ایران شرقی/

پاکستان مهد یکی از کهن‎ترین تمدن‌های سند از زمان استقلال خود در سال 1947، از بحران هویتی رنج می‎برد. از همان ابتدا که فرهنگ غربی بیشترین تأثیر را بر نخبگان سیاسی این کشور داشت، و ازسوی دیگر، اعتقادات اسلامی ‎در میان توده‌ها ریشه دوانده بود، مسئلۀ بحران هویتی در این کشور مشهود می‎باشد. عربی‌سازی به‎ عنوان زمینه‌ای مشترک و به ‎منظور حذف این شکاف هویتی ایجاد شد. ارتباط عاطفی مردم پاکستان با سرزمین‌های عرب به‎ ویژه عربستان‎سعودی و بهرۀ مالی و سیاسی نخبگان سیاسی پاکستان از پادشاهان عرب، هم به دولت و هم به جامعۀ پاکستان کمک کرد تا سرمایه‎‌گذاری بر روی زمینه‎اي مشترک را آغاز کنند. با این‎حال، امروزه به ‎نظر می‎رسد که با كاهش جذابيت عرب‌ها در بین پاكستانی‎ها، اين روند با گرايش به‎ سمت ترک‌ها در حال تغییر جهت است.
جامعۀ پاکستان به بستر گسترده‎ای برای شکوفایی و پرورش سنت‌های تصوف تبدیل شده است. این سازمان همزمان با شکل‎گیری پایه‌های عربی‎سازی در دهه 1980، با رویکرد محتاطانه‎ای شروع به پیشروی کرد. عربي‎سازی، بنيادگرايي و "سلفيسم" به معنای  بازگشت به آراي گذشتگان را عرضه نمود. از این ‎رو، هر روش جدیدی کفرآمیز خوانده می‎شد و این امر، موجبات فرقه‎گرایی در این کشور را فراهم ساخت. تشکیل گروه‌های فرقه‎ای، قتل‎عام‌ها و ظهور احزاب اسلامی، از ویژگی‌های بارز این روند بود.
عربی‎سازی محصول جانبی جهاد افغانستان بود. از آنجا که عوامل مذهبی، توده‌ها را به جنگ با اتحاد جماهیر شوروی در افغانستان تحریک می‎کرد، بودجۀ ارتش آمریکا و عربستان به تأسیس مدارس و آموزش فراگیران اختصاص یافت. در نتیجه، ایدئولوژی غربی با نام اسلام، در ذهن توده‌ها ریشه دواند و عربی‎سازی با اسلامی‎ شدن یکسان و مترادف معرفی شد. با این‎ حال، دو عامل، موجب تضعیف موقعیت عربی‎سازی در جامعه پاکستان گردید. عامل اول ورود ولیعهد محمد بن سلمان بود که به معرفی و عرضۀ نوسازی و مدرنیته پرداخت و دوم تضعیف وضعیت پادشاهان عرب در منطقه و فراتر از منطقه بود.
بنابراین، نخبگان و جامعۀ پاکستان، که برای تفسیر هنجارهای اسلامی ‎به عرب‌ها متکی بودند، با بی‎هویتی مواجه شدند. این خلاء توسط بازیگر دیگری که پیش از این نیز در جامعه پاکستان مورد احترام بود یعنی ترک‌ها، پر شد. ترکها با توجه به ریشه مغولی خود نقش مهمی را در شبه قاره داشته اند. اعتبار و جایگاه امپراتوری عثمانی، عامل مهم دیگری بود که در بین مسلمانان این شبه قاره مشهور و مورد توجه قرار گرفت. حمایت از نهضت خلافت در برابر امپراطوری خود گواهی بر تمایل مسلمانان هند به این نهضت بود.
به لحاظ منطقه‎ای، ترکیه به‎ دنبال احیاء موقعیت خود و بدست‎گرفتن رهبری جهان اسلام است. ریشه‌های اسلام‌گرایی حزب عدالت و توسعه که رئیس جمهور اردوغان به آن متعلق و پایبند است و ایدئولوژی متعاقب آن با نام "نئو عثمانیسم"، اهداف ترکیه را به‎ خوبی نشان می‎دهد. همچنین، رقابت ترکیه با عربستان‎سعودی از ماهیت تاریخی و همچنین استراتژیک برخوردار است.
از نظر تاریخی، این عربستان‎سعودی بود که در جهت تجزیه امپراطوری عثمانی و تأسیس کشورهای مستقل عربی با انگلیس‌ها همکاری کرد. از نظر استراتژیک، مشارکت و حضور بیشتر ترکیه در کشورهای همسایه، و مخالفت آن با اسرائیل در مورد مسئلۀ قدس، به این کشور کمک نموده تا جایگاه ممتازی را در بین تودۀ مسلمانان به‎دست آورد. در مقابل، روابط فزآینده بین اعراب و اسرائیل موجب شده است که مسلمانان احساس کنند عرب‌ها به آنها خیانت می‎کنند. با این ‎حال، ترکیه از قضا، یکی از شرکای تجاری مهم اسرائیل در منطقه و خارج از منطقه می‎باشد.
با این ‎وجود، وابستگی فزآینده مردم پاکستان به ترکیه به دلیل حمایت این کشور از مسئلۀ کشمیر است. این‎ در حالی است که عرب‌ها به ‎طور کلی در مورد آن سکوت اختیار کرده‎اند. مداخله فرهنگی ترکیه از طریق صنعت سینمای این کشور نیز ذهن مردم را به خود جلب کرده است. اخیراً، تصمیم عمران‎خان نخست وزیر پاکستان مبنی بر پخش سریال ترکی "قیام ارطغرل یا رستاخیز"( Diliris Ertugrul)" تأثیر شگرفی بر مردم پاکستان داشته است و مردم پس از دانستن "تاریخ اسلام" احساس "آگاهی" بیشتری می‎کنند. همه اینها تلاشی برای حفظ ارتباط ارزش‌های اسلامی ‎با مردم است. با اینکه عرب‌ها همچنان مهد اسلام باقی ماندند، ترک‌ها به‎ طور کلی از اواخر  سال‌های 1200 تا اوایل دهه 1900 بر تاریخ اسلام تسلط داشتند.
با این ‎حال، نخبگان سیاسی پاکستان در تلاش برای یافتن معنای اصلی اسلام، همیشه بر ارزش‌های بومی ‎تاکید کرده‎اند. اسلام "وارداتی" از عرب‌ها و ترکیه، بافت اجتماعی- مذهبی جامعۀ پاکستان را تضعیف کرده است. ایدئولوژی‌های غربی، به نام اسلام، مردم را گیج کرده و موجب شده تا نام تجاری اسلام را با اسلام حقیقی اشتباه بگیرند‎. در زمان اردوغان، ناسیونالیسم ترک خود را با بیداری اسلامی ‎درآمیخته و در نتیجه، نسخه پان‎اسلامیسم ترکیه بوجود آمده است که با عنوان نئوعثمانیسم شناخته می‎شود. پاکستان از همراهی با رویکرد پان‎اسلامیسم عرب‌ها متحمل مشکلات بسیاری شده است و اکنون با جایگزین‎کردن نسخۀ ترکی آن سودی نخواهد کرد. دولت باید برای متحول‌ساختن سیاست بین‌الملل خود، به جای قرار گرفتن در شکاف‌های ژئوپلیتیک، هویت و ایدئولوژی خود را حفظ کند.
انتهای مطلب/