ایران شرقی/
منبع: شبکه تحلیلی منطقه‌ای آسیای مرکزی (КААН)

از سال 2007 آموزش و پرورش، مهم‌ترین حوزه همکاری در استراتژی اتحادیه اروپا در حوزه آسیای مرکزی بوده است و در این راستا، برنامه‌های مربوط به تشویق اصلاحات اساسی و مدرنیزه‌سازی نظام‌های آموزشی در منطقه آغاز شده است. با این وجود، پس از گذشت 20 سال، برخی گزارشها حاکی از آن‌ است که حضور اتحادیه اروپا در آسیای مرکزی تا حد زیادی با محدودیت‌هایی مواجه است. بطور مشخص، کمک‌های اتحادیه اروپا به ازبکستان در حوزه آموزش و پرورش، به دلیل خودکامگی دولت ازبکستان به تعویق افتاده است و تاشکند اعمال تغییرات را تهدیدی برای قدرت خود تلقی می‌کند.

این وضعیت در حالیست که اتحادیه اروپا برای تجدید نظر در استراتژی خود در رابطه با آسیای مرکزی از سال 2019 باید یک رویکرد منسجم‌تر برای تامین مالی بلند مدت داشته باشد. استراتژی جدید اتحادیه اروپا باید از طریق جذب بیشتر طرفهای ذی نفع مانند معلمان، دانش‌آموزان و والدین باشد. این رویکرد جدید می‌تواند شامل ایجاد پروژه‌های هدفمندتر و دقیق‌تر مانند افزایش تعداد جوانان تحصیل‌کرده ازبک تبار در اروپا، افتتاح شعبه‌های دانشگاه‌های اروپایی و توسعه روابط بین بخش‌های دولتی و خصوصی باشد.

بهبود نظام آموزشی از لحظه استقلال

فروپاشی شوروی  آسیب جدی به حوزه آموزش و پرورش ازبکستان وارد آورد. در حال حاضر که یک چهارم قرن از استقلال این جمهوری می‌گذرد، باز هم این کشور با کمبود جدی منابع، در مدارس و دانشگاه‌ها مواجه است. کمتر از یک چهارم کودکان به مهد کودک می‌روند و در مدارس ابتدایی و متوسطه صدها هزار دانش‌آموز به صورت شیفتی (مدارس دو نوبتی)، آموزش می‌بینند. پس از اتمام دوران مدرسه، از هر  11 نفر تنها یک نفر وارد دانشگاه می‌شود. علاوه بر این، کشور با مشکلاتی پیرامون استخدام معلمان هم مواجه است. حقوق‌های کم و حجم کاری زیاد انگیزه بسیاری از معلمان را از بین برده و در برخی کلاس‌ها دروس مهمی چون ریاضی، به دلیل نبود معلمان متخصص در این حوزه، آموزش داده نمی‌شود.
اتحادیه اروپا برخلاف بسیاری از دیگر اهداکنندگان خارجی (که کمک‌های خود را در حوزه آموزش ابتدایی و متوسطه متمرکز کرده‌اند) توجه خود را در آموزش عالی و اصلاحات اساسی مانند تغییر برنامه آموزشی و تجدید نظر در روش‌های آموزشی متمرکز ساخته تا ازبکستان را از کلاس آموزش شوروی به آموزش غربی و مدرن منتقل کند.
 
مقامات ازبکستان؛ انگیزه کم در پذیرش اصلاحات اروپایی

موفقیت کمک‌های خارجی به شدت به انگیزه کشورهای دریافت کننده کمک بستگی دارد. حوزه آموزش و پرورش ازبکستان همواره تحت کنترل شدید قرار داشته است. اسلام کریم‌اف علی‌رغم باز بودن ازبکستان برای همکاری خارجی، خواهان اجرای تفاهم‌نامه‌های به امضا رسیده با اتحادیه اروپا و پیشبرد ایده‌های غربی نبود. در نتیجه، مقامات ازبکستان دسترسی خارجی‌ها به سطوح آموزشی را محدود و بیشتر کمک‌های اروپا را به گفتگوی رسمی در سطح عالی اختصاص می‌دادند.

در هر جامعه، دانش یک جریان مداوم از بالا به پایین (یا از پایین به بالا) نیست، بلکه شامل جریانات آزاد و وسیع بین افراد و سازمان‌ها می‌شود. بدین ترتیب، مهم است که کمک‌های خارجی در حوزه آموزش و پرورش به تعامل با وزارت آموزش و پرورش محدود نشود و در سطح محلی هم به کار برده شود. با این وجود، هم در زمان اسلام کریم‌اف و هم در زمان میرضیایف اساتید، دانش‌آموزان و والدین به ندرت در فرآیند مباحثات و اتخاذ تصمیمات مربوط به بهبود روش‌ها و استراتژی اصلاحات طراحی شده توسط رئیس‌جمهور ازبکستان یا اهداکنندگان خارجی مداخله می‌کنند. به همین دلیل، بسیاری از اصلاحات در سطح محلی مورد توجه لازم قرار نگرفتند و در سطح بیانیه باقی ماندند.

هدف مشارکت دولت ازبکستان در برنامه‌های اروپا - اجرای سیاست public relations به منظور تقویت مشروعیت سیاسی بود، نه تعهد واقعی به اصلاحات. از سال‌های 1990 کریم‌اف نظریه‌های غربی از قبیل حقوق بشر و دمکراتیزه‌سازی را در راستای منافع خود به کار می‌برد. وی از این مفاهیم در آثار و بیانیه‌هایش پیرامون آموزش و پرورش استفاده می‌کرد و از این طریق، ایدئولوژی خود را در حوزه آموزش پیش می‌برد. مقامات ازبکستان در ظاهر حیثیت بین‌المللی همکاری خود با اتحادیه اروپا را بهبود بخشیدند تا باز بودن فضای کشور برای همکاری منطقه‌ای را نشان دهند.

اتحادیه اروپا قصد دارد از طریق گفتمان‌هایی از قبیل آزادسازی، پلورالیسم، دمکراتیزه‌ کردن و مدرن ‌سازی؛ منطقه را از سیستم سوسیالیستی مدرسه-دانشگاه به سیستم غربی منتقل کند. بر این اساس، اکثر برنامه‌های کمکی اروپا برای تحقق پیش‌نیازهای تاریخی و اجتماعی مختلف، ارزش‌ها، توانایی‌ها و آرمان‌ها در سطح عالی و نه در سطح طرفین ذی نفع و بدون توجه لازم به پس زمینه‌های محلی متعدد طراحی شده‌اند.

ازبکستان مداخله کمی در برنامه‌های آموزشی اروپایی داشته و عدم احساس تعلق و رویکرد کلیشه‌ای اتحادیه اروپا به مخالفت مدارس ازبکستان با پیشنهادات اتحادیه اروپا منجر شده است. بسیاری از معلمان و والدین در ازبکستان پایبند ارزش‌های خاص میراث شوروی بوده و این ارزش‌ها را مثبت ارزیابی می‌کنند. از نظر آنها استفاده از رویکرد جدید در آموزش و پرورش فرآیندی است که از خارج معرفی شده و سیستم آموزشی فعلی را نابود می‌کند. به اعتقاد آنها:

1. خصوصی سازی آموزش عالی که اغلب به عنوان تجاری سازی آموزش و پرورش (که قبلا رایگان و جهانی بود) تفسیر می‌شود، نابرابری را تقویت می‌کند. چرا که مانع دستیابی بسیاری از دانشجویان بی‌بضاعت به آموزش می‌شود.
   اتحادیه اروپا سعی دارد از طریق مخالفت با سیستمی که مردم آسیای مرکزی در آن رشد کرده‌اند و معلمان در آن پرورش یافته‌اند، این سیستم را "آموزش از دست رفته" نشان دهد.
   پروژه‌های اروپایی یا دیگر پروژه‌های غربی که معلمان را به تغییر جهت از آموزش متمرکز بر معلم؛ به آموزش متمرکز بر دانش‌آموز، فرا می‌خواند، تاثیر بسیار کمی دارند. این نظریات برای بسیاری از معلمان؛ غیر اصولی و غیر قابل اجرا هستند، مگر اینکه شرایط اجتماعی آنها را به طور کامل بهبود بخشند.