ایران شرقی/

مقدمه
در ماه ژانویه 2019، گروه تروریستی فعال در آسیای مرکزی، «کتیبه توحیدوالجهاد» (KTJ) رسما بیعت خود را با «ایمن الظواهری»، رهبر جهانی القاعده تجدید کرد. بیش از هفت سال از مرگ «اسامه بن لادن» می‌گذرد  و این گروه همچنان گروه‌های سلفی را درآسیای مرکزی به خود جذب می‌کند. این روند از زمان شروع جنگ داخلی سوریه شدت گرفته، کشوری که هزاران جنگجوی تندرو از آسیای مرکزی را به خود جلب کرد. ناآرامی در سوریه به القائده امکان داد که این کشور را به عنوان تازه ترین وایمن ترین بهشت امن برای ایدئولوژی جهاد جهانی معرفی کند. نزدیکی ایدئولوژیکی گروه‌های آسیای مرکزی با القائده دقیقا در سوریه رخ داد.
 
پیشینه:
گروهای سلفی- جهادی آسیای مرکزی در دو موج مجزا به القائده پیوستند. اولین موج در اواخر دهه 1990 درافغانستان بود، زمانی که شبه نظامیان اویغور از جنبش اسلامی ترکستان شرقی (ETIM) و سفلی‌های جنبش اسلامی ازبکستان (IMU) با القائده بیعت کردند. «اسامه بن لادن» نقشی  کلیدی در  استیلای ایدئولوژیکی القائده درآسیای مرکزی پساشوروی و سین کیانگ چین ایفا کرد. حتی «عبدالحق»، رهبرحزب اسلامی ترکستان (TIP) در 2005 به عضویت شورای القائده درآمد.

موج دوم پس از شروع جنگ سوریه به راه افتاد و مصداق آن تجدید بیعت «کتیبه توحیدوالجهاد» (KTJ) با «ایمن الظواهری» بود. علاوه بر این گروه، «کتیبه امام بخاری» (KIB) از آسیای مرکزی و همچنین گروه‌های اویغور دیگر شامل حزب اسلامی ترکستان (TIP) و «کتیبه الغراب» (KG) از سین کیانگ چین نیز با القائده بیعت کردند. امروزه تمامی این گروه‌ها علیه رژیم بشار اسد در شمال غرب سوریه (استان ادلب) تحت رهبری «هیئت تحریر شام» بزرگترین گروه جهانی سنی مشغول به جنگ هستند. از زمان شروع جنگ سوریه، گروه «هیئت تحریر شام» یکی از رهبران جنگ برای «حزب اسلامی ترکستان»، «کتیبه توحیدوالجهاد» و «کتیبه امام بخاری» مرتبط با القائده بوده است. در حالی که جهادی‌های ازبک و اویغور، زمینه‌های مشترک بسیاری با «هیئت تحریر شام» دارند، اما آزادی نسبی خود را در زمینه اسم سازمان‌ها، منابع و بودجه مالی مجزا وتجهیزات نظامی وتکنیکی خود حفظ کرده‌اند.

ارتباط گروه‌های جهادی آسیای مرکزی با «هیئت تحریر شام» (HTS) درسال‌های 2013 و 2014 و با معرفی این گروه‌ها از سوی القائده انجام گرفت. این گروه‌ها از دکترین ایدئولوژیک القائده پیروی می کنند و با فراخوان القائده از افغانستان وآسیای مرکزی برای جهاد به سوریه رفتند. گروه‌های ازبک و اویغور در بخش‌های تحت کنترل «هیئت تحریر شام» (HTS) درشمال سوریه مستقر شده‌اند. آنها دارای دشمن مشترک در رژیم بشار اسد هستند و هدف مشترکشان تشکیل دولت شریعت در خاورمیانه است. پس از فتح شام و افغانستان، قصد آنها استفاده از تجربه نبردشان در آسیای مرکزی و ایجاد خلافت بر اساس ایدئولوژی القائده در دره فرقانه آسیای مرکزی و سین کیانگ چین است. 

«هیئت تحریر شام» (HTS) ، که سابقا با اسم «جبهه النصره» شناخته می‌شد، توسط القائده و درسال 2012 تشکیل شد. در سال 2017، این گروه جدایی خود را از القائده اعلام کرد و با نام جدید فعلی، «هیئت تحریر شام» به فعالیت خود ادامه داد. با این حال ، فعالیت‌های جهادی‌های ازبک و اویغور، که به القائده وفادارند و در عین حال از «هیئت تحریر شام» پیروی می‌کنند، نشان می‌دهد که ارتباطات فردی و ایدئولوژیک با القائده همچنان پرقدرت است. در واقع، گروه‌های  جهادی از  آسیای  مرکزی درسوریه نقش رابط را بین القائده و  «هیئت تحریر شام» پس از جدایی رسمی این گروه، ایفا می‌کنند.
 
پیامدها:
علت اعلام رسمی بیعت «کتیبه توحیدوالجهاد» (KTJ) با «الظواهری»، اثبات وفاداری به القائده و «هیئت تحریر شام» و تجدید بیعت پس از 2015 بود. بیعت «ابوصالح» رهبر این گروه به صورت یک فایل صوتی از طریق کانال تلگرام و با عنوان " بیعت با القاعده " منتشر شد.  ابو صالح  در خطبه 14 دقیقه‌ای؛ امریکا و روسیه را به عنوان دشمنان مسلمانان معرفی و گروه‌های نظامی را تشویق به  جهاد علیه آنها کرد. این موضع‌ گیریِ  رهبر «کتیبه توحیدوالجهاد»  KTJ) ( کاملا با دکترین ایدئولوژیک القائده همخوانی داردکه بر اساس آن، آمریکا "دشمن اول" مسلمانان است.
وی در توجیه تصمیم خود برای بیعت با القائده از سوره‌ها و آیات قرآن استفاده کرد. بطور خاص، اشاره او به سوره النصر (پیروزی) بود. سپس وی در جملات احساسی اعلام کرد که برای تسریع رسیدن به نصر و پیروزی و اعلام جهاد بر علیه  کافرین،  KTJ با القائده بیعت می‌کند. ابوصالح وعده  داد که پس از فتح دمشق، فلسطین را آزاد کند. لازم به ذکر است که آزادی اورشلیم از اسرائیل، برنامه و هدف «الظواهری» است،  زیرا فلسطین همچنان علت جذب گروه‌های سنی به القائده است.

در ارزیابی تهدید «نیروی مشترک گوانتانامو»، «ابوقتاده الفلسطینی»، روحانی سلفی که به عنوان رهبری اصلی معنوی، جذب کننده نیروهای جدید و تامین‌کننده مالی القائده شناخته می شود، نقش مهمی در جذب گروه‌های شبه ‌نظامی آسیای مرکزی به  القائده  داشته است. امروز، تقریبا 2   هزار  جهادی  اویغور، ازبک، قرقیز و تاجیک عضو القائده هستند. ابوصالح تایید می‌کند که با «ابو قتاده» رایزنی کرده و رضایت وی را برای پیوستن به القائده  جلب کرده است. تضعیف قابل ملاحظه گروه تروریستی داعش نشان می‌دهد که «الظواهری» از لحاظ استراتژیکی اولویت‌های القائده و گروه‌های وابسته به خود را در آسیای مرکزی طوری تعیین کرده که به آنها اجازه می‌دهد در رقابت برای کسب رهبری جهاد جهانی، دوام بیاورند. ادامه جنگ درسوریه برای بسیج بیشتر گروه‌های سلفی جهادی در آسیای مرکزی به سمت القائده موثر بوده است زیرا  ایدئولوژی اصلی این گروه،  پرورش مفهوم جهاد بر علیه "کافران" است.

بطور خاص، «ابوصالح» رهبر  «کتیبه توحیدوالجهاد»  و «عبدالحق» رهبر  «حزب اسلامی ترکستان» تبدیل به پیروان جدی «الظواهری»  شده‌اند  و به شدت ایدئولوژی القائده را ترویج می‌کنند. «بن لادن» همچنان یک قهرمان و شهید برای جهادی های ازبک و اویغور است و استراتژی وتاکتیک‌های القائده  به عنوان مدلی برای نبرد با صلیبی‌های غرب استفاده می شود. «کتیبه توحیدوالجهاد»  (KTJ) و حزب اسلامی ترکستان (TIP)؛ در زمینه فعالیت ایدئولوژیک، از سبک‌ها، روش‌ها و  الگوهای ارائه اطلاعات که توسط القائده به کارگرفته می‌شوند، استفاده می‌کنند. پس از سقوط خلافت در سوریه وعراق، از تعداد حامیان داعش در آسیای مرکزی به شدت کاسته شد، اما «کتیبه توحیدوالجهاد» و «حزب اسلامی ترکستان» توانسته‌اند به یافتن داوطلبان جدید برای عضویت در  القائده ادامه دهند.

رهبران «کتیبه توحیدوالجهاد» (KTJ)، حزب اسلامی ترکستان (TIP) و «کتیبه امام بخاری» (KIB) حامیان تندروی  سلفی‌گری و جهاد هستند وتوانسته‌اند حمایت زیادی در دره فرغانه  به دست بیاورند. در نتیجه، القائده شبکه خود را در آسیای مرکزی  تقویت کرده و منابع سرّی بدست آورده که درصورت نیاز می‌تواند از آنها استفاده کند.

نتیجه‌گیری:
 وزارت امور خارجه امریکا، گروه‌های جهادی- سلفی مستقر در آسیای مرکزی شامل «جنبش اسلامی ازبکستان»، «جنبش اسلامی ترکستان شرقی»، «کتیبه امام بخاری»  ورهبر «حزب اسلامی ترکستان» (عبدالحق) را به خاطر حمایتشان از القائده  به عنوان سازمان‌‌های تروریستی جهانی معرفی کرده  است.  با این حال، با وجود این واقعیت که جهادی‌‌های «کتیبه توحیدوالجهاد»  (KTJ) توانسته‌اند جایگاه بالاتری در میان گروه‌های تروریستی در سایر نقاط دنیا در 5 سال گذشته به دست بیاورند و در این بین از کمک‌های القائده هم استفاده کنند؛ این گروه هنوز در لیست گروه‌های تروریستی آمریکا قرار نگرفته است. قرقیزستان، ازبکستان، قزاقستان، تاجیکستان و روسیه همگی «کتیبه توحیدوالجهاد»  ((KTJ را به عنوان یک سازمان تروریستی می‌شناسند. سرویس امنیت فدرال روسیه  این گروه را مسئول حملات تروریستی به مترو سنت پترزبورگ در آوریل 2017 دانسته ومقامات قرقیز این گروه را مسئول حمله به سفارت چین در بیشکک در 30 آگوست 2016 می‌دانند.

با این حال، فعالیت‌های این گروه از آن زمان همچنان توسعه یافته است. حتی «حزب اسلامی ترکستان» و «کتیبه توحیدوالجهاد» 2 مدرسه در ادلب سوریه تاسیس کرده‌اند ، وفرزندان اویغور و ازبک را بر اساس ایدئولوژی القائده آموزش می‌دهند. با این وصف، توصیه می‌شود که دولت آمریکا و سازمان ملل، اقدامات تنبیهی علیه «کتیبه توحیدوالجهاد» (KTJ) انجام دهند. پس از آن که دولت آمریکا «کتیبه امام بخاری» KIB)) را در لیست سازمان‌های تروریستی جهانی قرار داد، تبلیغات شدید ضدآمریکایی، صهیونیستیِ این گروه و ترویج ایدئولوژی القائده توسط آن، به شدت کاهش یافت.

منبع: پایگاه تحلیلی آسیای مرکزی و قفقاز
(سایت تحلیلی آسیای مرکزی و قفقاز وابسته به دانشگاه جان هاپکینز می باشد)