موسسه مطالعات راهبردي شرق - ابعاد نظامی‌ طرح "یک کمربند یک جاده" چین در پاکستان

ابعاد نظامی‌ طرح "یک کمربند یک جاده" چین در پاکستان

ایران شرقی/

رئیس جمهور آمریکا در حالی سال جدید را آغاز کرده که میلیاردها دلار کمک امنیتی به پاکستان را معلق گذاشته است، یک نظریه این بود که این تهدید ارتش پاکستان را ترسانده و به همکاری بهتر با متحدین آمریکایی خود وادار خواهد ساخت. اما واقعیت این است که پاکستان حامی ‌جایگزین دیگری دارد.
تنها دو هفته بعد، نیروی هوایی پاکستان و مقامات چینی، آخرین مسائل در مورد پیشنهاد سرّی گسترش ساخت جت‌های نظامی، تسلیحات و سایر سخت افزارها به پاكستان را بررسی کردند. این برنامه محرمانه که نیویورک تایمز آن را مورد انتقاد قرارداد، همکاری بین چین و پاکستان را در کوتاه مدت تقویت می‌کند. پنتاگون اخیرا اعلام کرد که پکن پس از چند دهه بازی برای رقابت و جبران عقب افتادگی‌ها سعی می‌کند خود را مسلح نماید.
تمامی‌ عملیات‌های نظامی ‌به عنوان بخشی از ابتکار کمربند و جاده‌ی چین، طراحی شده و برنامه‌های توسعه زیربنایی یک تریلیون دلاری چین، در سراسر 70 کشور گسترده و اجرایی شده و هزینه آن توسط پکن تأمین می‌شود.

مقامات چینی بارها گفته‌اند که ابتکار کمربند و جاده، صرفا یک پروژه اقتصادی با اهداف صلح آمیز است. اما چین با طرح برنامه‌های خود با پاکستان، برای اولین بار به طور صریح پیشنهاد کمربند و جاده را به جاه طلبی‌های نظامی‌خود پیوند می‌زند و نگرانی بسیاری از ملت‌ها را که به ابتکارات زیربنایی که حقیقتا به پروژه مسلحانه چین کمک می‌کند مشکوک هستند، تقویت و تأیید می‌کند.
پاکستان به عنوان همسایه هسته‌ای و استراتژیک چین، نمونه‌ی برجسته‌ای از چگونگی استفاده از پروژه‌های چینی برای جلب حمایت و محبوربیت پکن در میان مشتریان خود است.

از زمان آغاز برنامه کمربند و جاده در سال 2013، پاکستان، با 62 میلیارد دلار سرمایه گذاری برنامه ریزی شده در پروژه‌هایی بانام"کریدور اقتصادی چین و پاکستان"، محل اصلی این برنامه بوده است. در این بین، چین در زمان مشکلات اقتصادی، بیش از پیش به پاکستان وام داده و این امر دو کشور را به یکدیگر نزدیکتر کرده است.

در بیشتر موارد، با عمیق‌تر شدن روابط غیردوستانه پاکستان و ایالات متحده، این کشور با شدت بیشتری به سمت چین گرایش پیدا کرده است. اگر چه نگرانی برخی از مقامات پاکستانی در مورد از دست دادن اقتدار در برابر متحد ثروتمند آسیایی خود در حال افزایش است، اما مسائل بسیاری وجود دارد که دو کشور در حال حاضر می‌بایست نسبت به هم متعهد بمانند و انتخاب کمی ‌برای پاکستان باقی می‌ماند.
حتی قبل از افشای برنامه همکاری نظامی‌ جدید چین و پاکستان، برخی از بزرگترین پروژه‌های چین در پاکستان به وضوح اهداف استراتژیک را دنبال می‌کند.

تجارت، بنیان بندر ساخته شده به دست چین و منطقه ویژه اقتصادی در شهر گوادر پاکستان است و مسیری برای چین فراهم می‌کند تا سریعتر کالاهای خود را به دریای عرب برساند. اما درصورتی که تنش‌ها روبه وخامت بگذارد و به نقطه محاصره دریایی برسد و دو قدرت، در دریا مقابل یکدیگر قرار گیرند، این منطقه، مهره‌ای استراتژیک در اختیار پکن قرار می‌دهد تا در بازی در برابر هند و ایالات متحده از آن استفاده کند.
نقش کليدي که پاکستان در سيستم ناوبری ماهواره‌ای بیدو (Beidou) چين ایفا می‌کند یکی از مولفه‌های طرح کمربند و جاده است که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. پاکستان تنها کشور بیگانه‌ای است که امکان دسترسی به خدمات نظامی ‌این سیستم را که هدایت دقیق‌تر موشک‌ها، کشتی‌ها و هواپیما‌ها را ممکن می‌سازد، در اختیار دارد. این همکاری به معنای توسعه طرح بیدو به سایر کشورهای تعریف شده در طرح کمربند و جاده است، اما ظاهرا پایان دادن به وابستگی مشتریان چین به شبکه جی. پی. اس. (GPS) نظامی‌آمریکا است که مقامات چینی به دلیل نظارت و دستکاری ایالات متحده، به آن اعتماد ندارند.
چین متحدی قابل قبول و مسئول همچون پاکستان یافته و با وجود مرزهای مشترک و تاریخ طولانی همکاری؛ وجود هند در جنوب آسیا؛ بازار بزرگ فروش و تجارت اسلحه با پتانسیل رشد؛ و وفور منابع طبیعی، طبعا چنین اتحادی توجیه می‌شود.
در حال حاضر چین، معرض بهتری برای نمایش فناوری امنیتی و نظارتی خود به دست آورده است، حال آن که پیشتر این جایگاه را در رابطه نظامی با ایالات متحده تعریف کرده بود.
پریسیلا موریوچی، مدیر توسعه تهدید استراتژیک در ریکوردد فیوچر(Recorded Future) که یک شرکت نظارت بر تهدید سایبری واقع در ماساچوست است اظهار می‌کند که "تمرکز طرح کمربند و جاده بر روی جاده‌ها، پل‌ها و بنادر قراردارد، زیرا این موارد پروژه‌های ساخت و ساز ملموسی هستند که مردم به آسانی می‌توانند آنها را ببینند. اما تکنولوژی‌ها و فن‌آوری‌ سیستم‌های امنیتی آینده، می‌تواند بزرگترین تهدید امنیتی در پروژه کمربند و جاده باشد".

ثروتی در دریا
اتحاد امنیتی قوی چین و پاکستان در مسیری طولانی تا دریای عرب گسترده شده است.
در سال 2015، تحت برنامه یک کمربند-یک جاده، چین، بندر تازه تاسیسی در شهر ساحلی گوادر پاکستان را در اختیار گرفت و این پروژه را که شامل منطقه ویژه اقتصادی بزرگی برای شرکت‌های چینی بود، با برنامه‌ی عمرانی حدود 800 میلیون دلاری تقویت کرد. اتصال این بندر به غرب چین، شبکه‌ی جدید 2000 مایلی از بزرگراه‌ها و مسیرهای ریلی را ایجاد خواهد کرد که از ممنوعه‌ترین محدوده‌های پاکستان یعنی ایالت بلوچستان، منطقه‌ای غنی از منابع که توسط ستیزه جویان نا امن شده است، می‌گذرد.
چشم انداز کلی این پروژه این است که به کالاهای چینی اجازه می‌دهد مسیرهای طولانی‌تر و گران‌تر از طریق اقیانوس هند را دور بزند و مجبور نباشد از آب‌های سرزمینی چندین متحد آمریکا در آسیا عبور کند.
با این حال، به گفته مقامات، از ابتدا جزئیات کلیدی این پروژه، از جمله شرایط وام و مدت اجاره نامه که بیش از 40 سال است و اینکه یک شرکت دولتی چینی امنیت عملیات در این بندر را تضمیین می‌کند، از عموم مردم پنهان نگه داشته شده است.
اگر در پاکستان نگرانی‌هایی درباره هزینه‌های پنهان کریدور اقتصادی چین و پاكستان که با نام CPEC شناخته می‌شود، وجود دارد، سوءظن‌هایی در رابطه با زوایای پنهان نظامی‌ این پروژه نیز وجود دارد.
در سال‌های اخیر، شرکت‌های دولتی چینی، بنادری را در نقاط استراتژیک در اطراف اقیانوس هند، از جمله درسریلانکا، بنگلادش و مالزی ساخته‌اند و یا ساخت آن را آغاز کرده‌اند.
مقامات چینی اصرار داشتند که این بنادر نظامی‌نخواهند بود. اما تحلیلگران به تازگی ابراز می‌کنند كه در هر حال هدف عملیات نهایی چین همانند زمانی كه مسلح نمودن جزایر مورد تنازع در دریای جنوبی خود را آغاز كرد، ورود به سرزمین‌های ساحلی است كه می‌تواند سرمایه نظامی‌ مهمی ‌باشد.
پس از اینکه سریلانکا، نتوانست بدهی بهره‌دار خود به چین را بازگرداند، در یک قرارداد اجاره نامه 99 ساله، بندر ساخته شده به دست چین در‌هامبنتوتا را تحویل چینی‌ها داد. مقامات هند و آمریکا این استدلال را بیان کردند که چین از ابتدا درصدد کنترل این بندر بوده است.
مایک پنس معاون رئیس جمهور آمریکا در ماه اکتبر ابراز داشت که سریلانکا هشداری برای تمام کشورهای درگیر در طرح کمربند و جاده است که چین آنها را از طریق آن طرح در تله بدهی گرفتار می‌کند.
پنس در سخنرانی خود گفت: "چین از دیپلماسی - به اصطلاح- بدهی برای گسترش نفوذ خود استفاده می‌کند.
پنس افزود: " از سریلانکا خواسته شد که بدهی‌های عظیمی ‌را به عهده بگیرد تا شرکت‌های دولتی چین بتوانند بندری با ارزش تجاری مشکوک ایجاد کنند." "این بندر به زودی به یک پایگاه نظامی ‌برای نیروی دریایی چین تبدیل می‌شود."
تحلیلگران نظامی ‌پیش‌بینی می‌کنند که چین پس از توافق فروش هشت زیردریایی به پاکستان طی یک قرارداد 6 میلیارد دلاری در سال 2015، می‌تواند از گوادر برای گسترش ناوگان دریایی خود استفاده کند. چین می‌تواند برای سوخت گیری مجدد زیردریایی‌های خود و گسترش نفوذ ناوگان دریایی خود در سطح جهانی از تجهیزاتی که به کشورهای جنوب آسیا می‌فروشد استفاده کند.

افزایش بدهی
هنگامی ‌که چین در سال 2013 طرح کمربند و جاده را راه اندازی کرد، دولت جدید نواز شریف در پاکستان آن را پاسخی برای بسیاری از مشکلات خود می‌دید.
حملات‌تروریستی و شهرت همیشگی این کشور به فساد موجب می‌شد تا سرمایه گذاری خارجی در پاکستان ناچیز باشد و پاکستان به شدت به یک شبکه جدید نیرو برای کمک به کاهش کمبود مداوم برق نیاز داشت.
مقامات پاکستانی می‌گویند که پکن برای اولین بار طرح عبور بزرگراهی از منطقه غربی سین کیانگ از طریق پاکستان را که به بندر گودار متصل می‌شد، پیشنهاد داد. اما مقامات پاکستانی اصرار داشتند که نیروگاه‌های جدید زغال سنگ ساخته شوند. چین با این امر موافقت کرد. مقامات چینی و پاکستانی در طی هفته‌های اخیر در بررسی مجدد طرح کریدور اقتصادی (CPEC) بر سر این مسئله که اگر چه پاکستان مشکل بدهی دارد، اما به چین بدهکار نیست به بحث پرداختند. در ماه اکتبر، بانک مرکزی این کشور میزان کل بدهی و فشار بدهکاری را حدود 215 میلیارد دلار که 95 میلیارد دلار آن شامل بدهی‌های خارجی می‌باشد، اعلام کرد. در حالی که نیمی‌ از پروژه CPEC تکمیل شده است – پاکستان- به لحاظ ارزش مالی - 23 میلیارد دلار به چین بدهکار است.

اما این کشور می‌تواند 62 میلیارد دلار بدهی خود به چین را- قبل از این که سود بدهی به بالغ بر 90 میلیارد دلار برسد، در سال‌های آینده تحت برنامه توسعه کمربند و جاده پرداخت کند.
اشرف واترا، مدیر بانک مرکزی پاکستان، در سال 2015 به طور عمومی‌ اعلام کرد که وی هیچ گونه شفافیتی در مورد سرمایه گذاری‌های چین در پاکستان نمی‌بیند و نگران افزایش سطوح بدهی‌ها است. این سخنان پس از ماه‌ها محفوظ نگه داشتن؛ بیان شد.

آقای واترا، که بازنشسته شده است تکرار می‌کند که "سوال اصلی من این بود: آیا ما امکان سنجی و هزینه- سود این پروژه‌ها را بررسی و و تجزیه و تحلیل کرده‌ایم؟ "پاسخ آنها همگی دوپهلو و مبهم بود."
احسان اقبال، وزیر کابینه و معمار اصلی CPEC در دولت قبلی، ابراز می‌کند که این پروژه به خوبی مورد بررسی قرار گرفته و گزارش آقای واترا را رد می‌کند.
آقای اقبال در مصاحبه‌ای اظهار داشت: "هیچ کس به دنبال سرمایه گذاری در این کشور نیست- چینی‌ها با این کار دست به ریسک زده‌اند.
این امر در حال تحقق است. به گفته مقامات، اولین بازپرداخت بدهی پاکستان به چین برای سال آینده تنظیم شده و از حدود 300 میلیون دلار آغاز و به تدریج تا جایی افزایش خواهد یافت که تا سال 2026 به حدود 3.2 میلیارد دلار می‌رسد. و پاکستان در حال حاضر در پرداخت بدهی خود به شرکت‌های چینی با مشکل روبرو است.
پاکستان در حال حاضر جت‌های جنگنده JF-17 طراحی شده توسط چین را می‌سازد. پاکستان همچنین طبق یک قرارداد محرمانه، در ساخت نسل جدیدی از جنگنده‌ها با چین همکاری خواهد کرد.

جت‌های جنگنده و ماهواره‌ها
براساس طرح پیشنهادی اعلام نشده که توسط نیروی هوایی پاکستان و مقامات چینی در آغاز سال جاری تنظیم شده است، منطقه ویژه اقتصادی طبق طرح کریدور اقتصادی چین- پاکستان(CPEC) در پاکستان ایجاد خواهد شد تا نسل جدیدی از جت‌های جنگنده تولید شود. برای اولین بار، سیستم‌های ناوبری، سیستم‌های رادار و سلاح‌های ویژه کشتی (onboard weapons) به طور مشترک توسط هر دو کشور در کارخانه‌های پاکستان ساخته خواهد شد.
این طرح پیشنهادی، که توسط مقامات وزارت برنامه‌ریزی و توسعه تایید شده است، همکاری فعلی چین و پاکستان در حوزه جنگنده‌ی JF-17 که در مجتمع هوائی نظامی‌کمرا (Kamra) واقع در ایالت پنجاب پاکستان مونتاژ می‌شود را گسترش می‌دهد. جت‌های طراحی شده چینی، جایگزین جنگنده‌های F-16 ساخت آمریکا که دسترسی به آنها به دلیل تضعیف روابط اسلام آباد و واشنگتن دشوار شده است خواهند شد.
مقامات در اسلام آباد ابراز می‌کنند که اگر چه این برنامه‌ها در مراحل نهایی تأیید قرار دارد، اما انتظار می‌رود دولت فعلی این پروژه را تصویب کند.
دیپلمات‌های غربی اظهار می‌دارند که پاکستان ویترینی برای سایر کشورهای جهان است که به دنبال انتقال ارتش خود از وابستگی به تجهیزات آمریکایی و استفاده از تسلیحات چینی هستند و به این دلیل، چین مخالف فروش چنین تسلیحات پیشرفته‌ای مانند موشک‌های بالستیک نیست – در حالی که ایالات متحده به متحدان خود مانند عربستان سعودی این تسلیحات را نمی‌فروشد- معامله با پاکستان می‌تواند سرآغازی برای ورود تسلیحات چینی به بازار بزرگتری در جهان اسلام باشد.
سال‌ها است که برخی از مهمترین هماهنگی‌های نظامی‌ بین چین و پاکستان در حوزه هوایی ادامه یافته است.
تنها چند ماه پیش از اینکه پکن از طرح "کمربند و جاده" در سال 2013 پرده بردارد، قراردادی را در زمینه ساخت شبکه‌ای از ایستگاه‌های ماهواره‌ای در این کشور آسیای جنوبی با پاکستان امضا کرد تا به موجب آن سیستم ناوبری بیدو (Beidou) را به عنوان جایگزینی برای شبکه GPS آمریکا ایجاد نماید.
با نامیدن بخش شبکه ماهواره‌ای به عنوان " جاده ابریشم اطلاعاتی " در یک گزارش دولتی در سال 2015 از سوی دولت چین، بیدو به سرعت به جزء اصلی طرح کمربند و جاده تبدیل شد.

بیدو مانند GPS، عملکردی غیر نظامی ‌و نظامی‌ دارد. اگر آزمایش آن در پاکستان به خوبی انجام شود، پکن می‌تواند خدمات نظامی ‌بیدو را به کشورهای دیگر ارائه دهد، و یک بلوک از مللی که نظارت بر اقدامات نظامی‌ آنها برای ایالات متحده سخت‌تر خواهد بود، تشکیل دهد.
تا سال 2020، تمام 35 ماهواره برای این سیستم با همکاری سایر کشورهای طرح کمربند و جاده، در راستای تکمیل بیدو پرتاب خواهند شد.
خانم موریوچی، عضوگروه تحقیقات Recorded Future، اظهار داشت که "بیدو، به هر دلیلی که کاربران از آن استفاده کنند (ردیابی غیر نظامی ‌برای یافتن مسیر خود به فروشگاه مواد غذایی و یا کاربردهای دولتی برای ایجاد هماهنگی در پرتاب موشک‌ها) این‌ها همه چیزهایی است که چین می‌تواند آن را پیگیری کند". "و این مسئله قابل توجهی است. چرا که این دولت اقتدارگرا به تامین کننده اصلی فناوری کشورهای متعددی در آسیا، آفریقا و اروپا تبدیل خواهد شد."
پرتاب ماهواره‌های چین، برای پنتاگون شوم است. طبق گزارش پنتاگون که در ماه می ‌در کنگره منتشر شده است، ارتش چین " با وجود موضع عمومی ‌این کشور در برابر نظامی‌سازی فضا، همچنان به تقویت قابلیت‌های نظامی‌هوایی خود، از جمله توسعه بیدو و تسلیحات جدید ادامه می‌دهد.
فؤاد چوهدری، وزیر اطلاعات پاکستان در ماه اکتبر اظهار داشت که پاکستان تا سال 2022، فضانورد خود را با کمک چین به فضا خواهد فرستاد.
او در یک مصاحبه گفت: "روابط ما با چین نزدیک است و نزدیک‌تر می‌شود." "وقت آن است که غرب از خواب بیدار شود و اهمیت ما را دریابد."

ارتش پاکستان
اگر چه رابطه میان چین و پاکستان به وضوح نزدیک‌تر شده، اما این رابطه بدون تنش نبوده است. کریدور اقتصادی چین و پاکستان همچنان می‌تواند نسبت به تغییرات سیاسی در پاکستان آسیب‌پذیر باشد- همان طور که این امر در سال جاری در مالزی اتفاق افتاد و سه پروژه بزرگ شرکت‌های چینی را معلق نمود.
عمران خان، در مبارزات انتخاباتی پارلمانی که در ماه ژوئیه با نخست وزیری وی خاتمه یافت، متعهد شد تا در صورت پیروزی در انتخابات، پروژه‌های CPEC را بازبینی کند و مورد مذاکره مجدد قرار دهد. عمران خان پس از دیدار با پادشاه عربستان سعودی در ماه سپتامبر گفت که این پادشاهی نیز با سرمایه گذاری در طرح CPEC موافقت کرده است.
از این رو، به منظور ارزیابی پروژه‌های CPEC توسط دولت، وزیر جدید بازرگانی پاکستان، توقف تمامی‌ این پروژه‌ها را خواستار شد.
تغییرات دولت جدید پاکستان، خشم پکن را برانگیخت و آنها را نسبت به شکست طرح کمربند و جاده در سطح جهانی نگران کرد.
اما چین در پاکستان، متحدی همیشگی دارد که می‌تواند دستیابی به مسائل را برای آن هموار سازد: نیروی نظامی‌ قدرتمند این کشور آماده است خزانه او را با میلیون‌ها دلار از طریق CPEC و بُرد مزایده‌های زیرساختی شرکت‌های وابسته به ارتش پُرکند.
کمی‌ بعد از اظهارنظر وزیر بازرگانی، فرمانده ارشد ارتش پاکستان، ژنرال قمر جاوید باجوا، برای ملاقات با رئیس جمهور شی جین پینگ، به سرعت به پکن سفر کرد. این ملاقات شش هفته پیش از نخستین دیدار رسمی‌عمران خان با رییس جمهور چین و سفری که به عنوان یک اولویت در نظرگرفته شده بود، صورت گرفت.
بیانیه‌های ارتش نشان می‌دهند که ژنرال باجوا و آقای شی جین پینگ به طور مفصل در مورد پروژه‌های کمربند و جاده گفتگو کرده‌اند.
ژنرال باجوا "ابراز داشت که طرح ابتکاری کمربند و جاده همراه با طرح کریدور اقتصادی (CPEC) به عنوان پرچم‌دار آن، به رغم تمام شكست‌ها، موفقیت آمیز است و ارتش پاكستان امنیت همه هزینه‌های CPEC را تضمیین می‌کند.
کمی ‌پس از نشست پکن، دولت پاکستان، دعوت خود از عربستان سعودی را برای پیوستن به CPEC ادامه نداد و تمام مذاکرات درمورد توقف یا لغو پروژه‌های چینی متوقف شد.

بحران مالی در پاکستان، دولت عمران خان را مجبور کرده است تا از وام دهندگان بین‌المللی که نیاز به شفافیت سیاسی دارند، وام بگیرد، این امر چین را با چالش دیگری در سرمایه گذاری‌های خود مواجه می‌سازد.
در ماه سپتامبر، نماینده‌های بین‌المللی حامل پیام‌های مشابهی با این مضمون به اسلام آباد سفر کردند که در صورت تقاضای کمک مالی، پاکستان می‌بایست میزان وام‌های چین را مشخص کند.
در اواخر سپتامبر، دولت پاکستان در ملاقات با مقامات صندوق بین‌المللی پول، کمکی مالی تا 12 میلیارد دلار را تقاضا نمود. طبق روابط مورد بررسی صندوق و یک مقام پاکستانی، نمایندگان صندوق، پاکستان را تحت فشار قرار دادند تا تمام توافقنامه‌های موجود با دولت چین و ورودی مذاکرات آتی CPECرا به اشتراک بگذارد. صندوق همچنین به دنبال حصول اطمینان از این امر بود که پاکستان از کمک مالی برای بازپرداخت وام‌های CPEC استفاده نخواهد کرد.
مقامات پاکستانی می‌گویند که سفارت چین در اسلام آباد با درخواست مخفی ماندن قراردادهای CPEC مشارکت خود را نیز افزایش داده و وعده داده‌اند تا منابع مالی پاکستان را با وام‌های دو جانبه تامین کنند.
عمران خان سه ماه پس از شروع به کار، درمورد وعده‌های انتخاباتی خود نسبت به آشکارسازی ماهیت سرمایه گذاری 62 میلیارد دلاری که پکن نسبت به پاکستان متعهد شده است، خوب عمل نکرده است، و دولت وی براساس قراردادی که با صندوق بین‌المللی پول منعقد نموده است از وعده‌های خود پا پس کشیده است.
در اوایل ماه نوامبر، عمران خان با شی جین پینگ در پکن ملاقات کرد که طی آن انتظار می‌رفت وام‌های دو جانبه و کمک‌های مالی برای کاهش بحران مالی پاکستان محقق گردد.
در عوض، دولت وی وعده‌های مبهمی ‌برای یک معامله "به طورکلی" که از اعلام جزییات آن سرباز زد بدست آورد .
انتهای مطلب/

«آنچه در این متن آمده به معنای تأیید محتوای آن از سوی «موسسه ایران شرقی» نیست و تنها در راستای اطلاع رسانی و انعكاس نظرات تحليلگران و منابع مختلف منتشر شده است»