ایران شرقی/

این روزها، خشکسالی یکی از چالش‌های بزرگی است که پس از ناامنی و جنگ، زندگی میلیون‌ها تن از مردم افغانستان را در معرض خطر قرار داده است. طی 2 دهه گذشته، این پنجمین باری است که افغانستان با پدیده خشکسالی مواجه شده است. از آنجا که بخش قابل توجهی از اقتصاد افغانستان به کشاورزی و دامپروری وابسته می‌باشد، پدیده خشکسالی به سرعت بر چرخه اقتصاد اثر خواهد گذاشت و زندگی مردم این کشور به ویژه کشاورزان را تحت تاثیر قرار خواهد داد. 
طبق گزارش «بانک جهانی» از سال 2002 بدین سو، حدود 6.5 میلیون نفر در افغانستان تحت تأثیر خشکسالی قرار گرفته‌اند که البته این رقم، شامل تعداد افراد آسیب دیده امسال نمی‌شود. همچنین طبق پیش‌بینی «بانک جهانی» وقوع خشکسالی شدید در افغانستان، حدود 3 میلیارد دلار خسارت در حوزه کشاورزی به این کشور وارد خواهد آورد.

طبق آخرین گزارش «دفتر هماهنگی سازمان ملل در امور بشردوستانه» امسال پدیده «لانینا» (وضعیتی است که در قسمت مرکزی و شرقی استوایی اقیانوس آرام، آب سردتر از حالت طبیعی می‌شود. لانینا تقریباً متضاد ال‌نینو است.) اثرات مخربی بر فصل کاشت افغانستان داشته است به نحوی که میزان بارش نزولات در اغلب نقاط این کشور حدود 70 درصد کاهش نشان می‌دهد. طبق گزارش «دفتر هماهنگی سازمان ملل در امور بشردوستانه»، از هر 3 ولایت افغانستان، 2 ولایت تحت تأثیر خشکسالی قرار گرفته‌اند که این مسئله امنیت غذایی 2 میلیون نفر را به‌ شدت به مخاطره انداخته است.
به تازگی، دولت افغانستان و دیگر نهادهای بین‌ المللی نیز درباره وقوع خشکسالی در این کشور ابراز نگرانی کرده‌اند. بر اساس اعلام «وزارت کشاورزی، آبیاری و دامداری افغانستان»، با توجه به سطح تهدیدات خشکسالی، ولایت‌های کشور به 3 دسته تقسیم می‌شوند:

 
آنالیز میزان بارش‌های فصل جاری و کاهش منابع آبی در افغانستان، آوریل 2018 (منبع: یونیسف)
 
 
طبق گزارش سازمان ملل، ولایت‌های بادغیس، بلخ، فاریاب، جوزجان، هلمند، نیمروز، اورزگان، قندوز، تخار، هرات، غور و فراه بیش از دیگر مناطق از آسیب‌های خشکسالی متأثر شده‌اند. در 20 ولایتی که بیشترین آسیب را از خشکسالی دیده‌اند، حدود 16.8 میلیون نفر زندگی می‌کنند که از این میان، 14.8 میلیون نفر از طریق کشاورزی، دامداری و مشاغل وابسته آن درآمدزایی می‌کنند و حدود 2 میلیون نفر با خطر گرسنگی مواجه هستند. این در حالی است که همین اکنون نیز 13 میلیون نفر در این ولایت‌ها غذای کافی برای خوردن در اختیار ندارند.

با توجه به اینکه اقتصاد افغانستان متکی به کشاورزی است، انتظار می‌رود که ادامه روند کنونی، اقتصاد افغانستان را نیز تحت تأثیر قرار دهد. طبق آخرین گزارش «دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل» در شرایطی که تولید گندم در سال گذشته تقریبا 70 درصد کمتر از میانگین تولید 5 سال قبل از آن بوده است، پیش بینی می‌شود که میزان تولید در سال 2018 حتی به کمتر از این مقدار نیز برسد و از 4.2 میلیون تن به 3.5 میلیون تن کاهش پیدا کند. این در حالی است که افغانستان برای مصرف داخلی خود هر ساله به بیش از 6.6 میلیون تن گندم نیاز دارد. البته مقامات افغان عنوان می‌کنند که بیش از 220 هزار تن گندم ذخیره دارند که البته بعید به نظر می‌رسد این میزان بتواند پاسخگوی نیازهای غذایی این کشور باشد.

نبود آب همچنین کشاورزان را بر آن داشته است تا با به تأخیر انداختن زمان کاشت و کاهش اراضی زیر کشت، میزان خسارات خود را به حداقل ممکن برسانند. به گفته «عبدالماجد» هماهنگ کننده «سازمان خوار و بار و کشاورزی سازمان ملل» (فائو) در امور کشاورزی و امنیت غذایی، خشکسالی اثرات نامطلوبی بر فصل کاشت زمستانی 2017 / 2018 داشته است و انتظار می‌رود که این وضعیت، فصل کاشت بهاره و تابستانه 2018 را نیز با مشکل مواجه کند. این در حالی است که فصل کاشت قبلی را باید به طور کامل از دست رفته دانست. به گفته «عبدالصبور رحمانی» رئیس اداره کشاورزی هرات، خشکسالی باعث از بین رفتن نیمی از محصول گندم در این استان شده است و بسیاری از کشاورزان که کاشت دیم داشتند و متکی به بارش‌های زمستانی بودند، تقریبا همه چیز خود را از دست داده‌اند. در استان بادغیس نیز 80 تا 85 درصد کشاورزان تقریبا همه محصول بهاره خود را از دست داده‌اند.

علاوه بر این، کمبود آب باعث خشک شدن مراتع یا بهره‌برداری بیش از حد از آنها شده و خساراتی را به دامداران و چوپان‌ها (مثل قبیله چادرنشین «کوچی») وارد کرده است. کمبود غذای دام، علاوه بر مرگ و میر حیوانات، میزان تولید شیر آنها را نیز کاهش داده و ضمن کاهش 20 تا 40 درصدی قیمت دام، موجب 2 برابر شدن قیمت علوفه شده است. این مسئله باعث کاهش درآمد دامداران و همچنین کاهش میزان تولید محصولات خانگی وابسته به دام شده است.  
 
طبق گزارش مقامات افغان، تنها در ولایت هلمند، حدود 150 هزار رأس دام به خاطر خشکسالی تلف  شده‌اند و سطح ذخایر آبی در 9 فرمانداری این ولایت، کاهش قابل توجهی داشته است. همچنین گفته می‌شود که برخی خانواده‌ها در ولایت هلمند، برای مقابله با این معضل، از زمین‌های کشاورزی خود به عنوان مرتع دام استفاده می‌کنند. رئیس اداره کشاورزی ولایت قندوز نیز عنوان کرده است که حدود 1.5 میلیون رأس دام در این منطقه با معضل غذایی مواجه شده‌اند و از بین 1000 روستای این منطقه، بیش از 600 روستا از نبود آب رنج می‌برند.
 
تشدید اثرات خشکسالی به خاطر درگیری
در همین حال، طبق گزارش سازمان ملل، وجود درگیری‌ در بسیاری از نقاط کشور باعث تشدید اثرات خشکسالی شده و دسترسی روستائیان به بازار را محدود کرده است. طبق این گزارش، بزرگان روستاها در هلمند برای دسترسی به بازارهایی که در مناطق تحت کنترل دولت قرار دارند باید از گروه‌های مسلحی که روستای آنها را تحت کنترل دارند اجازه بگیرند.

در ولایت ارزگان نیز مردم به خاطر جنگ و ناامنی جاده‌ها نمی‌توانند به بازار اصلی «ترینکوت» دسترسی داشته باشند. در پی بروز درگیری در این ولایت در ماه آوریل و بسته شدن موقت جاده منتهی به قندهار، قیمت گندم در این منطقه 50 درصد افزایش یافت و قیمت مواد غذایی تازه در مدت چند روز 4 برابر شد.
 
اولین مهاجرت‌ها به سمت غرب
طبق گزارش «دفتر هماهنگی سازمان ملل در امور بشر دوستانه»، به خاطر خشکسالی و به اتمام رسیدن ذخایر غذایی خانواده‌ها، از ابتدای ماه می، اولین جریان مهاجرت از ولایت‌های غور و بادغیس به شهر هرات، گزارش شده است. تا اواسط ماه می، بیش از 21 هزار نفر به خاطر خشکسالی مهاجرت کردند که 20 هزار نفر از آنها تاکنون کمک‌های اضطراری دریافت کرده‌اند. در حال حاضر، هیچ گزارشی دال بر مهاجرت مردم به سمت ولایت‌های جنوبی مخابره نشده است. به گفته مقامات، کمپ‌های نزدیک شهر هرات محل اسکان بیش از 28 هزار نفر شده است. اغلب این افراد، کشاورزان و خانواده‌های آنها هستند که حدود 70 درصد آنها از استان «بادغیس» به این منطقه مهاجرت کرده‌اند. به گفته «حامد مبارز حامدی» رئیس ستاد مدیریت بحران افغانستان در منطقه غرب، ناامنی و خشکسالی 2 پدیده‌ای هستند که مردم را به مهاجرت به سمت هرات سوق داده‌اند که این مشکل صرفا با توزیع گندم بین مردم مرتفع نخواهد شد.

   با توجه به وضعیت نامناسب اقتصادی افغانستان، نا امنی و وجود جمعیت 55 درصدی که زیر خط فقر زندگی می‌کنند، بروز خشکسالی در افغانستان می‌تواند زنگ هشدار برای آغاز یک بحران جدید در این کشور باشد. مسئله‌ای که می‌تواند علاوه بر تشدید هرج و مرج و ناامنی در این کشور، کشورهای همسایه افغانستان را نیز تحت تأثیر خود قرار دهد.