ایران شرقی/ از حدود 3 ماه پیش، در رسانه‌های منطقه و جهان اخبار مبنی بر بازگشت شبه‌نظامیان آسیای مرکزی به کشورهای خود، در پس توسعه عملیات نظامی روسیه در خاک سوریه و عراق، موجی از نگرانی را برای مردمان و مقامات کشورهای پنجگانه آسیای مرکزی برانگیخت.
این خبرها، نشان می‌دهد که جمهوری‌های آسیای مرکزی در معرض تهدید بازگشت صدها تن شبه‌نظامی فعال در داعش بوده که بدون شک همه آنها با تجربه مبارزاتی و احساسات و اهداف بسیار منفی نسبت به دولت‌های این منطقه و رژیم‌های حاکم به وطن باز می‌گردند.
این مسئله از چند منظر قابل بررسی است. ابتدا به سیاست‌های مسکو بازمی‌گردد. به این معنی که روسیه با هدف قرار دادن منابع مالی داعش و محدودیت در ادامه قاچاق سوخت، دست به ریسکی بزرگ زده است. این ریسک در جایی معنا می یابد که در صورت بازگشت افراط‌گرایان به علت بدی اوضاع مالی داعش، احتمالا روسیه نیز از ترتیباتی که جنگجویان در صورت بازگشت علیه منافع روسیه به کار خواهند گرفت، بی نصیب نخواهند ماند.
این فرضیه در حالی مطرح می‌شود که بنابر اطلاعات موثق، بسیاری از اتباع آسیای مرکزی که اخیرا به این گروه پیوستند نه به خاطر مسائل مذهبی و ایدئولوژیکی، بلکه بابت پولی که از آنها دریافت می‌کردند، حامی آنها شدند.
این مدارک نشان می‌دهد داعش در حال حاضر یک سوم از قلمرو خود در عراق و سوریه را از دست داده است یعنی از مجموع 90.8 هزار کیلومتر مریع، فقط 680 هزار کیلومتر مربع از آن باقی مانده است.
در سوریه گروه تروریستی داعش در نتیجه حمله ارتش سوریه و حمله هوایی نیروی هوایی روسیه، پالمیر را از دست دادند و در دسامبر سال گذشته، ارتش عراق شهرهای بزرگی مانند الرمادی را باز پس گرفت و فلوجه را نیز آزاد کرد. و حالا هم در تلاش است که موصل را از شر این گروه تروریستی آزاد کند.
به خاطر شکست‌های پی در پی داعشی‌ها، این گروه تروریستی حملات تروریستی خود را در عراق و اروپا شدت بخشیده است و بعید هم نیست این موج تازه، در نزدیک‌ترین زمان ممکن، به آسیای مرکزی نیز سرایت کند.
در همین حال، «سرگی شایگو» وزیر دفاع روسیه در کنفرانسی در مسکو اعلام کرد، حدود 4500 نفر از اتباع روسیه و آسیای مرکزی به طرفداری از داعش در حال جنگ در منطقه عراق و سوریه بوده که همه آنها در حال بازگشت به سرزمین‌های خود هستند. وی بکارگیری نیروی نظامی را در منطقه دلیل اصلی استراتزی نظامی – سیاسی دانست.
بنا به اطلاعات بدست آمده از مرکز تحقیقات ایالات متحده در نیویورک در دسامبر سال گذشته، در سوریه و عراق 2400 تبعه روس، 500 نفر تبعه ازبک و قرقیز، 386 نفر تبعه تاجیک، 360 نفر تبعه ترکمن و 300 نفر تبعه قزاق در این گروه فعالیت می‌کردند و می‌توان نتیجه گیری کرد که فقط اتباع اسیای مرکزی 2000 نفر می‌باشند که از بهار امسال، روند تدریجی بازگشت به سرزمین‌های مادری را آغاز کردند.
از جمله شواهد این ادعا؛ نیروهای ویزه روسیه نیز در ماه می سال جاری چندین نفر را به اتهام انجام حمله تروریستی در استان مسکو دستگیر کردند که مقادیر زیادی مواد منفجره و سلاح گرم و بولتن‌های تبلیغاتی به همراه داشتند.
در قرقیزستان هم چندی پیش، نیروهای امنیتی در استان باتکن افرادی را که قصد انجام حملات تروریستی داشتند، دستگیر کردند. نکته قابل تامل این است که این افراد بازداشت شده، اتباع قرقیزی بودند که از دو سال قبل در سوریه علیه مواضع و ارتش وابسته به بشار اسد می‌جنگیدند.
اما نکته قابل تامل، افزایش میزان بازگشت شبه‌نظامیان در قرقیزستان نسبت به تاجیکستان و ازبکستان می‌باشد. قرقیزستان که همواره خود را مرکز نوپای دموکراسی در آسیای مرکزی می‌داند اینبار از این فضا ضربه پذیر نشان می‌دهد و با توجه به سطح آزاد رفت و آمد در این کشور، اکنون قرقیزستان آسیب پذیرتر از سایر کشورهای آسیای مرکزی شده است.
همچنین در قزاقستان نیز، پس از حوادث اکتائو، رسانه‌ها به نقل از رئیس کمیته امور مذهبی قزاقستان، تعداد سلفی‌های این جمهوری را تا 15 هزار نفر برآورد کردند.
تاجیکستان نیز بدنبال نگرانی دولت از رشد افراط‌گرایی فعالیت حزب نهضت اسلامی تاجیکستان را که تنها حزب اسلامی قانونی در آسیای مرکزی بود، ممنوع اعلام کرد و تمامی دانشجویان خود را که در خارج از کشور تاجیکستان درس مذهبی می‌خواندند، به کشور فرا خواند.
در همین حال، مسئله‌ای که به نگرانی‌ها دامن می‌زند، مطالعات کارشناسان امریکایی در سرویس‌های اطلاعاتی نشان می‌دهد، آمریکا دارای شبکه گسترده در بین شبه‌نظامیان رادیکال و اسلام‌گرا بوده و در صورت تصمیم بر بی‌ثبات‌سازی آسیای مرکزی، قادر به این مهم نیز خواهد بود. این یک واقعیت شناخته شده است که خود آمریکا قادر به تکذیب آن نیست.
در کنار این مسائل و با توجه به بحران اقتصادی شدیدی که در روسیه وجود دارد، گروه تبلیغاتی داعش براحتی اتباع کشورهای همسود را به استخدام خود درخواهد آورد و علیه مواضع مسکو از آنان استفاده خواهد کرد.