در استراتژی منطقه‌ای آمریکا در قبال آسیای مرکزی، هدف اصلی ایجاد یک «عمق استراتژیک» برای کشور محصور در خشکی افغانستان است که این هدف از طریق ایجاد همکاری‌های نزدیک‌تر بین این کشور و همسایگان شمالی‌ خود محقق می‌شود. واشنگتن امیدوار است با اصلاح «شبکه توزیع شمالی» (راه ترانزیت محموله‌های نظامی آمریکا از طریق کشورهای آسیای مرکزی به افغانستان) براساس شرایط جنگ سرد جدید موجود بین این کشور با روسیه، بتواند در صورت بسته شدن مسیرهای ترانزیتی ناتو و آمریکا در پاکستان به هر دلیلی، از این مسیر به عنوان یک مسیر جایگزین مطمئن برای انتقال سرباز و تدارکات به افغانستان استفاده کند. طبق برآوردهای واشنگتن، رهبری جدید و «اصلاح طلبانه» میرضیایف می‌تواند با این طرح همراهی کند.

ایران شرقی/

با پایان یافتن سال 2017، جنگ افغانستان به نقطه بحرانی خود رسید و سال 2018 نیز احتمالا خونین‌ترین سال این جنگ 17 ساله خواهد بود. «مایک پنس» معاون رئیس جمهور آمریکا در سخنرانی خود در دسامبر 2017 تصریح کرد که «پیروزی» هدف نهایی این جنگ است. وی مدعی شد که استراتژی آمریکا در حال «ثمر دادن» است و آمریکا، طالبان را در موضع دفاعی قرار داده است. اما به نظر می‌رسد که لحظات حساسی پیش‌روی این نبرد باشد.
 
نکته مهم این سخنرانی، تهدید آشکار پاکستان از سوی «پنس» بود. وی گفت: «مدت‌های طولانی است که پاکستان پناهگاه‌های امنی در اختیار طالبان و بسیاری از سازمان‌های تروریستی قرار داده اما این دوران دیگر به سر آمده است. رئیس جمهور ترامپ رسما در این باره به پاکستان هشدار داده است.»

حال سئوال بزرگ اینجا است که آمریکا چگونه می‌تواند چنین موضع خصمانه‌ای در قبال پاکستان اتخاذ کند، در حالی که این کشور کنترل مسیرهای تدارکاتی پاکستان را در دست دارد؟ آیا ترامپ یک «پلان B» دارد؟ به نظر می‌رسد که چنین طرحی در حال اجرا باشد.

19دسامبر 2017، در آستانه سفر از پیش اعلام نشده «پنس» به افغانستان، ترامپ تماس تلفنی با «شوکت میرضیایف» رئیس جمهور ازبکستان برقرار کرد تا درباره «امنیت منطقه‌ای و یافتن فرصت‌های بهبود همکاری» با وی گفتگو کند. کاخ سفید در بیانیه خود تصریح کرد که ترامپ و میرضیایف درباره «نقش ازبکستان در آسیای مرکزی، از جمله حمایت این کشور از استراتژی رئیس جمهور ترامپ در آسیای جنوبی و اقدامات ایالات متحده در افغانستان» بحث و گفتگو کردند.
این تماس تلفنی، سرآغازی مهم برای واشنگتن به حساب می‌آمد؛ واشنگتنی که طی دهه گذشته، سیاست جامعی در قبال آسیای مرکزی نداشته است. این گفتگوی تلفنی، 2 هفته پس از سفر اشرف غنی رئیس جمهور افغانستان به تاشکند انجام شد. در جریان این سفر، توافقاتی در زمینه واردات اقلام دارویی و کشاورزی و همچنین تجهیزات ساختمانی و ترابری از ازبکستان به افغانستان انجام شد.
 
گفتگوی تاشکند و کابل درباره مناسبات و پروژه‌های مشترک
قرار است متخصصان ازبکی مبادرت به احداث یک خط انتقال برق از منطقه «کشک دریا» به منطقه «پل خمری» واقع در شمال افغانستان کنند. همچنین آنها قرار است کار احداث خط آهنی را تکمیل کنند که شهر «مزار شریف» را از طریق شهرهای شمالی «شبرغان» و «میمنه» به شهر «هرات» متصل می‌کند.  
موضوع مهم دیگر، طرح برقراری اولین خط منظم پروازی بین کابل – تاشکند، طی 25 سال گذشته است که این کشورها را به اروپا و آمریکا متصل خواهد کرد. همچنین افغانستان امیدوار است بتواند کنسولگری خود را در شهر «تَرمَذ» واقع در جنوب ازبکستان، در نزدیکی مرز افغانستان را، بازگشایی کند.
اما نکته مهم سفر غنی، تشکیل یک کمیسیون مشترک "افغانستان ـ ازبکستان" برای ایجاد امنیت منطقه‌ای بود. به نظر می‌رسد تلاش‌های جدی (تحت نظارت آمریکا) در جریان است تا مشارکت استراتژیکی بین افغانستان و ازبکستان شکل گیرد. ماه می سال 2017، میرضیایف نماینده ویژه خود را در امور افغانستان معرفی کرد.
یک هفته پس از سفر غنی، وزیر خارجه ازبکستان از تشکیل یک ساختار مذاکره‌ای جدید موسوم به «C5+1» بین 5 کشور آسیای مرکزی و افغانستان خبر داد که هدف آن، ایجاد یک محمل موثر برای بحث درباره مجموعه مسائل منطقه‌ای و همچنین انجام اقدامات مشترک در زمینه صلح و توسعه پایدار با حمایت سازمان ملل می‌باشد.

تنها 2 روز پس از تماس تلفنی ترامپ با میرضیایف، «عبدالعزیز کامل‌اف» وزیر خارجه ازبکستان برای یک «سفر کاری» وارد کابل شد. طبق بیانیه منتشر شده از سوی تاشکند، کامل‌اف سیاستمدار کهنه کار (که زمانی با رژیم طالبان در کابل مذاکره کرده بود) در دیدار با غنی، بر لزوم توسعه مناسبات ازبکستان و افغانستان در همه زمینه‌های مورد علاقه 2 طرف تأکید کرد.
اما این مسائل در کنار هم چه معنایی می‌دهند؟

تلاش آمریکا برای اعمال نفوذ مجدد در آسیای مرکزی
لازم به یادآوری است که در گزارش شش ماهه پنتاگون به کنگره آمریکا در دسامبر 2017 تصریح شده است: «با توجه به نیاز ما به دسترسی به "شبکه توزیع شمالی"، آسیای مرکزی همچنان اهمیت زیادی برای منافع امنیتی آمریکا دارد. ایالات متحده همچنان باید به تلاش‌های خود برای حفظ دسترسی‌ها، حمایت از حاکمیت منطقه‌ای ... و ایجاد روابط نزدیک‌تر بین کشورهای آسیای مرکزی و افغانستان ادامه دهد.»
علاوه بر این، در استراتژی جدید امنیت ملی ترامپ که دسامبر 2017 اعلام شد، تأکید شده است که «ایالات متحده خواهان وجود کشورهایی در آسیای مرکزی است که بتوانند در مقابل سلطه‌گری قدرت‌های رقیب مقاومت کنند.» منظور از «قدرت‌های رقیب» بدون شک، روسیه و چین می‌باشد.
در مجموع باید گفت در استراتژی منطقه‌ای آمریکا در قبال آسیای مرکزی، هدف اصلی ایجاد یک «عمق استراتژیک» برای کشور محصور در خشکی افغانستان است که این هدف از طریق ایجاد همکاری‌های نزدیک‌تر بین این کشور و همسایگان شمالی‌ خود محقق می‌شود. در همین حال، واشنگتن امیدوار است با اصلاح «شبکه توزیع شمالی» (راه ترانزیت محموله‌های نظامی آمریکا از طریق کشورهای آسیای مرکزی به افغانستان) براساس شرایط جنگ سرد جدید موجود بین این کشور با روسیه، بتواند در صورت بسته شدن مسیرهای ترانزیتی ناتو و آمریکا در پاکستان به هر دلیلی، از این مسیر به عنوان یک مسیر جایگزین مطمئن برای انتقال سرباز و تدارکات به افغانستان استفاده کند. 
با توجه به موارد گفته شده، می‌توان چنین نتیجه گرفت که دولت ترامپ قصد دارد تا بار دیگر به سطح بالای نفوذی که آمریکا تا 10 سال پیش در آسیای مرکزی داشت دست پیدا کند؛ در آن زمان آمریکا مجبور شد به خاطر فشارهای مشترک روسیه و چین به کشورهای منطقه، پایگاه‌های نظامی خود را به شکل حقارت آمیزی تخلیه کند.
طبق برآوردهای واشنگتن، رهبری جدید و «اصلاح طلبانه» میرضیایف می‌تواند با این طرح همراهی کند. در واقع، ازبکستان در طول تاریخ، از رقابت موجود بین قدرت‌های بزرگ به نفع خود بهره‌برداری کرده است؛ و برنامه‌های بازسازی افغانستان هم می‌تواند فرصتی برای یک تجارت پرسود چند صد میلیون دلاری باشد.
«میرضیایف» نگرانی‌هایی درباره سفر رسمی به آمریکا دارد. گرچه ترامپ تاکنون میزبان هیچ یک از رهبران این منطقه نبوده است اما قطعا انتظار یک کمک 2 جانبه را خواهد داشت. راه اندازی مجدد پایگاه هوایی «خان آباد» به عنوان یک قطب ترانزیتی برای نیروهای آمریکایی مستقر در افغانستان همان چیزی است که می‌تواند ترامپ را خوشحال کند. اگر چنین اتفاقی رخ دهد در آن صورت، ترامپ می‌تواند هشدارهای خود به پاکستان را چند برابر کند.

در عین حال، قدرت‌های تثبیت شده جهانی تمایلی ندارند تا فضاهای استراتژیک خود را تسلیم کنند. 26 دسامبر 2017، مسکو برای بررسی وضعیت امنیتی منطقه، نشست «غیر رسمی» کشورهای مشترک المنافع (CIS) را برگزار کرد که میرضیایف نیز دعوت روسیه را برای شرکت در این نشست پذیرفت. به نظر می‌رسد که آسیای مرکزی در آستانه تجربه یک مرحله جدید از دیپلماسی رقابتی است.
انتهای مطلب/