ایران شرقی/
نقش اقتصادی تدریجی رو به افزایش چین در آسیای مرکزی از اوایل دهه 2000 با توجه به نزدیکی جغرافیایی منطقه به اقتصاد پویای چین، موضوع دور از ذهن نیست. پکن در این زمینه، با دقت یک استراتژی نظامی در منطقه، به ویژه در تاجیکستان، تعیین نموده است. در سپتامبر سال 2016، پکن اقدام به تامین مالی و احداث چندین پایگاه مرزی و دیگر امکانات نظامی (علاوه بر قرارگاه  «گلهان» که در سال 2012 افتتاح شد) کرد تا توانایی‌های دفاعی تاجیکستان در مرز با افغانستان، جایی که ارتش‌های چین و تاجیکستان در اکتبر 2016، تمرینات بزرگ مبارزه با تروریسم، انجام دادند را تقویت نماید. این اقدامات غیر منتظره، موجبات نگرانی روسیه از افزایش نفوذ چین در تاجیکستان را در بر داشت.
پیشینه:
 توسعه اقتصادی چین در تاجیکستان نسبتا جدید است. در اوایل دهه 2000، نفوذ چین در تاجیکستان به دلیل عدم ارتباطات حمل و نقل، بسیار محدود بود. میزان تجارت دو جانبه دو کشور تنها پس از باز کردن بزرگراه اصلی جدید «دوشنبه- کولما» به طور قابل توجهی افزایش یافت. چین، در حدود720  میلیون دلار در بهبود زیرساخت‌های تاجیکستان سرمایه‌گذاری کرده است، از جمله بازسازی، گسترش و بهبود جاده بین «دوشنبه» و «خجند»، که این پروژه از ماه آگوست 2007 با تجهیزات، نیروی کار و نظارت چین، انجام شده است. عامل دیگر توانمندسازی فعالیت‌های اقتصادی چین، در دسترس بودن منابع مالی و آمادگی آن برای سرمایه‌گذاری در بخش‌های کم اهمیت‌تر اقتصاد تاجیکستان بود.
در طول بحران اقتصادی جهانی در سال 2008 و به ویژه با بدتر شدن روابط تاجیکستان با روسیه، روابط اقتصادی دو جانبه چین و تاجیکستان وارد مرحله جدیدی شد. در سال 2009، روسیه در منازعه ازبکستان با تاجیکستان بر سر نیروگاه برق آبی «روگون»، طرف ازبکستان را گرفت و این موضوع عامل اصلی بود که مقامات دوشنبه را به  سمت چین، سوق داد. تاجیکستان، یکی از فقیرترین جمهوری‌های سابق شوروی، به شدت وابسته به واردات برق آبی است و مرتبا با مشکل قطعی برق، مواجه می‌باشد. بنابراین، ساخت  سد روگون، موضوع مرگ و زندگی برای تاجیکستان است، که نیاز فوری به افزایش ظرفیت تولید برق داخلی دارد. مقامات تاجیک می‌گویند، سد راگون قادر به تولید برق برای کل کشور تاجیکستان و همچنین ارائه برق ارزان به بخش‌هایی از افغانستان و پاکستان، می‌باشد.
بنابراین مقامات تاجیکستان به دنبال چین که شریک جایگزین و وزنه تعادل اقتصادی با روسیه بود، رفتند. با این حال، چین که به طور فعال در بخش‌های مختلف اقتصاد تاجیکستان شرکت دارد، مراقب جلوگیری از تجاوز به منافع روسیه نیز می‌باشد. منافع اصلی چین در تاجیکستان در مهندسی قدرت (برق) است، که برای سرمایه‌گذاران خارجی بسیار پر سود است. در عین حال، چین به دنبال این نیست که جای روسیه را به عنوان سازنده اصلی سد برق آبی روگون، بگیرد و با کمال تعجب، «امامعلی رحمان» رئیس جمهور تاجیکستان در اکتبر 2016  اعلام کرد که این کشور، ساخت بلندترین سد برق آبی جهان را دوباره راه‌اندازی کرده است.  رحمان طی سخنرانی که از تلویزیون دولتی تاجیکستان پخش شد، گفت که پروژه روگون در اواخر 2018، تولید برق را آغاز خواهد کرد.
چین از طریق نفوذ رو به رشد اقتصادی خود به تدریج به قدرت اقتصادی برتر منطقه تبدیل شده است. تجارت بین چین و پنج کشور آسیای مرکزی شوروی سابق- قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان- از 1.8 میلیارد دلار در سال 2000  به 50 میلیارد دلار در سال 2013 افزایش یافته است. این در حالی است که نفوذ چین در منطقه و بویژه در تاجیکستان دارای ابعاد نظامی نیز می‌باشد که نگرانی‌های امنیتی را دربر دارد. در واقع، چین با افزایش هزینه‌ در بخش امنیت در منطقه آسیای مرکزی، به دنبال ایجاد منطقه امن در مرزهای خود با افغانستان، پاکستان و تاجیکستان می‌باشد. چین در درجه اول، مراقب تهدید در حال ظهور اسلام‌گرایی افراطی در منطقه است که می‌تواند استان خودمختار اویغور سین کیانگ چین را بی‌ثبات نماید.
مفاهیم:
  به دلایل ذکر شده، چین، یک اتحاد ضد تروریسم با پاکستان، افغانستان، و تاجیکستان به منظور افزایش هماهنگی با کشورهای منطقه برای مقابله با تهدید در حال رشد ستیزه‌جویان داخلی، برقرار نموده است. در این زمینه، فعالیت نظامی چین در تاجیکستان که از جهات دیگر به نظر می‌رسد تحت نفوذ شدید روسیه باشد، رو به افزایش است.
در روزهای 24-20 اکتبر 2016، نیروی مشترک 10 هزار نفری متشکل از نیروهای نظامی ارتش ملی تاجیکستان و ارتش آزادی بخش خلق چین، تمرین 5 روزه مبارزه با تروریسم در منطقه «ایشکوشیم» تاجیکستان، هم مرز با افغانستان، برپا نمودند. تا به امروز، نه پکن نه هیچ یک از شرکای منطقه‌ای آن به طور علنی در مورد همکاری نظامی دوجانبه چین با تاجیکستان اظهار نظر نکرده‌اند. تمایل دوشنبه به تقویت روابط با پکن به فعالیت رو به رشد اسلام‌گرایان افراطی داخلی، یعنی اعضای حزب ممنوعه نهضت اسلامی تاجیکستان، مربوط می‌شود.
اگرچه این تحرکات می‌تواند جایگاه چین را به عنوان یک بازیگر اصلی در آسیای مرکزی، قرار دهد، با این حال، کارشناسان روس ظاهرا در مورد آینده همکاری‌های نظامی چین با آسیای مرکزی، تردید دارند. قابل ذکر است، روسیه حضور تثبیت شده‌ای در منطقه آسیای مرکزی دارد و بزرگترین پایگاه نظامی خارجی آن در قلب تاجیکستان واقع شده است. در حالی که مسکو، علنا فعالیت‌های نظامی چین در تاجیکستان را محکوم نکرده است اما از نفوذ رو به رشد چین در منطقه آسیای مرکزی، خوشنود نیست. اگر چه حضور روسیه در منطقه در دهه گذشته تضعیف شده، اما هنوز هم آسیای مرکزی را به عنوان منطقه‌ای دارای منافع ویژه برای خود می‌داند.
مقامات روسی که سعی دارند فعالیت‌های کنونی چین در تاجیکستان را آشکار نکنند تنها به این موضوع اشاره دارند که اولویت اصلی همکاری نظامی چین و تاجیکستان، امنیت مرزی است. حتی اگر روسیه برای پیوستن به اتحاد چهار وجهی جدید، دعوت نشده باشد، بیش از پنجاه سال حضور نظامی در تاجیکستان داشته است و توافق نظامی جدید بین مسکو و دوشنبه، استقرار نیروهای روسیه در تاجیکستان را تا سال 2042، تمدید می‌نماید.
احتمالا، چین به گسترش نفوذ اقتصادی و نظامی خود در منطقه آسیای مرکزی از جمله در تاجیکستان ادامه خواهد داد. سرمایه‌گذاری مستقیم چین در تاجیکستان در سال 2015 به 273 میلیون دلار رسید. پیامدهای بالقوه وابستگی اقتصادی رو به رشد تاجیکستان به چین در سال 2011 به وضوح مشاهده شد، زمانی که دوشنبه موافقت نمود حدود 1 درصد از خاک خود را در ازای بدهی به پکن واگذار نماید.
سیاست چین نسبت به آسیای مرکزی، تمایل پکن به ایفای نقش محوری در زمینه امنیت در منطقه را نشان می‌دهد که بخش مهمی از سرمایه‌گذاری چند میلیارد دلاری چین در کمربند اقتصادی راه ابریشم است. چین همچنین به دنبال اطمینان از این موضوع است که اسلام‌گرایان و شورشیان تاجیک وابسته به «القاعده» یا طالبان، تهدید جدی برای امنیت ملی آن (به ویژه در استان سین کیانگ) ایجاد نکنند. در آینده، ساختار امنیت منطقه‌ای جدید چین می‌تواند دیگر کشورهای آسیای مرکزی، احتمالا ترکمنستان و ازبکستان را نیز در بر گیرد.
اتحاد جدید نظامی چهارگانه چین-تاجیکستان-افغانستان-پاکستان (به استثنای روسیه) به طور عمده با هدف جلوگیری از تهدید رو به رشد اسلام‌گرایی در منطقه، که بر تمام کشورهای شرکت کننده، تاثیر دارد، صورت می‌گیرد. همچنین از لحاظ ژئوپلیتیکی، چین علاقه‌مند به ایجاد یک "منطقه امن" در امتداد مرزهای آسیای مرکزی خود می‌باشد، از آنجاییکه که این اتحاد اساسا به تقویت هماهنگی کشورها، همراه با آموزش پرسنل نظامی و نیروهای ویژه کمک می‌کند.
نتیجه‌گیری:
ظاهرا، به دلایل مختلف از جمله موانع زبان، مذهب و روش‌های سیاسی نامنطبق، سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی چین به تنهایی برای توسعه نفوذ این کشور در آسیای مرکزی، کافی نیست. بنابراین، چین فعالانه، استقرار و تامین مالی نهادهای «کنفوسیوس» و مراکز زبان در دانشگاه‌های محلی و پیشنهاد برنامه‌های آموزشی و یا مبادله‌ای برای دانشجویان آسیای مرکزی را توسعه می‌دهد.
با این حال، در این مرحله، تمرکز اصلی نظامی چین در صادرات اسلحه، مبارزه با تروریسم، امنیت مرزی و طرح‌های نظامی مشترک است. علاوه بر این، حتی اگر کشورهای آسیای مرکزی مایل به تعمیق روابط با پکن باشند، بسیاری از آنها، و تاجیکستان بیشتر از همه، هنوز قادر به نادیده گرفتن نفوذ روسیه در منطقه و وابستگی شدید خود به روسیه، نیستند.