پیشینه کار رسانه‌ای در افغانستان به 145 سال پیش یعنی زمان امیر شیرعلی‌خان بر می‌گردد. پس از توقف فعالیت اغلب رسانه‌ها در دوران طالبان، در تحولات پسا 2001، مرحله جدیدی از آزادی رسانه‌ها در افغانستان رقم خورد. طبق گزارش وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان، تاکنون 203 کانال تلویزیونی، 366 ایستگاه رادیویی، 72 روزنامه، 354 هفته‌نامه، 344 مجله و 73 آژانس خبرگزاری، در وزارت اطلاعات و فرهنگ این کشور، ثبت شده‌اند.

ایران شرقی/

بر اثر دو انفجار که در تاریخ 10 اردیبهشت در شهر کابل رخ داد، در کنار سایر قربانیان، 9 خبرنگار نیز کشته و 5 خبرنگار دیگر زخمی‌شدند. در همین روز، یک خبرنگار بی‌بی‌سی نیز در  خوست ترور شد و قبل از آن نیز یک خبرنگار تلویزیون کابل‌نیوز در  قندهار، به قتل رسیده بود. حمله به خبرنگاران در افغانستان در حالی صورت می‌گیرد که رشد رسانه‌ها در 17 سال گذشته در این کشور توجهات را به خود جلب کرده است. طبق گزارش اخیر خبرنگاران بدون مرز، افغانستان از جمع 180 کشور جهان در آزادی رسانه‌ها، جایگاه 118 را کسب کرده است. از طرف دیگر، در همین گزارش تصریح شده است که افغانستان یکی از کشورهای خطرناک برای خبرنگاران نیز هست. طبق گفته منبع، 15 خبرنگار در سال 2017 در افغانستان کشته شده‌اند.

رسانه‌های افغانستان در گذشته
پیشینه کار رسانه‌ای در افغانستان به 145 سال پیش یعنی به سال 1873 میلادی در دوره دوم امیر شیرعلی خان بر می‌گردد. در آن زمان برای نخستین بار، یک روزنامه به اسم «شمس النهار» آغاز به کار کرد. پس از فعالیت شمس النهار، نشریه «سراج الاخبار افغانستان» در سال 1906 و «سراج الاخبار افغانیه» در 1912، از مهم‌ترین رسانه‌ها در عرصه روزنامه‌نگاری بودند. پس ‌از آن دوره امان‌الله خان فرارسید که از سال‌های زمامداری او، به عنوان دوره گسترش ژورنالیسم یاد می‌شود. در همین دوره، 23 جریده و نشریه در افغانستان مطلب منتشر می‌کردند.
در دوره امان‌الله خان، روزنامه «انیس» که یک نشریه آزاد و مستقل بود، به فعالیت آغاز کرد. این روزنامه توسط شخصی به اسم «محی‌الدین انیس»، مدیریت می‌شد. پس از پایان دوره امان‌الله خان، رسانه‌های افغانستان تحت کنترل قرار گرفتند که تا دوره محمدظاهرشاه ادامه داشت. در دوره محمدداوودخان و حاکمیت جناح خلق و پرچم، بار دیگر رسانه‌ها تحت سانسور قرار گرفتند. البته در اواخر دولت نجیب الله، تعدادی از احزاب به صورت مستقل اقدام به انتشار خبر و مطالب کردند.
در زمان طالبان، رسانه‌ها به صورت کامل تحت نظارت دولت قرار داشت و برنامه‌های تلویزیون دولتی نیز متوقف شده بود. پس‌ از آن که رژیم طالبان بر اثر حملات ناتو و آمریکا در سال 2001 سقوط کرد و دولت جدید روی کار آمد، صدها رسانه نیز در این کشور، آغاز به کار کرد.

رسانه‌های افغانستان در 17 سال گذشته
از رسانه‌ها در کشورها به عنوان رکن چهارم یاد می‌شود. رسانه در یک کشور هم حکم مرهم و هم حکم گلوله را دارند. 17 سال گذشته، مرحله جدیدی از آزادی رسانه‌ها در افغانستان به شمار می‌رود. طبق گزارش وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان، تاکنون 203 کانال تلویزیونی، 366 ایستگاه رادیویی، 72 روزنامه، 354 هفته‌نامه، 344 مجله و 73 آژانس خبرگزاری، در وزارت اطلاعات و فرهنگ، ثبت شده‌اند.
به رغم آن که رسانه‌ها در افغانستان از نگاه کمی، رشد چشمگیری داشته اما از نظر کیفی و بی‌طرفی، هنوز مشکلاتی در برابر رسانه‌ها وجود دارد. با اندکی دقت مشخص خواهد شد که بسیاری از رسانه‌ها در افغانستان، به درستی رسالت خود را انجام نداده‌اند. این رسانه‌ها، نه اخلاق رسانه‌ای را در نظر گرفته و نه سنت‌های فرهنگی و اجتماعی افغانستان را رعایت کرده‌اند.

مشکلات رسانه در افغانستان
نبود امنیت، یکی از مشکلات عمده فرا روی خبرنگاران در افغانستان است. بسیار اتفاق افتاده است که خبرنگاران برای پوشش خبری به محل حادثه رفته‌اند اما این کار به قیمت جان‌شان تمام شده است. بر اساس گزارش اداره حمایت از خبرنگاران یا «نی»، خشونت علیه خبرنگاران در سال 1396 نسبت به سال 1395، پنجاه‌ویک درصد افزایش یافته است. در سال 1396، صدوشصت و شش مورد از خشونت علیه خبرنگاران در افغانستان، توسط اداره حمایت از خبرنگاران ثبت شده است.  این خشونت‌ها، 19 مورد قتل، 41 واقعه جرح، 23 مورد ضرب و شتم، 16 مورد دستگیری و 67 مورد تهدید را شامل می‌شود.
طبق ماده 50 قانون اساسی افغانستان و ماده 5 قانون رسانه‌های این کشور، دسترسی به اطلاعات و اخبار، حق شهروندان افغانستان است اما در بسیاری از موارد، این ماده‌ها توسط دولت، مخالفان مسلح و زورمندان نقض می‌شود. عدم بی‌طرفی، یکی دیگر از مشکلات در برابر رسانه‌ها است. در حال حاضر، بسیاری از رسانه‌ها در افغانستان، وابسته به جریان‌ها، جناح‌ها و کشورهای خارجی هستند. یکی از دلایل رشد سریع رسانه‌ها در افغانستان، حمایت و ایجاد رسانه‌ها توسط جریان‌ها و کشورهای خارجی است. به همین خاطر است که بسیاری از رسانه‌ها در افغانستان، نمی‌توانند مستقل و بی‌طرف فعالیت کنند.
ابتذال در رسانه‌های افغانستان نیز یک مشکل عمده  به شمار می‌رود. رسانه‌های افغانستان به خاطر حامیان خارجی خود و یا برای رسیدن به منافع مالی، اقدام به پخش برنامه‌های مبتذل می‌کنند که خلاف شرع و سنت‌های جامعه افغانستان است. برنامه‌های مبتذل رسانه‌ها، نقش بارزی در ورود فرهنگ بیگانه به افغانستان دارد.

رسانه‌ها و کارمندان آن چرا هدف قرار می‌گیرند؟
حملات اخیر به خبرنگاران در کابل، قندهار و خوست، بازتاب گسترده داشت و در داخل و خارج از افغانستان محکوم شد. اکنون سؤال این است که چرا خبرنگاران در کشور هدف قرار می‌گیرند؟ پاسخ به این سؤال، به موارد ذیل خلاصه می‌شود:

1- رشد و توسعه رسانه‌ها در افغانستان، یکی از دستاوردهای مهم دولت این کشور در یک و نیم دهه گذشته به شمار می‌رود اما دولت وظیفه خود را به درستی برای حفظ جان خبرنگاران انجام نداده است.
2- رسانه‌ها نقش بارزی در اطلاع‌رسانی به مردم دارند. بسیار اتفاق افتاده است که خبرنگاران توسط مخالفان مسلح، زورمندان، مافیا و سازمان‌های اطلاعاتی هدف قرار گرفته‌اند. دلیل آن‌هم این است که خبرنگاران از عملکرد جریان‌های یادشده، به مردم اطلاع‌رسانی می‌کنند.  
3- رسانه‌ها در هنگام اطلاع‌رسانی باید بی‌طرفی خود را حفظ کنند. متأسفانه بسیاری از رسانه‌ها، این اصل را در نظر نمی‌گیرند و برخی مواقع طرف دعوی واقع می‌شوند. خیلی اتفاق می‌افتد که رسانه‌ها، اخبار غیرموثق را منتشر می‌کنند و همین امر، خشونت را علیه آنان و کارمندان‌شان افزایش می‌دهد.
انتهای مطلب/