ایران شرقی/

ماه آوریل سال جاری میلادی، «قاری حکمت» فرمانده خودخوانده «داعش خراسان»، در حمله هوایی آمریکا کشته شد. در دوران فرماندهی وی، «داعش خراسان» هم دولت و هم طالبان را به چالش کشید و تقریبا توانست دو فرمانداری دورافتاده ولایت «جوزجان»، یعنی «درزاب» و «قوش تپه»، را تحت کنترل کامل خود درآورد. در این گزارش نگاهی به آخرین وضعیت این منطقه پس از مرگ «قاری حکمت» خواهیم داشت.
 
کشته شدن «قاری حکمت»
5 آوریل 2018، «قاری حکمت»، از فرماندهان وابسته به «داعش خراسان» در شمال افغانستان، در جریان حمله هوایی آمریکا کشته شد. طبق بیانیه منتشر شده از سوی ارتش آمریکا، «حکمت» در روستای «غرق» از توابع فرمانداری «بلچراغ» واقع در ولایت «فاریاب» کشته شده است. ژنرال «فقیر محمد جوزجانی» رئیس پلیس این ولایت نیز کشته شدن «قاری حکمت» را در این حمله هوایی تأیید کرد.
به گفته منابع نزدیک به «حکمت»، وی یک روز قبل از مرگش (4 آوریل 2018) در حالی که به همراه دو تن از محافظانش راهی روستای «غرق» بود تا با جنگجویان این منطقه دیدار کند، هدف حمله یک پهپاد قرار گرفت اما جان سالم به در برد. اما حمله‌ای که باعث مرگ وی و یکی از محافظانش در تاریخ 5 آوریل شد، زمانی صورت گرفت که «قاری حکمت» و یکی از محافظانش سعی داشتند به مقر خود در روستای «سر دره» واقع در فرمانداری «درزاب» بازگردند. دومین محافظ وی نیز در این حمله زخمی شد.

«غرق» روستایی است مرزی در ولایت «فاریاب» که بین مرز این ولایت و مقر «قاری حکمت» در ولایت «جوزجان» واقع شده است. با این حال، این روستا توسط چند روستا از توابع فرمانداری «درزاب» احاطه شده است. به همین دلیل است که ساکنان «غرق» عمدتا با اهالی «درزاب» تعامل دارند. حضور «حکمت» در این روستا نیز به خاطر مجاورت آن با مقر وی بود و به این معنا نبود که او در تلاش برای گسترش حوزه فعالیت خود به «فاریاب» بوده است.
«قاری حکمت» از فرماندهان سابق طالبان بود که در سال 2015 به «داعش خراسان» پیوست. وی توانست تحت پرچم «داعش خراسان»، کنترل بخش عمده فرمانداری‌های «قوش تپه» و «درزاب» را به دست آورده و دولت موازی خود را در این مناطق ایجاد کند.

رهبر جدید
پس از مرگ «قاری حکمت»، شورای تصمیم‌گیری گروه فردی به نام «مولوی حبیب الرحمان» را به عنوان جانشین «حکمت» معرفی کرد. این شورا که توسط خود «حکمت» تأسیس شده، شامل 14 فرمانده محلی است که البته ترکیب دقیق آن مشخص نیست. این شورا و ساختارهای نظامی و اداری آن، بدنه اصلی مدیریتی این شاخه محلی «داعش خراسان» را تشکیل داده است. این نهاد هر ماه مسائل نظامی، امنیتی، تبلیغاتی و مالی را مورد بحث و بررسی قرار داده و تصمیمات لازم را در این زمینه اتخاذ می‌کند.

«مولوی حبیب الرحمان» 31 ساله، برخلاف «قاری حکمت»، تقریبا یک عنصر تازه وارد در شورش «جوزجان» محسوب می‌شود و نه یک نیروی محلی. این ازبک که اهل فرمانداری «شولگره» ولایت «بلخ» می‌باشد، در سال 2016 به نیروهای «حکمت» ملحق شد. وی پیش از این، به عنوان رئیس نظام قضایی این گروه فعالیت داشت و یکی از اعضای شورای تصمیم‌گیری بود. این مسئله حاکی از آن است که وی توانسته بود در زمان فرماندهی «حکمت»، ظرفیت‌های خود را برای تصدی یک پست نسبتاً رده بالا نشان دهد. گرچه «مولوی حبیب الرحمان» سن کم و همچنین دانش محلی و تجربه نظامی محدودی دارد اما به نظر می‌رسد که تعیین وی به عنوان جانشین «حکمت» تقریبا بدون هیچ‌ منازعه و مخالفتی صورت گرفته است؛ یکی از دلایل عمده این مسئله آن است که وی یک عالم دینی بوده و در مراحل اولیه تشکیل این گروه طرفدار داعش، جزو دستیاران نزدیک «حکمت» بوده است.
«حبیب الرحمان» همچنین برادر زن «مفتی نعمت‌الله» یکی از فرماندهان منطقه‌ای طالبان در «قوش تپه» است که در سال 2015 تسلیم ژنرال «عبدالرشید دوستم» شد. این فرد بعدها تغییر موضع داد و به «حکمت» پیوست. «مفتی نعمت» در حال حاضر نیز همچنان در «درزاب» فعالیت دارد و شاید او نیز از حامیان انتصاب «حبیب‌الرحمان» به عنوان رهبر جدید گروه بوده است.
 
پیامدهای مرگ «قاری حکمت»  
کشته شدن «قاری حکمت» چندان باعث تضعیف موقعیت نظامی این گروه در هیچ یک از دو منطقه تحت کنترل آنها نشده است. منابع مختلفی در گفتگو با «شبکه تحلیلگران» این مسئله را تأیید کرده‌اند. به گفته «شیر محمد»، از فرماندهان پلیس محلی افغان در فرمانداری «درزاب»، کشته شدن «قاری حکمت» تأثیر منفی بر این گروه و یا کنترل آن بر این دو منطقه نداشته است. وی گفت: «خط مقدم داعش تنها 500 متر با مقر نیروهای امنیتی افغان در مرکز منطقه درزاب فاصله دارد.» «امین‌الله امین» فرماندار «قوش تپه» نیز در گفتگو با «شبکه تحلیلگران» این مسئله را تأیید کرد. به گفته وی، داعش همچنان بخش عمده فرمانداری‌های «قوش تپه» و «درزاب» را در اختیار دارد. گرچه آمار دقیقی از تعداد جنگجویان وابسته به «داعش خراسان» در «جوزجان» وجود ندارد اما «امین» تصریح کرد که این نیروها به اندازه کافی قدرتمند هستند که بتوانند نیروهای امنیتی افغان را شکست دهند. منابع محلی نزدیک به این گروه نیز عنوان کردند که در حال حاضر، «مولوی حبیب ‌الرحمان» رهبری 300 تا 400 نیروی شبه‌نظامی را که شامل تعدادی از جنگجویان آسیای مرکزی نیز می‌شود در دست دارد.

بزرگان محلی نیز در گفتگو با این شبکه گفتند که این گروه محلی طرفدار «داعش خراسان»، پایگاه نظامی یا حضور دائمی در هیچ یک از روستاهای این دو منطقه ندارد اما جنگجویان آن هر هفته به این روستاها سرکشی کرده و دستورالعمل‌های «داعش خراسان» را به مردم ابلاغ می‌کنند. همچنین برخلاف گزارش برخی رسانه‌ها، جنگجویان «داعش خراسان» در «غارها» زندگی نمی‌کنند بلکه آنها منازل متروکه مردم محلی را تصرف می‌کنند. این مسئله در مورد مقرهای آنها در منطقه «سر دره»، یک دره وسیع در «درزاب» که برای کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد، نیز صادق است. به رغم این که نیروهای «داعش خراسان» حضور دائمی در این منطقه ندارند اما نیروهای دولتی و جنگجویان طالبان از ترس این که به دام جنگجویان طرفدار داعش بیفتند، هیچ تلاشی برای ورود به این روستاها نمی‌کنند.

پس از کشته شدن «قاری حکمت»، نه نیروهای امنیت ملی افغان و نه طالبان محلی، هیچ کدام سعی نکرده‌اند ضد حمله بزرگی را بر ضد نیروهای طرفدار داعش در مناطق «قوش تپه» و «درزاب» صورت دهند. تنها عملیاتی که در این منطقه انجام شد، عملیات «نیروهای امنیتی ویژه افغان» و «نیروهای عملیات ویژه آمریکا» در «درزاب» بوده است. طبق بیانیه منتشر شده از سوی «مأموریت حمایت قاطع» آمریکا در 11 آوریل (6 روز پس از مرگ قاری حکمت)، «نیروهای امنیتی ویژه افغان» و «نیروهای عملیات ویژه آمریکا» موفق شدند 22 جنگجوی «داعش خراسان» را در این منطقه به هلاکت برسانند. بر اساس این بیانیه، از ابتدای سال 2018 میلادی، 90 جنگجوی «داعش خراسان» به هلاکت رسیده‌اند که اغلب آنها در منطقه «درزاب» بوده‌اند.
اما منابع محلی «شبکه تحلیلگران افغانستان»، این آمار ارائه شده از سوی آمریکایی‌ها را تأیید نکردند. گرچه ریش سفیدان محلی «درزاب» تأیید کردند که نیروهای ویژه 11 آوریل عملیاتی را در این منطقه انجام داده‌اند اما تصریح کردند که تنها تعداد معدودی از جنگجویان طرفدار «داعش خراسان» در این عملیات کشته شده‌اند و نیروهای افغان و آمریکایی نیز دوباره منطقه را ترک کرده‌اند. همچنین به گفته مقامات محلی، تاکنون هیچ تلاشی برای انجام یک ضد حمله وسیع بر ضد جنگجویان «داعش خراسان» در این ولایت صورت نگرفته است. با این حال، «شیر محمد» فرمانده پلیس محلی و «امین» فرماندار منطقه «قوش تپه» اصرار دارند که انجام چنین عملیاتی برای از بین بردن تهدید «داعش خراسان» لازم و ضروری است. «نجیب دانش» سخنگوی وزارت کشور افغانستان، 13 می 2018 در گفتگو با «شبکه تحلیلگران» عنوان کرد که نیروهای امنیتی افغان به زودی عملیات پاکسازی را  ضد نیروهای طالبان و «داعش خراسان» در ولایت «جوزجان» انجام خواهند داد.

محدود بودن تعداد نیروهای امنیتی محلی افغان در «درزاب» و «قوش تپه» از جمله موانع انجام این عملیات است. این نیروها تنها در چند پایگاه واقع در مرکز فرمانداری‌ها مستقر هستند و صرفا قادر به حفاظت از این مراکز و چند روستای نزدیک به آن می‌باشند. اعزام نیروی کمکی و انجام پشتیبانی لجستیک از مناطق «قوش تپه» و «درزاب» نیز یک چالش جدی به حساب می‌آید چون جاده‌ای که «شبرغان» مرکز این ولایت را به این دو منطقه متصل می‌کند، عمدتا در کنترل نیروهای «قاری حکمت» بوده و غالبا توسط آنها مسدود می‌شود.

طالبان نیز پس عقب نشینی ماه ژانویه خود به سمت ولایات همجوار «فاریاب» و «سرپل»، هنوز پاسخی به جنگجویان طرفدار «داعش خراسان» نداده است. از جمله دلایل عمده این مسئله، ناتوانی فرماندهان محلی طالبان در جذب جنگجویان جدید محلی و همچنین ترس آنها از حملات هوایی «نیروهای عملیات ویژه» آمریکا و «نیروهای امنیتی ویژه افغان» است. بدین ترتیب، شبکه طرفدار «داعش خراسان» در «درزاب» و «قوش تپه» همچنان از انحصار قدرت در اغلب بخش‌های این دو منطقه برخوردار است.
 
ارتباط با مرکز «داعش خراسان»؟
هنوز مشخص نیست که میزان ارتباط این گروه با مقر اصلی «داعش خراسان» در افغانستان، که در ولایت شرقی «ننگرهار» واقع شده، تا چه اندازه مستحکم است. ژوئن 2017، یک هیئت نمایندگی از «درزاب» سفری به ولایت «ننگرهار» داشت اما گزارش دیگری از تماس رودرروی آنها گزارش نشده است. مارس 2018، فیلم ویدئویی توسط حامیان «داعش خراسان» در فیس بوک منتشر شد که به ظاهر توسط جنگجویان ازبک مستقر در «جوزجان» تهیه شده بود. در این فیلم، جنگجویان ازبک در «جوزجان» با داعش بیعت کردند. همچنین در این ویدئو، یک گروه پسر کم سن و سال ازبک دیده می‌شوند که در حال گذراندن آموزش‌های نظامی هستند و به داعش اعلام وفاداری می‌کنند؛ البته محل دقیق این افراد مشخص نیست. به علاوه، در این فیلم یک فرمانده «داعش خراسان» در «ننگرهار» نشان داده می‌شود که از داعشی‌های مستقر در عراق و سوریه می‌خواهد تا به «داعش خراسان» در افغانستان ملحق شوند. طبق اطلاعات به دست آمده، این فیلم اولین ویدئویی است که در آن جنگجویان «داعش خراسان» در ولایات «جوزجان» و «ننگرهار» به طور هم‌زمان دیده می‌شوند.

البته شبکه طرفدار «داعش خراسان» در «جوزجان»، شاخه رسانه‌ای مستقلی برای انتشار فیلم‌ها یا بیانیه‌های خود ندارد و در اغلب موارد، این محتوا از طریق حساب‌های کاربری شخصی حامیان داعش در فیس بوک منتشر می‌شود.
 
نتیجه‌گیری
بررسی وضعیت فعلی شبه‌نظامیان «داعش خراسان» در «درزاب» و «قوش تپه» نشان می‌دهد که جنگجویان این گروه به اندازه‌ای منسجم و انعطاف‌پذیر هستند که مرگ رهبر محلی ارشد آنها تأثیری در روند فعالیت‌شان نداشته است. «قاری حکمت» با اتکا به یک دهه تجربه همکاری نظامی خود با طالبان و همچنین داشتن اطلاعات کافی از وضعیت محل، چنان سرمایه‌گذاری در این مناطق کوهستانی و دورافتاده داشته که باعث به وجود آمدن یک پایگاه قدرتمند و منعطف برای حامیان «داعش خراسان» در جنوب شرق «جوزجان» شده است. البته نمی‌توان با قطعیت گفت که کشته شدن «قاری حکمت» به مرور زمان تأثیری بر روند پیروزی‌های مستمر نظامی این گروه و یا کنترل آن بر اراضی این دو منطقه نخواهد داشت، به خصوص با توجه به اینکه «مولوی حبیب الرحمان» هنوز باید نشان دهد که آیا می‌تواند جانشین خوبی برای «حکمت» بوده و به اندازه رهبر قبلی در کارش موفق باشد یا خیر. با این حال، تاکنون ـ به رغم برخی شکست‌ها ـ  هنوز نشانه قابل توجهی از اختلاف یا پراکندگی در بین جنگجویان طرفدار «داعش خراسان» در «جوزجان» دیده نمی‌شود و کنترل ارضی آنها همچنان بدون تغییر و بی‌رقیب باقی مانده است.
 انتهای مطلب/