ایران شرقی/
وقایع سال گذشته در آسیای مرکزی قابل توجه‌تر از آن بود که پیش‌بینی می‌شد. از جمله اتفاقات مهم سال گذشته در آسیای مرکزی می‌توان به پیامدهای مختلف رکود اقتصادی در سراسر پنج کشور آسیای مرکزی؛ درگذشت یکی از رهبران قدیمی این منطقه، شنیده شدن طنین جنگ افغانستان در سمت مرز آسیای مرکزی و افزایش بازداشت‌ها و دستگیری‌ها به اتهام ارتباط با تروریسم در کشورهای آسیای مرکزی، اشاره نمود.
همچنین در طول سال گذشته، سرکوب مخالفان سیاسی، فعالان حقوق بشر و روزنامه نگاران مستقل، توسط بسیاری از دولت‌های منطقه شدت یافت.
ترکمنستان
ترکمنستان در طول سال 2016، بحران اقتصادی شدیدی را تجربه نمود. گاز طبیعی، تنها منبع درآمد این کشور می‌باشد و این در حالی است که قیمت‌های جهانی گاز به نصف کاهش یافت و حتی به کمتر از سه سال گذشته رسید. ترکمنستان در آغاز سال 2016، روسیه را به عنوان مشتری گاز خود از دست داد و متوجه شد قراردادهایی که با دو مشتری دیگر، یعنی ایران و چین امضا کرده بود، درآمد کمی برای این کشور داشته است. قرار بود ایران در قالب کالاها و خدمات، 3 میلیارد دلار بابت واردات گاز به ترکمنستان بپردازد. مشکل این است که ایران در سال جاری بین 8 و 9 میلیارد متر مکعب گاز از ترکمنستان وارد می‌کند که ارزش آن کمتر از 3 میلیارد دلار خواهد بود. همچنین ترکمنستان در پایان سال 2016، خواستار طلب 2 میلیارد دلاری از ایران شد که تهران آن را قبول ندارد.
چین برای توسعه میدان گازی «گالکینیش» و ساخت خط لوله برای حمل گاز ترکمنستان به چین، به این کشور پول قرض داده است. احتمال می‌رود ترکمنستان امسال 30 میلیارد متر مکعب گاز به چین صادر نماید. البته هنوز مشخص نیست که چین بابت واردات گاز چقدر به ترکمنستان می‌پردازد، اما به طور قطع کمتر از 200 دلار در هر 1000 متر مکعب گاز خواهد بود، و درصد نامعلومی از گاز ترکمنستان برای پرداخت بدهی چند میلیارد دلاری این کشور به چین، صادر می‌شود.
در همین حال، در طول سال 2016، تعلیق گسترده در بخش نفت و گاز ترکمنستان اتفاق افتاد. برآوردهای غیر رسمی نشان می‌دهد، بیش از 50 درصد از نیروی کار واجد شرایط در حال حاضر بیکار هستند و گزارش‌های عقب افتادن دستمزدها متداول شده است. کمبود کالاهای اساسی از جمله آرد، شکر، و روغن پخت و پز و صفوف طولانی مردم که در انتظار خرید سهمیه کالاهای اساسی خود هستند از مشکلات دیگری است که ترکمنستان با آن مواجه است.
و همچنین مشکلات امنیتی در طول مرز 744 کیلومتری ترکمنستان با افغانستان وجود دارد که دولت ترکمنستان آن را انکار و رسانه‌ها و دولت افغانستان آن را تایید می‌کنند. روسیه نیز از این وضعیت بسیار نگران است و «سرگئی شایگو» وزیر دفاع خود را در ماه ژوئن به ترکمنستان فرستاد که این اولین سفر یک وزیر دفاع روسیه به ترکمنستان از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بود.
این در حالی است که دولت ترکمنستان هیچ یک از این مشکلات را اذعان نمی‌کند. بر اساس گفته «قربانقلی بردی محمداف»، رئیس‌جمهور و دولت وی، ترکمنستان هنوز در "عصر طلایی" به سر می‌برد.
به نظر می‌رسد سیاست رسمی بیطرفی ترکمنستان که ظاهرا برای منزوی کردن این کشور از بقیه جهان استفاده می‌شود، دولت این کشور را از درخواست کمک مالی خارجی منع می‌نماید. دولت ترکمنستان تصویر قدرتمندی از این کشور ساخته و به عموم مردم می‌گوید که نیازی به کمک‌های خارجی نیست.
با این اوصاف که دولت ترکمنستان به مردم خود القا کرده هیچ گونه مشکل اقتصادی وجود ندارد، چگونه می‌تواند به مردم کشور توضیح دهد که در حال حاضر وام‌های خارجی برای حفظ اقتصاد کشور مورد نیاز است.
همچنین این احتمال وجود دارد که اگر عشق آباد در پی وام‌های خارجی باشد، ممکن است وام دهندگانی که به این کشور تمایل داشته باشند را پیدا نکند. ترکمنستان، برای یک ربع قرن بازیگر صحنه بین‌المللی نبوده و با این وضعیت چه کسی  به ترکمنستان کمک می‌نماید؟
تاجیکستان
«امامعلی رحمان»، رئیس‌جمهور تاجیکستان در سال 2016 نشان داد که وی بسیار متفاوت از همتایان ترکمن خود، در گذشته یا حال نبوده است. در دسامبر سال 2015، مجلس تاجیکستان قانونی را تصویب کرد که به رحمان عنوان «بنیانگذار صلح و وحدت ملی، پیشوای ملت» عطا نمود. در ماه می، رای دهندگان اصلاحاتی را در قانون اساسی به تصویب رساندند که شامل حذف محدودیت‌هایی برای حکومت رحمان بود که تا کنون چهار بار در رای‌گیری‌هایی که مورد تایید ناظران بین‌المللی نبوده به عنوان رئیس‌جمهور انتخاب شده است.
مقامات تاجیک در طول سال 2016 به شدت همه مخالفان سیاسی را سرکوب کردند. بزرگترین حزب مخالف این کشور، «حزب نهضت اسلامی تاجیکستان» که به مدت 15 سال از احزاب پارلمانی این کشور بود، در آغاز سال 2015 از پارلمان حذف و سپس یک حزب ممنوعه اعلام شد و در لیست گروه‌های افراطی قرار گرفت. محاکمه رهبران این حزب در اوایل سال 2016 آغاز شد و در نهایت همه آنها محکوم و زندانی شدند. وکلای آنها نیز متهم و زندانی شدند.
این در حالی است که کمپین‌های علیه رسانه‌های مستقل در تاجیکستان تشدید شده است. بسیاری از روزنامه‌نگاران از کشور فرار کرده‌اند، حداقل دو روزنامه مستقل تعطیل شده و بسیاری هراس دارند که این مقدمه‌ای برای تعطیلی همه رسانه‌های مستقل باشد.
وضعیت اقتصادی تاجیکستان هرگز خوب نبوده و این کشور از ابتدا وابسته به کمک‌های خارجی بوده است. دولت تاجیکستان مانند ترکمنستان، بر روی پروژه‌های عجیب و غریب مانند بلندترین میله پرچم جهان، هزینه کرده است. رحمان، اخیرا با پروژه ساخت شهری بزرگ در یک منطقه کم جمعیت در شمال تاجیکستان موافقت نمود. (این منطقه به دلیل کم آبی، جمعیت اندکی دارد اما این موضوع برنامه‌های دولت برای ساخت شهر جدید را متوقف نساخته است)
در سال 2016 سیستم بانکی تاجیکستان با بحران مواجه شد که تا پایان سال ادامه داشت. پس از ناکامی در جذب کمک‌های مالی بین‌المللی، دولت تاجیکستان مجبور شد برای نجات بانک صادرات تاجیکستان، دومین وام‌دهنده بزرگ کشور، 250 میلیون دلار بپردازد. همچنین سپرده گذاران این بانک در طول سال گذشته برای برداشت پول‌های خود با مشکلات فراوانی مواجه بودند.
تاجیکستان، وابسته‌ترین کشور جهان به وجوه ارسالی کارگران مهاجر می‌باشد. اما وجوه ارسالی که بیشتر از روسیه فرستاده می‌شد، با توجه به مشکلات اقتصادی روسیه، به کمتر از نصف نسبت به سال 2013 رسید.
در همین حال، اعضای خانواده رحمان به اشغال پست‌های دولتی ادامه می‌دهند. بر اساس گزارش‌ها، «آزاده» دختر رحمان در ماه ژانویه، رئیس ستاد ریاست جمهوری شد و در ماه می، به یک کرسی تازه در مجلس سنا دست یافت. «رستم امامعلی» پسر رئیس جمهور در سال 2016، رئیس سازمان مبارزه با فساد بود در همین حال، متمم قانون اساسی در ماه می، سن واجد شرایط برای ریاست‌جمهوری را از  35 سال به 30 سال کاهش داد. (امامعلی در روز 19 دسامبر 29 ساله شد). انتخابات ریاست جمهوری آینده تاجیکستان برای سال 2020 برنامه ریزی شده است.
در عین حال، دولت تاجیکستان دوستان قدرتمندی دارد. روسیه یک پایگاه نظامی در تاجیکستان دارد و چین با تاجیکستان هم‌مرز است و از گسترش افراط‌گرایی افغانستان از طریق تاجیکستان به غرب چین، که بخش قابل توجهی از جمعیت آن مسلمان هستند، هراس دارد.
ازبکستان
مهم‌ترین خبر سال آسیای مرکزی، مرگ اسلام کریموف رئیس جمهور ازبکستان در تاریخ دوم سپتامبر 2016 بود. (نورسلطان نظربایف، رئیس جمهور قزاقستان در حال حاضر آخرین رهبر دوران شوروی در منطقه است که هنوز در قدرت می‌باشد.)
مرگ کریموف، احتمالات زیادی را برای آینده ازبکستان مطرح ساخت. «شوکت میرضایف»، نخست وزیر کریموف، به سرعت رئيس جمهور موقت کشور اعلام شد و در انتخابات چهارم دسامبر 2016 به عنوان رئیس جمهور ازبکستان  انتخاب شد.
هدف سیاست خارجی منطقه‌ای میرضایف، ترمیم روابط این کشور با همسایگان خود می‌باشد که در طول 25 سال ریاست‌جمهوری کریموف دچار آسیب شده بود. همسایگان آسیای مرکزی ازبکستان، به وضوح از این تغییرات خشنود هستند و ازبکستان نیز به نوبه خود امیدوار به بهره‌مند شدن از این بهبود روابط می‌باشد.
این تغییرات در زمان مناسبی صورت می‌گیرد، چراکه به رغم آنچه مقامات ازبک می گویند، اقتصاد کشور به کمک نیاز دارد. به دست آوردن آمار اقتصادی قابل اعتماد از ازبکستان دشوار است، اما اطلاعاتی از داخل کشور نشان می‌دهد حقوق کارمندان به موقع پرداخت نشده است. کمبود پول نقد، کمبود بنزین و اختلالات جریان برق و گاز وجود دارد.
میرضایف وعده‌های بسیاری داده است و قابلیت تبدیل ارز یکی از این وعده‌ها است. در بازار سیاه، «صوم»، پول ملی ازبکستان دو برابر نرخ رسمی دلار ایالات متحده، معامله می‌شود. میرضایف گفته است ازبکستان در جستجوی سرمایه گذاران خارجی می‌باشد، اما تا کنون هیچ کس به جز روسیه تمایل زیادی به سرمایه‌گذاری در این کشور آسیای مرکزی نشان نداده است.
میرضایف، 13 سال نخست وزیر کریموف بود. در حالی که امیدهایی برای پیشرفت این کشور وجود دارد، اما به نظر نمی‌رسد اصلاحات اجتماعی و سیاسی در فهرست کارهای دولت جدید باشد.
قزاقستان
قزاقستان، قدرتمندترین کشور آسیای مرکزی شناخته می‌شود، هر چند در طول نیمه اول سال 2016 وضعیت نگران‌کننده‌ای بر این کشور حاکم شد. اقتصاد قزاقستان وابسته به صادرات نفت است و در ماه آگوست سال 2015، همزمان با کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی، دولت قزاقستان ارزش پول ملی رایج این کشور«تنگه» را شناور ساخت. در اواسط ژانویه 2016  ارزش تنگه در برابر دلار از 1 دلار معادل 180 تنگه به 1 دلار معادل 360 تنگه کاهش یافت.
کسانی که بر اساس نرخ قبلی دلار وام مسکن گرفته بودند، اولین گروهی بودند که از کاهش ارزش پول ملی کشور متضرر شدند. تظاهرات‌هایی در ماه ژانویه آغاز شد، اما دولت قزاقستان در همان ماه با اعلام ناگهانی انتخابات پارلمانی، توجهات را منحرف ساخت.
دلیل ارائه شده برای انتخابات زودهنگام، نیاز به نمایندگان جدید با ایده‌های تازه برای مقابله با بحران اقتصادی بود. در پایان، مجلس جدید منتخب، شامل همان سه حزب سیاسی قبلی با همان تعداد کرسی پیشین بود. بر اساس گزارش رادیو اروپای آزاد/ سرویس قزاق، 43 درصد از نمایندگان مجلس قبلی، کرسی‌های خود را حفظ کردند.
اما انحراف توجهات به انتخابات ماه مارس، مدت زیادی به طول نینجامید و در ماه آوریل، موضوع اصلاحات ارضی، نارضایتی اجتماعی جدیدی را بوجود آورد به خصوص گسترش شایعاتی مبنی بر تصرف زمین‌های کشاورزی توسط چینی‌ها، مردم را به شدت نگران ساخت. بیشتر این شایعات بی‌اساس بود، اما با کاهش قدرت خرید اکثر مردم قزاقستان، این سوال در اذهان شکل گرفت که چه کسانی منابع مالی کافی برای اجاره و یا خرید زمین‌های قزاقستان را در اختیار دارند.
تظاهرات‌ها، با شکایت‌های بسیار از نگرانی در مورد اصلاحات ارضی، در پایان ماه آوریل آغاز شد. با وجود تلاش مسئولان برای جلوگیری از هرگونه نمایش بیشتر نارضایتی عمومی، در تاریخ 21 می تظاهرات بزرگتری در سراسر کشور برگزار شد.
این وضعیت، سوالاتی را در مورد ثبات آینده قزاقستان مطرح ساخت و شیوع عجیب و غریب خشونت در شهر غربی آکتوبه در اوایل ماه ژوئن، چنین نگرانی‌هایی را تایید می‌نمود. یک گروه از مردان جوان پس از سرقت از یک فروشگاه اسلحه، حمله آماتوری به یک پست نظامی را راه‌اندازی نمودند و این در حالی بود که بسیاری از مهاجمان کشته شدند. مقامات قزاقستان، این رویداد را حمله تروریستی خواندند و گفتند که این مهاجمان با افراط‌گرایی اسلامی در ارتباط بودند، اگر چه شواهد کافی در اینباره وجود نداشت.
اما تا پایان سال، وضعیت تثبیت شده بود. ارزش تنگه بین 330 و 340 در برابر دلار ایالات متحده ثابت ماند. برخی کارگران شرکت نفت در نهایت اخراج شدند اما راه‌اندازی مجدد میدان‌های نفت و گاز کاشاگان در بخش قزاقستان دریای خزر در اواخر سال 2016، وعده ایجاد اشتغال و درآمدی که به شدت مورد نیاز برای خزانه دولت بود را به ارمغان آورد.
قرقیزستان
قرقیزستان نیز از کشورهای موفق آسیای مرکزی به شمار می‌آید.
با این حال این کشور دارای مشکلات مالی است. اما قرقیزستان یک مصرف کننده نفت و گاز خالص است، به طوری که افت قیمت‌های جهانی این کالاها به نفع این کشور بوده است. مشکلاتی با سرمایه‌گذاران خارجی در صنعت معدن قرقیزستان و عمدتا استخراج طلا وجود داشته، اما بیش از دو دهه است که این مشکلات تقریبا مرتفع شده است.
قرقیزستان در ماه آگوست سال 2015 به اتحادیه اوراسیایی اقتصادی به رهبری روسیه (EEU) پیوست.   تجارت در میان اعضای این اتحادیه (ارمنستان، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان، و روسیه) به طور مداوم کاهش یافته است، اما عضویت در این اتحادیه به اشتغال کارگران مهاجر قرقیزستان در روسیه کمک کرده است. قرقیزستان یکی از کشورهایی است که بیشترین وابستگی به وجوه ارسالی کارگران مهاجر را در دنیا دارد اما با وجود کاهش شدید وجوه ارسالی به کشورهای دیگر آسیای مرکزی از جمله تاجیکستان و ازبکستان (با تعداد زیادی کارگران مهاجر در روسیه) در سال 2016، عملا میزان وجوه ارسالی به قرقیزستان افزایش یافته است.
اما با این حال، «الماس بیک آتامبایوف» رئیس‌جمهور این کشور به خود و حزب سیاسی سابق وی، حزب سوسیال دموکرات قرقیزستان، آسیب زده است. آتامبایوف در ماه دسامبر از برگزاری همه پرسی در مورد اصلاحات قانون اساسی حمایت کرد، قانون اساسی که در سال 2010 بعد از سقوط «قربان‌بیک باقی اف»، رئیس جمهور سابق قرقیزستان نوشته شده بود و مشخصا نباید تا سال 2020 تغییری در آن بوجود می‌آمد.
این رفراندوم نشانگر نوعی اختلاف بود و با عجله برای تصویب به مجلس برده شد. این در حالی بود که مردم فرصت کمی برای بحث در مورد اصلاحات داشتند و به گزارش رادیو اروپای آزاد/ سرویس قرقیزستان، تعداد کمی از مردم در مراکز رای‌دهی در مورد تغییراتی که از آن‌ها خواسته شده بود به آن رای دهند، اطلاع داشتند.
برنامه‌های رفراندوم، میان متحدان سیاسی سابق که پس از باقی اف در سال 2010 به قدرت رسیده بودند، شکاف ایجاد نمود و در نهایت باعث فروپاشی ائتلاف حاکم در پارلمان شد.
این همه پرسی در یک رای گیری در ماه دسامبر به تصویب رسید، اما کمتر از نیمی از رای دهندگان واجد شرایط، آراء خود را به صندوق‌های رای انداختند. با توجه به انتخابات ریاست جمهوری قرقیزستان که برای اواخر سال 2017 برنامه ریزی شده است، به نظر می‌رسد، موضوع این همه پرسی زودهنگام دوباره مطرح شود.
در پایان، به غیر از قزاقستان که وضعیت بهتری دارد، چهار کشور دیگر آسیای مرکزی با چالش‌های جدی در سال 2017 مواجه خواهند بود.