ایران شرقی/

منابع طبیعی غنی در آسیای مرکزی مدت­ها است که رغبت ملل خارجی، به خصوص ایالات متحده را که اخیرا فعالیت خود را در این منطقه تشدید کرده، نسبت به این منطقه افزایش داده است. هدف اصلی واشنگتن این است که روسیه و همچنین چین را به عنوان رقبای اصلی خود، به منظور تضمین فعالیت خود در آسیای مرکزی، نه تنها در روابط اقتصادی منطقه، بلکه در حوزه­‌های نظامی و سیاسی نیز، از معرکه خارج کرده و باز دارد.
مقامات ارشد امریکایی به طور مکرر میهمان کشورهای آسیای مرکزی می­‌شوند. امسال، واشنگتن اقدام به جابجایی قابل توجهی در مورد سفیران ایالات متحده در کشورهای آسیای مرکزی کرد. آخرین انتصاب­‌های دیپلماتیک کاخ سفید به این واقعیت توجه دارد که اکثر سفیران جدید افرادی هستند که تجربه قابل توجهی در راهبرد نظامی و در زمینه تدارک کودتا داشته‌­اند. این اقدامات از طرف واشنگتن نشان می­دهد که ایالات متحده تلاش می­کند تا تأثیر و نفوذ نظامی و سیاسی بلندمدتی در آسیای مرکزی، که از نظر ژئوپولیتیکی از اهمیت اساسی برخوردار است، داشته باشد. ایالات متحده انتظار دارد که هم روسیه و هم ایران را در این زمینه در موقعیت دشواری قراردهد، که این کار، اعمال فشار بر روی این کشورها را بسیار آسان­تر می­سازد. ایالات متحده، با تداوم حضور نظامی خود در افغانستان، همچنان موقعیت خود را در آسیای مرکزی به طور فعال تقویت می­کند، همه این موارد آشکارا نشان می­دهد که اگر مقامات کشورهای آسیای مرکزی سرسختانه به کار خود ادامه دهند و تسلیم نشوند، با پیامدهای جدی روبه رو خواهند شد. در این راستا، جای تعجب نیست که ایالات متحده فعالیت­‌های تبلیغاتی روشنی را آغاز کرده و در آن اعلام می­کند که خروجش از این منطقه باعث افزایش افراط­‌گرایی و تروریسم می­شود. ایالات متحده بر این ادعا است که تنها "چتر نظامی" امریکا می­تواند منطقه را از این تهدیدها نجات بدهد. به نظر می­رسد که این امر یک هشدار برای رهبران ملل این منطقه است: آن­ها باید بر سر تداوم حضور ارتش امریکا توافق کنند یا متحمل پیامدهای ناخوشایندی می­شوند.
بدیهی است که واشنگتن با مخالفین افغانستان، به ویژه طالبان و شماری از فرماندهان میدانی سایر نیروها، به طور پنهانی تماس برقرارمی­کند. اخیرا، تماس­های ایالات متحده با این گروه­‌ها آشکارتر شده است. درصورت لزوم، واحدهای شبه نظامی ممکن است در مخالفت با جمهوری­‌های آسیای مرکزی که هم مرز با افغانستان هستند- ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان- قرار گیرند. این تاکتیک مدتها قبل آزمایش شده است. به عنوان مثال، «جنبش اسلامی ترکستان شرقی»، که علیه اقدامات چین در منطقه خودمختار سین کیانگ فعالیت می­کنند، و به گفته برخی از منابع تحت حمایت ایالات متحده است، ازطرف فدراسیون روسیه و قدرت­‌های غربی به عنوان یک سازمان تروریستی ذکر شده است.
این شرایط ایجادشده توسط ایالات متحده به نفع تقویت حضور نظامی او در این منطقه است و این کشور به طرز چشمگیری فعالیت­های خود را درباره بسیاری از برنامه­‌های امنیتی منطقه­‌ای افزایش داده است. درنتیجه، از سال 2007، کمک­های مالی ایالات متحده که به این برنامه­‌ها اختصاص یافته، بیش از مبلغی است که به منظور رفع نیازهای اقتصادی این منطقه کمک کرده است. این گرایش­ها، همچنین نشانگر علاقه شدید ایالات متحده برای دستیابی به تضمین دسترسی به مهم­ترین مقرهای منطقه­ به منظور "حفاظت از آن­ها" است، که تحت پوشش "مبارزه برای امنیت" صورت می­گیرد.
درمقابل، کمک­های واشنگتن، با هدف آموزش و تجهیز پرسنل مشغول به فعالیت در زمینه امنیت در آسیای مرکزی، و برای توقف جریان گسترده حمل موادمخدر از افغانستان، باعث کمترین کاهشی در تجارت مواد مخدر که از طریق این منطقه انجام می­شود، نشده است. پس بودجه و برنامه‌­هایی که بدین منظور اختصاص یافته است، دقیقا چیست؟
پاسخ این سوال بدیهی است. کمک­های واشنگتن برای تضمین امنیت در آسیای مرکزی، پرداخت­های مالی برای تداوم حضور ایالات متحده در کشورهای آسیای مرکزی و برای مقابله با نفوذ روسیه و چین در این منطقه است. 
دیگر رویکرد "منافع در ازای منافع" که از سال 2001 مورد استفاده قرار می­گرفت و در آن دریافت کمک مشروط بر دسترسی به کشورهای منطقه بوده است، وجود ندارد. در سال­های اخیر، واشنگتن نه تنها بر مشکلات دیرینه در زمینه­ امنیت منطقه­‌ای، بلکه همچنین بر برخی از حوزه­‌های منافع متقابل که ایالات متحده امیدوار است از آن­ها در جهت نیل به اهداف خود در آینده استفاده کند، تمرکز کرده است.
یکی از راهبردهای ارائه شده توسط ایالات متحده امریکا، که اثبات شده در پیشبرد تغییرات نهادی مورد نظرِ بلندمدت مؤثر است، شامل مشارکت فعال اعضای سرویس‌های ویژه و ارتش آسیای مرکزی در رویدادهای اجتماعی و آموزشی برگزار شده در ایالات متحده، می­شود. ایالات متحده امریکا امیدوار است که این امر باعث افزایش درک این کشورها از نهادهای غربی و احترام به آن­ها می­شود. درنتیجه­ این دوره­‌های آموزشی مشترک برگزارشده در ایالات متحده، روابط شخصی بیشتری بین سرویس‌های امنیتی و نیروهای مسلح ایالات متحده و آسیای مرکزی پدیدآمده است. این دوره­‌ها همچنین به یک ابزار حیاتی بالقوه برای نفوذ ایالات متحده در این منطقه تبدیل شده است.
علیرغم اسناد و اعلان­‌های اخیر واشنگتن که در آن­ها آمریکا به وضوح تمایل خود را نسبت به اینکه قزاقستان پایگاه اصلی اش در منطقه آسیای مرکزیِ پسا اتحادجماهیر شوروی، شود، ابراز کرده است، ایالات متحده توجه ویژه‌­ای به تقویت برنامه­‌های مشترک با تاجیکستان، ازبکستان و قرقیزستان هم دارد.
تلاش­های واشنگتن در آسیای مرکزی در موضع صریح وزیر خارجه "مایک پمپئو" در سفر اخیر وزیر خارجه قزاقستان "مختار تلئوبردی" به ایالات متحده، انعکاس می­‌یابد. پمپئو درباره "رهبری قزاقستان در آسیای مرکزی" و تأکید ویژه واشنگتن بر جایگاه نورسلطان به عنوان "شریک کلیدی و مهم در حفظ امنیت منطقه­"، صحبت کرد. 
این واقعیت که در این امر ادای احترام و تکریم و نزاکت سیاسی وجود ندارد، در وب­سایت رسمی وزارت امورخارجه ایالات متحده، در گزارش آن مبنی بر توجیه روابط ایالات متحده-آسیای مرکزی، تأیید می­شود. در این گزارش یک مقام ارشد وزارت امورخارجه ایالات متحده قول داده است که از اجرای راهبرد جدید دونالد ترامپ در آسیای مرکزی در آینده نزدیک پرده­‌برداری کند. در این گزارش توجیهی، توجه ایالات متحده نسبت به قزاقستان و ازبکستان کاملا مشهود بود، که هدف از آن تشکیل یک محور طرفدار امریکا در آسیای مرکزی برای جلوگیری از برنامه­‌های روسیه برای مشارکت قزاقستان در ادغام اوراسیا و هم جلوگیری از طرح کمربند و جاده چین، که قرار است از این منطقه بگذرد، است. درعین حال، ایالات متحده تمایل به استفاده از اقلیت­های قومی آسیای مرکزی برای تأثیرگذاری در وضعیت افغانستان دارد. دراین زمینه، ایالات متحده درحال انجام گفتگو با طالبان است، که به ایالات متحده در تضعیف نفوذ داعش، کمک می­کند. ازطرف دیگر اگر این کار به نتیجه نرسد، ایالات متحده، منطقه آسیای مرکزیِ پسا اتحاد جماهیر شوروی را به مرکز نفوذ توطئه­­‌آمیز خود بر علیه روسیه و چین تبدیل می­کند تا از ائتلاف و همکاری آن­ها جلوگیری کند که برای این منظور بی­‌ثباتی افغانستان را به این منطقه انتقال می­دهد.
در رابطه با اقدامات متقابل علیه نفوذ چین بر این منطقه، ایالات متحده در سال 2019، از جمهوری­های آسیای مرکزیِ پسا شوروی، مصرانه درخواست کرده است تا به طورفعال از پناهندگان گریخته از منطقه خودمختار اویغورها در سین کیانگ جمهوری خلق چین، حمایت کنند. این امر باعث برخورد شدید دولت­های این کشورها، به ویژه قزاقستان، با دیپلماسی چینی شد، که سازش در مورد حفظ و احیای تمامیت ارضی خود را تحمل نمی­کند. در این زمینه طرح­ریزی شده است که از اقوام قزاق و نمایندگان دیگر مردم آسیای مرکزی ساکن در منطقه خودمختار اویغوری سین کیانگ به عنوان دارایی­هایی ارزشمند در این روند، استفاده شود.
هدف واشنگتن برای تجدید و تقویت چشمگیر سیاست خود در آسیای مرکزی، به ویژه در کشورهای پساشوروی، همچنین در گزارش 130 صفحه­‌ای RAND  Corporation: "پیشنهاد اجماع برای تجدید نظم منطقه در اوراسیا و اروپای پس از اتحاد جماهیر شوروی"، تأیید می­شود- این گزارش با حمایت Carnegie Corporation نیویورک، که یک بنیاد غیردولتی است، گردآوری شده است. در این گزارش به تدوین پیشنهادهای مربوط به تغییرهای اساسی در برخی از کشورهای اوراسیا، که نویسندگان برای آن از واژه " کشورهای مابین"، یعنی کشورهایی که از نظر فیزیکی در بین روسیه و غرب واقع شده‌­اند، استفاده کرده‌­اند، توجه شده است. تأثیرگذاری و نفوذ بر این کشورها، موضوع مبارزه و کشمکش مداوم، بین ایالات متحده امریکا و روسیه است.
انتهای مطلب/