macro-Advisory» مشاوره‌هایی با هدف دستیابی به منافع واشنگتن در ازبکستان انجام می‌دهد (آنها متخصص در حوزه اقتصاد کلان و توسعه استراتژی‌های سیاسی هستند).
در ضمن، در سال 2018 مرکزی تحت عنوان «شورای آمریکایی» در جمهوری ازبکستان به ثبت رسید (اولین سازمان غیردولتی آمریکایی در ازبکستان طی 14 سال گذشته). سال قبل هزینه پروژه‌های دولت آمریكا در ازبكستان حدود 100 میلیون دلار بود که نیمی از این مبلغ برای اصلاحات در بخش آموزش و پرورش اختصاص یافت.
واشنگتن همچنین توجه ویژه‌ای به مؤلفه ژئوانرژی ازبکستان دارد. باید خاطر نشان کرد که هر 3 مسیر خط لوله گاز بین‌قاره‌ای «آسیای مرکزی– چین» که میادین گازی ترکمنستان را به چین وصل می‌کند، از قلمرو ازبکستان عبور می‌کند. مسیر چهارم خط لوله گاز نیز باید از ازبکستان عبور کند که به قرقیزستان و تاجیکستان می‌رود و این 2 جمهوری را به چین پیوند می‌دهد. در زمینه جنگ تجاری بین واشنگتن و پکن، کنترل شریان‌های سوخت و انرژی در این منطقه برای آمریکایی‌ها بسیار سودمند خواهد بود.
حضور چینی‌ها
هم‌اکنون چین اصلی‌ترین وام‌دهنده و شریک تجاری منطقه آسیای مرکزی است. طی 2-3 سال گذشته پکن به یکی از بزرگترین سرمایه‌گذاران در اقتصاد ازبکستان مبدل شده است. بیش از 700 شرکت با مشارکت سرمایه چین در قلمرو این کشور مشغول به کار هستند.
در این راستا، توجه ویژه‌ای به پروژه‌های زیربنایی وجود دارد زیرا آسیای مرکزی به عنوان قطب حمل و نقل در نظر گرفته می‌شود. خط ‌آهن «Angren-Pap» که با کمک شرکت‌های چینی ساخته شده بود، در تابستان سال 2016 کار خود را آغاز نمود (این مسیر به مهمترین عنصر پیوند دهنده کریدور حمل و نقل بین‌المللی بین چین و آسیا- اروپا تبدیل گردید).
علاوه براین، مشارکت استراتژیک تاشکند و پکن به سرعت در حال رشد است. سال گذشته یک قرارداد بزرگ بین 2 کشور منعقد گردید (با هدف راه‌اندازی سیستم کنترلی موسوم به «شهر امن» در مناطق ازبکستان که چینی‌ها یک میلیارد دلار برای اجرای آن اختصاص داده‌اند). این پروژه شامل نظارت ویدئویی بر جاده‌ها، خیابان‌ها و ساختمان‌ها، نظارت بر کیفیت ارائه خدمات در زمینه آب و برق و همگام‌سازی سیستم آتش‌نشانی و مهندسی ساختمان‌هاست. افتتاح این سیستم برای پایان سال 2021 برنامه‌ریزی شده است.
در زمینه پروژه‌های ارتباطی در ازبکستان شرکت «هواوی» چین برای توسعه شبکه دسترسی مشتریان، مبلغ 107 میلیون دلار جهت تقویت پهنای باند در این جمهوری اختصاص داده است. شرکت «علی‌بابا» که یکی از کمپانی‌های پیشرو جهان در زمینه تجارت اینترنتی و الکترونیکی می‌باشد، در حال بررسی امکان ایجاد مراکز ذخیره و پردازش داده‌ها در ازبکستان است.
در حال حاضر 2 کشور توافق‌نامه‌ای برای ایجاد صندوق سرمایه‌گذاری مشترک با سرمایه‌ای حدود یک میلیارد دلار امضا کرده‌اند که وظیفه آن، حمایت از اجرای پروژه‌های کلان در زمینه صنایع شیمیایی و پتروشیمی و امکانات تولیدی بخش نفت و گاز ازبکستان است. همچنین شعبه صندوق «جاده ابریشم» چین جهت تأمین اعتبار برای اجرای پروژه‌های شرکت «ازبک‌نفت‌گاز» در ازبکستان افتتاح گردیده و این صندوق بیش از 500 میلیون دلار برای نیازها مذکور اختصاص داده است. به طور کلی، چین به نرمی در جمهوری ازبکستان نفوذ می‌کند و سرمایه‌گذاری‌ها و مساعدت‌های خویش را در اجرای پروژه‌ها ارائه می‌دهد.
حوزه معادن و انرژی
 صنعت نفت و گاز ازبکستان برای سرمایه‌گذاران خارجی جذابترین بخش محسوب می‌شود و آنها معمولا براساس توافقنامه‌های فیمابین، محصولات میادین گازی را فرآوری می‌کنند. در ضمن، ازبکستان از معادن معدنی مناسبی برخوردار است که درآمد ارزی قابل‌توجهی را برای اقتصاد این کشور به ارمغان می‌آورد.
ارزش منابع معدنی ازبکستان حدود 11 تریلیون دلار تخمین زده می‌شود. در این جمهوری  بیش از 1800 معدن کشف شده و حدود 1644 مکان در حال اکتشاف برای استخراج 118 نوع ماده معدنی اولیه وجود دارد که 65 مورد آن در حال بهره‌برداری است. 
مشارکت مسکو
روسیه نیز به طور فعالی در تعدادی از پروژه‌های انرژی ازبکستان مشارکت دارد. هم‌اکنون در این جمهوری شرکت‌های روسی «گازپروم» و «لوک‌اویل» و شرکت چینی «CNPC» در حال انجام اکتشافات زمین‌شناسی و توسعه معادن هستند.
در ژوئن سال جاری سازمان زمین‌شناسی روسیه اولین قرارداد تجاری خود را با مقامات تاشکند برای ارائه خدمات زمین‌شناسی در ازبکستان امضا نمود. این شرکت به زودی کار بر روی مطالعه چشم‌انداز منابع نفت و گاز و ارزیابی ذخایر هیدروکربن دریاچه «آرال» و مناطق اطراف آن را آغاز خواهد کرد. علاوه براین، مسکو و تاشکند به طور مشترک نقشه راهی را برای بررسی پتانسیل نفت و گاز ازبکستان در سال‌های 2020-2024 ترسیم کرده‌اند. این توافق در نظر دارد تا چشم‌انداز منابع نفت و گاز ازبکستان را مورد پژوهش و بررسی قرار داده و ذخایر هیدروکربن این جمهوری را با لحاظ نمودن اکتشافات جدید، ارزیابی کند.
سازمان زمین‌شناسی روسیه برای اجرای برنامه مذکور و توسعه سایر زمینه‌های همکاری، شعبه‌ای را در ازبکستان تأسیس نمود. از سوی دیگر، ازبکستان پیوسته در تلاش است تا از طریق جذب سرمایه‌گذاران خارجی در بخش اكتشافات زمین‌شناسی، ذخایر منابع هیدروکربنی خود را توسعه دهد.  در این زمینه مسکو تنها شریک تاشکند نیست زیرا شرکت ازبک‌نفت‌گاز هم با شرکت «سوکار» آذربایجان و هم با کمپانی آمریکایی «اپسیلون» در خصوص فعالیت‌های اکتشافی در ازبکستان همکاری می‌کند.
علاوه بر سازمان زمین‌شناسی روسیه، شرکت‌های روسی گازپروم و «تات‌نفت» نیز به طور فعالی در ازبکستان به اقدامات اکتشافی مشغول هستند. در تاریخ 3 ژوئن سال 2020 شرکت‌های لوک‌اویل و ازبک‌نفت‌گاز تفاهمنامه‌ای را امضا کردند که براساس آن، طرفین در زمینه اکتشافات مشترک در حوزه نفت و گاز ازبکستان همکاری می‌کنند.
این در حالی است که روسیه و چین صادرکنندگان اصلی گاز طبیعی در ازبکستان هستند. فدراسیون روسیه گاز طبیعی ازبکستان را از طریق خط لوله‌های گاز «بخارا- اورال» و «آسیای میانه- مرکز» صادر می‌کند. چین نیز از سال 2012 از طریق خط لوله «آسیای مرکزی– چین» (با ظرفیت انتقال 55 میلیارد مترمکعب) واردات گاز از ازبکستان را آغاز نموده است.
در نهایت نیز، ازبکستان با تکیه بر اکتشافات و توسعه میادین جدید در حوضه «آرال شرقی»، خود را به پروژه‌های بین‌المللی صادرات گاز پیوند زده و به موازات آن، قصد دارد تا روند فرآوری گاز را نیز توسعه بخشد. تحقق و نتیجه‌بخشی مجموعه این اقدامات، کارآمدی و مؤثر بودن سیاست چند‌جانبه‌گرایی ازبکستان را آشکارتر خواهد ساخت.
 انتهای مطلب/