ایران شرقی/

چندی پیش، نشریه آمریکایی «واشنگتن پست» در گزارشی اعلام کرده بود که چین دارای یک پایگاه نظامی عملیاتی در تاجیکستان است و این پایگاه، فرصتی برای منافع چین و تحولات استراتژیک در سرتاسر آسیای مرکزی فراهم می‌کند. با این حال، چین ممکن است که پایگاه دومی هم واقع در کریدور «واخان» افغانستان داشته باشد. نیروهای چینی از سال 2017 در آنجا حضور داشته‌اند، تقریبا همان زمانی که پایگاه آنها در تاجیکستان راه‌اندازی شده بود. این پایگاه تازه کشف شده چین، همراه با پایگاه این کشور در جیبوتی و پایگاه احتمالی آن در افغانستان، نشان دهنده فشارهای داخلی از سوی «جمهوری خلق چین» و «ارتش آزادی بخش چین»  برای معطوف کردن نیروی نظامی، فراتر از مرزهای چین به عنوان مثال در دریای چین جنوبی می‌باشد.
 
پیشینه:
این پایگاه چینی که در فاصله 12 تا 14 کیلومتری مرز تاجیکستان-افغانستان و 30 کیلومتری مرز تاجیکستان و چین در استان گورنو-بدخشان قرار گرفته است، به یک نقطه ورودی مهم از چین به آسیای مرکزی مشرف بوده و همچنین نزدیک به کریدور مهم «واخان» در افغانستان است که یک راه اصلی برای طرح «کمربند و جاده» چین می‌باشد. تصاویر ماهواره‌ای، وجود هلیکوپترها و مناسب بودن پایگاه را برای اعزام یک نیروی پیاده نظام سبک نشان می‌دهد. این حقایق، ارتباط میان برنامه طرح «کمربند و جاده» چین و پیامدهای سیاسی استراتژیک آن را به همراه اهداف واضح اقتصادی آن برجسته می‌کند.

همکاری نظامی چین با افغانستان و آسیای مرکزی از سال 2016 آغاز شده و افتتاح پایگاه تاجیکستان و احتمالا دومین پایگاه احتمالی در افغانستان به سال‌های 2016 و 2017 و حتی پیش از آن مربوط می‌شود. در واقع، در سال 2016، چین «مکانیسم چهارجانبه هماهنگی و همکاری» با تاجیکستان، پاکستان و افغانستان را به عنوان وسیله‌ای برای به اشتراک‌گذاری اطلاعات و مبارزه با تروریسم شکل داد . پنتاگون، ایجاد یک پایگاه چینی در پاکستان را نیز پیش‌بینی می‌کند. بدیهی است که «مکانیسم چهارجانبه هماهنگی و همکاری» اهداف دیگری نیز از دیدگاه پکن داشته است. این نخستین نشانه از توانایی چین در تجاوز به حاکمیت تاجیکستان نیست، چرا که قبلا "اصلاحات ارضی" (واگذاری بخشی از خاک تاجیکستان به چین) به این دلیل رخ داد که تاجیکستان قادر به پرداخت بدهی‌هایش نبود.

این پایگاه‌ها، همچنین اهداف غیر نظامی چین و ارزیابی تهدید آن را نشان می‌دهند. با توجه به اینکه چین میلیاردها دلار در آسیای مرکزی به عنوان بخشی از طرح «کمربند و جاده» سرمایه‌گذاری کرده، طبیعتا تمایل به محافظت از سرمایه‌گذاری‌هایش باعث می‌شود که اهمیت بیشتری برای سیاست‌گذاری در این مناطق قائل شود. به خصوص، توسعه اقتصادی بلندمدت چین در سین کیانگ و آسیای مرکزی؛ واکنشی به تهدیدات اسلام‌گرایانه یا بسیج ملی اویغور می‌باشد.

به نظر می‌رسد که سرکوب همزمان چین در رابطه با اسلام گراها و اویغورهای سین کیانگ و حتی اتباع قرقیزستان و قزاقستان، با هدف حذف هویت اسلامی آنها و با استفاده از روش‌های نظیر کار اجباری در اردوگاههایی نظیر اردگاههای دوره استالین در شوروی سابق و یا شیوه انقلاب فرهنگی مائو و روش به کارگیری طولانی مدت مخالفان سیاسی در اردوگاه‌های کار اجباری چین کمونیست؛ صورت می‌گیرد. این فعالیت‌های سازمان‌یافته با تمایل چین به فرستادن نیروی نظامی به آسیای مرکزی همراه شده است. بنابراین ملاحظات اقتصادی، سیاسی و قومی در انگیزه‌های چین برای ساخت پایگاه‌های نظامی بی تاثیر نیستند، به خصوص که تروریسم اسلامی در پاکستان و افغانستان به فعالیت خود ادامه می‌دهد.

احتمال رو به افزایش خروج آمریکا از افغانستان نیز تفکر چین را تحت تاثیر قرار داده و این کشور را  تشویق به تلاش برای استفاده از ضعف آمریکا و بهره بردن از برتری‌های خود و دفاع از از سرمایه‌گذاری‌های خود در منطقه می‌کند. همچنین، لازم به ذکر است که این تحولات که در سال‌های 2016 و 2017 آغاز شده، مربوط به سیاست کلی خارجی چین (و نه صرفا در مورد منطقه آسیای مرکزی) است و از آن زمان، پرخاشگرانه‌تر و جسورانه‌تر شده است.
به این ترتیب، تلاش‌های سیاسی مشابهی برای قدرت‌نمایی چین در دریای چین جنوبی، آفریقا و  قطب شمال نیز در حال انجام است. در حالی که چین ممکن است وجود پایگاه‌های خود را در آسیای مرکزی انکار کند، در واقع، وجود چنین امکاناتی به خوبی با ویژگی کلی سیاست امنیتی فعلی چین سازگار است. بنابراين، پايگاه نظامی چین در تاجيكستان، چه یک پایگاه باشد يا بخشی از شبكه‌اي از امکانات چینی که نشان دهنده حضور امنیتی و همكاري چین در سرتاسر آسياي مركزي و جنوبي  است، به وضوح نشان می‌دهد که چین به عنوان يك قدرت بزرگ مصمم است که در هر مکان از منافع عمده خود دفاع کند – هر مکان که "منافع اصلی" چین در معرض خطر است-  چنین اقداماتی به احتمال زیاد در آینده نیز بیشتر رخ خواهد داد.
 
پیامدها:
 کشف پایگاه تاجیکستان از دید روسیه مخفی نمانده است. در سال 2017، «مرکز تحقیقات توسعه» - که یک مرکز تحقیقاتی چینی است - ، چندین محقق روسی را به دفتر خود در پکن دعوت کرد. در یک سمینار خصوصی، مقامات چینی توضیح دادند که چرا چین دارای حضور امنیتی در تاجیکستان است که به کریدور «واخان» افغانستان گسترش یافته و اینکه این پایگاه با اهداف آموزشی و تدارکاتی، و نه اشغال نظامی ساخته شده است. آنها همچنین تلاش کردند تا واکنش روسیه را در مورد حضور چین در حوزه نفوذ سنتی روسیه بسنجند. همانطور که «الکساندر گابوئف»، کارشناس سیاسی مسایل چین در مرکز کارنگی روسیه گفت که چینی‌ها قصد غافلگیر کردن روسیه را ندارند.

به بیان دیگر، علیرغم اظهارنظرهای غربی‌ها مبنی بر این که چین و روسیه در حال حاضر دارای اختلافات چشمگیری هستند که اتحاد آنها را تضعیف می‌کند، دیپلمات‌های چینی، تلاش می‌کنند تا روسیه را از اهداف صلح‌آمیز و خیرخواهانه خود مطمئن کنند. به رغم وجود اختلافات غیرقابل انکار این دو کشور به خصوص در بحث اقتصادی، احتمال از بین رفتن اتحاد آنها در آینده‌ای نزدیک تقریبا غیر ممکن خواهد بود. در حقیقت، با توجه به قدرت همکاری روسیه و چین در زمینه‌های دیگر و شبکه قوی هماهنگی بین دولتی، و وابستگی رو به رشد روسیه به چین، این اتحاد به احتمال زیاد قوی‌تر خواهد شد.

با این وجود، به نظر می‌رسد که در بلندمدت، اهداف چین ممکن است جایگزین اهداف روسیه در آسیای مرکزی شود و این امر، لزوم ساختن چنین پایگاه‌هایی را ایجاب می‌کند. همانطور که یک دیپلمات چینی به Nadege Rolland از دفتر ملی تحقیقات آسیا گفته است، اوراسیا منطقه اصلی است که چین باید برای رسیدن به "همگرایی و تعادل منافع" و هماهنگ‌سازی استراتژی‌های بزرگ اوراسیایی دو کشور، همکاری نزدیکی با روسیه داشته باشد.

 با این حال، تفسیر دیگری نیز وجود دارد که چین، خود را با نگرانی‌ها و هراس‌های مسکو  برای یک مرحله گذار نامشخص وفق می‌دهد و منتظر می‌ماند تا وقتی که روسیه تبدیل به یک «ابرقدرت بی یال و کوپال» شود و پس از آن زمینه برای چین فراهم می‌شود تا برتری کامل خود را بر منطقه اوراسیا اِعمال کند.

بنابراین، پایگاه فعلی چین در تاجیکستان یا پایگاه‌های احتمالی دیگر، تنها پایگاه‌های چین باقی نخواهند ماند به خصوص با توجه به نگرانی‌های پکن در مورد مسلمانان خود و افزایش سرمایه‌گذاری این کشور در آسیای مرکزی و جنوبی. با توجه به احتمال بی‌ثباتی در این منطقه، نیاز به نوعی "سیاست‌گذاری قدرتمند" ممکن است بر چشم‌انداز چین در مورد امنیت منطقه غالب شود و یا به عبارتی، نقش امنیتی چین را در منطقه افزایش دهد. این که آیا در آینده این امر منجر به درگیری با مسکو خواهد شد یا خیر، چنین ملاحظاتی قطعا اتحاد فعلی دو کشور را تحت فشار  بیشتری قرار خواهد داد.

در عین حال، ایالات متحده آمریکا با طرح « کمربند و جاده» چین و دیگر جاه‌طلبی‌های این کشور در سرتاسر جهان به ویژه در آسیا مخالفت می‌کند. دولت «ترامپ» اقدامات گوناگونی را برای ارتقاء همکاری‌های اقتصادی، سیاسی و امنیتی با قزاقستان و ازبکستان انجام داده است و بعید است که دیدگاه خوش‌بینانه‌ای نسبت به سیاست‌های چین در آسیای مرکزی داشته باشد. اگر چین، اقدام به ایجاد شبکه‌ای از پایگاه‌ها یا تأسیسات نظامی در آسیای مرکزی کند، این امر احتمالا واشنگتن را وادار خواهد کرد که سیاست‌های منطقه‌ای خود را با موضع کاملا ضد چینی تقویت کند. همچنین، به احتمال زیاد واشنگتن تلاش خواهد کرد که ژاپن، کره جنوبی، اتحادیه اروپا و قطعا هند را برای مخالفت با طرح «کمربند و جاده» چین و افزایش حضور خود در آسیای مرکزی متقاعد سازد.

این امر کاملا امکان پذیر است که علی رغم جذابیت بسیار بالای قدرت اقتصادی چین، ایجاد تاسیسات نظامی توسط این کشور در منطقه، موجب تحریک بیشتر احساسات ضد چینی که در حال حاضر در سرتاسر آسیای مرکزی وجود دارد، شود. اگر فشار داخلی در کشورهای آسیای مرکزی افزایش یابد یا در صورت تغییر در رهبری مانند قزاقستان، ملاحظات داخلی ممکن است این دولت‌ها را مجبور به موضع‌گیری خصمانه در مورد سرکوب اویغورها در چین کند.
 
نتیجه گیری:
 وجود پایگاه‌های نظامی در یک کشور خارجی به طور اجتناب‌ناپذیری وضعیت استراتژیک و ژئوپلتیک آن کشور را تغییر می‌دهد. ممکن است تاجیکستان تحت فشار بیشتر چین قرار گیرد تا بخش بیشتری از قلمرو و حق حاکمیت خود را در اختیار این کشور قرار دهد. کشورهای دیگر در آسیای مرکزی و جنوبی ممکن است با وضعیت مشابهی روبرو شوند و از طریق بدهی‌های کمرشکن خود وابستگی بیشتری به چین پیدا کنند.
 در حال حاضر نمی‌توان نتیجه این روند را پیش‌بینی کرد؛ زیرا وجود پایگاه نظامی چین در تاجیکستان به تازگی تایید شده است و وضعیت پایگاه احتمالی این کشور در افغانستان هنوز معلوم نیست. با این حال، این گزارش‌ها یک روند قطعی را نشان می‌دهد که عواقب و پیامدهای آن برای آسیای مرکزی، آسیای جنوبی و مناطقِ بسیار فراتر از آن، سرنوشت‌ساز خواهد بود.

منبع: پایگاه تحلیلی آسیای مرکزی و قفقاز-وابسته به دانشگاه جان هاپکینز