برای نخستین بار طی 2 دهه گذشته، عالی‌ترین مقام نظامی پاکستان و یکی از ارکان قدرت این کشور سفری رسمی به جمهوری اسلامی ایران داشت. این سفر در شرایط زمانی انجام شد که تهران و اسلام‌آباد هر یک با برخی کشورهای منطقه‌ و فرامنطقه‌ وارد تنش و رقابت‌های جدی شده‌اند. تحلیل و تفسیرهای متعددی از این سفر انجام شده است اما رسانه‌های پاکستان، این سفر را فرصتی برای هر دو کشور قلمداد کرده‌اند.

ایران شرقی/

5 نوامبر 2017، ژنرال «قمر جاوید باجوا» در سفری 3 روزه عازم تهران شد. این اولین بار طی 2 دهه گذشته بود که فرمانده ارتش پاکستان به این کشور سفر کرده بود. طبق گزارش رسانه‌های پاکستان، نگرانی عمده اسلام‌آباد در قبال ایران، نفوذ فزاینده هند در ایران در حوزه اقتصاد و تجارت است. این تردید نیز همواره وجود داشته است که هند می‌خواهد از خاک ایران برای جاسوسی در پاکستان استفاده کند. در همین حال، تهران هم نگران حضور گروه‌های تروریستی در طول مرز خود با پاکستان است؛ گروه‌هایی که بارها نیروهای مرزی ایران را هدف قرار داده‌اند (روزنامه داون، پاکستان، 6 نوامبر 2017).

باید توجه داشت که 29 اکتبر 2017، هند اولین محموله گندم خود را از طریق «بندر چابهار» ایران به افغانستان ارسال کرد ـ مسیری که علت فعال شدن آن این بود که پاکستان همواره مانع استفاده کامیون‌های هندی از خاک این کشور برای ارسال محموله‌های تجاری به افغانستان و آسیای مرکزی شده است (سایت Livemint، هند، 29 اکتبر 2017). علاوه بر این، سفر ژنرال باجوا به ایران با توجه به تحولات اخیر در خاورمیانه از اهمیت زیادی برخوردار است، به خصوص در شرایطی که پاکستان، یک کشور مسلمان سنی، همیشه جزو متحدان قدرتمند عربستان بوده و در عین حال، تلاش کرده است تا توازن مناسبات خود با ایران را نیز حفظ نماید.

در حالی که سیاست خارجی پاکستان حول محور 3 گانه «ایران ـ پاکستان ـ عربستان» می‌چرخد، موازنه ایرانی‌ها دربردارنده محور 3 گانه «ایران ـ پاکستان ـ هند» می‌باشد. گرچه ایران اجازه استفاده هندی‌ها از بندر چابهار برای صادرات به افغانستان را داده است اما در عین حال، رهبر ایران نیز سعی کرده با بین اظهاراتی درباره کشمیر، همچنان نظر پاکستانی‌ها را نسبت به کشورش مثبت نگه دارد. 26 ژوئن، "آیت‌الله خامنه‌ای" رهبر ایران در سخنرانی خود در نماز عید فطر در تهران گفت: «درگیری‌های یمن و بحرین و مشکلات موجود در کل جهان اسلام، زخم‌های اساسی بر پیکره اسلام هستند...همین مسئله درباره ملت بحرین و کشمیر نیز صادق است.
مردم ما می‌توانند پشتیبان این جنبش بزرگ در درون جهان اسلام باشند.» (ایندیا اکسپرس، هند،  27 ژوئن 2017).

این اولین بار طی 7 سال گذشته بود که "آیت‌الله" علی خامنه‌ای رهبر ایران، به مسئله کشمیر اشاره کرد. سایت رسمی "آیت‌الله" خامنه‌ای، اظهارات وی درباره کشمیر را برجسته کرد و چنین تیتر زد: «آیت‌الله خامنه‌ای: همه باید آشکارا از مردم یمن، بحرین و کشمیر حمایت کنند.» علاوه بر این، حدود یک هفته پس از این اظهارات، در 5 جولای، "آیت‌الله" خامنه‌ای از مسلمانان خواست تا از «ملت تحت ستم» کشمیر حمایت کنند. این اشاره دوم "آیت‌الله" خامنه‌ای به مسئله کشمیر به نظر آگاهانه انجام شده است. رسانه‌های هندی در این باره نوشتند: «زمان بیان این اظهارات از سوی "آیت‌الله" خامنه‌ای در خور توجه است چون این بیانات در آستانه سفر «نارندرا مودی» نخست‌وزیر هند به اسرائیل، که دوستی با ایران ندارد، صورت گرفت. علاوه بر این، با توجه به کشمکش ایران و هند بر سر یک میدان گازی و نیز تمایل هند به سمت ریاض، به نظر نمی‌رسد که مناسبات هند و ایران در اولویت کاری دهلی‌نو قرار داشته باشد.» (TimesofIndia، هند، 5 جولای 2017).

به نظر می‌رسد که "آیت‌الله" خامنه‌ای در جریان سفر 3 روزه ژنرال باجوا به تهران، به پاکستان اطمینان داده که از موضع این کشور در قبال مسئله کشمیر حمایت می‌کند. طبق گزارش رسانه‌های پاکستانی، «رهبر ایران حمایت خود را از مسئله کشمیر اعلام کرد.» (The News، پاکستان، 7 نوامبر 2017).

در بخش ذیل، گزیده‌ای از سرمقاله روزنامه‌های پاکستانی آورده شده است که به بررسی نتایج سفر 3 روزه ژنرال باجوا به تهران پرداخته‌اند.

«در بحبوحه اوضاع جهانی در حال تغییر، مناسبات قوی ایران ـ پاکستان پادزهری در مقابل افزایش نفوذ آمریکایی‌ها است.»

روزنامه اردو زبان «روزنامه اکسپرس» پاکستان، 9 نوامبر 2017، در سرمقاله‌ خود نوشت:
«در طول سفر 3 روزه ژنرال باجوا به ایران، پاکستان و ایران توافق کردند که اجازه ندهند از خاک یکی از این کشورها بر ضد دیگری استفاده شود... وزیر دفاع ایران با تقدیر از موفقیت‌های پاکستان در جنگ با ترور، بر افزایش مناسبات 2 جانبه دفاعی تأکید کرد. در این جلسه موافقت شد تا ایران مبادرت به حصارکشی مرزی نماید و گشت مرزی و تبادل اطلاعات داشته باشد. به عبارت دیگر، در پی این نشست، زمینه بازنگری در مناسبات و از بین بردن سوء تفاهمات به وجود آمد.»

این مقاله در ادامه به بررسی پیوندهای تاریخی و زبانی و فرهنگی موجود بین 2 کشور پرداخته و می‌نویسد: « در واقع، روابط ایران و پاکستان همواره خوب  و برادرانه بوده است. اما جنگ افغانستان و نبرد با تروریست و گروه‌های ترور نقش بسیار زیادی در تخریب این رابطه ایفا کرد. در حال حاضر نیز رشد داعش در افغانستان، برای منطقه خطرناک است. برای ایجاد صلح در منطقه باید این تهدید را از بین برد که این کار می‌تواند با همکاری ایران و پاکستان محقق شود. در بحبوحه اوضاع جهانی در حال تغییر، مناسبات قوی ایران ـ پاکستان پادزهری در مقابل افزایش نفوذ آمریکایی‌ها است. دونالد ترامپ خواهان کارشکنی در توافقنامه هسته‌ای ایران و آمریکا است و در همین حال، به دنبال آن است تا مثل همیشه پاکستان را برای انجام "اقدامات بیشتر" تحت فشار قرار دهد. بنابراین، بهبود و تقویت مناسبات ایران و پاکستان لازمه زمان کنونی است و برای ایجاد صلح در منطقه ضروری می‌باشد.»

«پاکستان نباید در بحران فعلی خلیج غرق شود؛ جایی که یک جنگ نیابتی بین ریاض و تهران و با حمایت تلویحی واشنگتن در جریان است.»

روزنامه «دیلی تایمز» پاکستان در سرمقاله خود در تاریخ 7 نوامبر 2017، نوشت:
«وزارت خارجه در اسلام‌‌آباد با صدور بیانیه‌ای شتابزده، تلاش کرد خود را کاملاً نسبت به این مسئله خونسرد و بی‌تفاوت نشان دهد که چرا مسیر تجاری ایجاد شده بین هند و افغانستان به جای عبور از پاکستان از ایران می‌گذرد. و باید هم چنین کاری می‌کرد چون این خود اسلام‌آباد بود که مانع استفاده ترانزیتی هند از خاک ما شد. این نشان می‌دهد که فرمانده ارتش، موضوعات بزرگ‌تر و بدتری برای نگرانی دارد.

تنها در هفته گذشته [قبل از هفتم نوامبر]، مانورهای منطقه‌ای انجام شد که ظاهراً هدف آن‌ها وارد کردن حداکثر فشار به ایران بود. اواخر هفته، سعد حریری نخست‌وزیر لبنان در یک برنامه زنده تلویزیونی در عربستان از سمت خود استعفا کرد و ضمن آن، به مداخلات بی‌جای ایران و ترس از ترور اشاره کرد. در همان روز، سعودی‌ها مدعی شدند موشک بالستیکی که توسط شورشی‌های حوثی یمن به سمت آن‌ها پرتاب شده، ایرانی بوده است. اوایل هفته نیز ناتو عنوان کرد که تهران و مسکو در حال تجهیز شورشیان در افغانستان هستند و "سیا" هم تأیید کرد که بن‌لادن با رژیم ایران در ارتباط بوده است.

همه این‌ها بدان معنا است که پاکستان باید با دقت زیادی گام بردارد. هر چند هم نظر بودن اسلام‌آباد و تهران درباره لزوم اجرای یک روند صلح افغان محور در این کشور همسایه، خوب و شایسته است اما در عین حال، باید مراقب باشیم که در بحران فعلی خلیج، جایی که یک جنگ نیابتی بین ریاض و تهران و با حمایت تلویحی واشنگتن در جریان است، غرق نشویم. پاکستان دیگر نمی‌تواند به واسطه جنگ یک نفر دیگر، متحمل خسارت شود. البته این بدان معنا نیست که ما نباید دوشادوش ایرانی‌ها در مقابل جنگ‌طلبی‌های آمریکا بایستیم. ما باید این کار را بکنیم. و ما مطمئن هستیم که ژنرال باجوا می‌تواند دغدغه‌های ما را با منطق دقیق نظامی خود منتقل کند. چون این فرصتی برای پاکستان است تا نشان دهد که یک بازیگر منطقه‌ای بالغ و پخته است...

همچنین پاکستان باید از خط لوله هند ـ ایران حمایت کند. قرار است این پروژه با کمک روسیه ساخته شود و گفته شده که شرکت‌های پاکستانی نیز در آن مشارکت خواهند داشت. همچنین باید به خاطر داشته باشیم که ما، عمدتاً به واسطه پروژه «کریدور اقتصادی چین ـ پاکستان»، دوستانی در همسایگی خود داریم و این مسئله حتی می‌تواند به ترغیب تهران و دهلی‌نو برای داشتن همکاری‌های تجاری نزدیک با ما کمک نماید.

روزنامه پاکستانی نیودیلی در سرمقاله خود نوشت:
"نیاز پاکستان به ایجاد روابط قوی با همسایه خود کاملا واضح و مشخص است. هم ضرورت‌های اقتصادی و هم ضرورت‌های امنیتی پاکستان در بلند‌مدت و کوتاه‌مدت نیازمند همکاری از طرف ایران، افغانستان و هند است. از میان این سه کشور، ایران روابط قوی خود با پاکستان را حفظ کرده است. باید اذعان داشت که این دوستی توجه لازم از جانب ما [پاکستان] را دریافت کرده است. این اولین دیدار فرمانده ارتش پاکستان در دو دهه گذشته است، که نشانگری نمادین بوده و اولویت‌های کشور ما را نشان می‌دهد. تصمیم برای رفتن به ایران در شرایطی که درگیر جنگ نیابتی با عربستان سعودی در منطقه خاورمیانه است، به خودی خود حائز اهمیت است."

"احتمالا مرز ایران و پاکستان نیاز به استقرار نیروهای نظامی بیشتری دارد، چرا که این مرز نسبتا متروک به عنوان درگاهی برای گروه‌های غیر قانونی به شمار می‌رود [یعنی شبه نظامیان سنی مذهب مستقر در پاکستان که بر ضد ایران حملاتی را صورت می‌دهند]. باثبات سازی این مرز وظیفه‌ای مهم است، اما سوالهایی وجود دارد که آیا این کشور اراده ارائه تدابیر و اقدامات لازم در این خصوص را دارد. پاکستان بیشتر نگران مرز پر از منفذ افغانستان است، و این درحالی است که ایران همچنان به مبارزه ضد داعش ادامه می‌دهد. یکی دیگر از موفقیت‌های کلیدی که از این مطلب حاصل شد، تامین بیانیه‌ای از ایران در حمایت از کشمیر است. پاکستان درخصوص مشکل و مسئله مردم کشمیر به شدت منزوی شده و این بیانیه حرکت به سمتی درست است."

"ایران احتمالا مسئله طولانی مدت خط لوله گاز ایران- پاکستان [هند] و همچنین پیشنهاد فروش برق به پاکستان برای کاهش بحران برق پاکستان را مطرح کرده است، اما این داستانی است که مدتها پیش رها شده است. گفتگوها هرگز کاملا جدی نشد، و تا حدی به همین دلیل بود که ایران هشدار داد که به دنبال دریافت خسارات ناشی از اجرایی نشدن این قرارداد خواهد بود. گزارشات اخیر نشان می‌دهد تحریم‌های اخیر علیه ایران به معنای عدم توانایی پاکستان به ادامه این روند است [خط لوله گاز که بنا بود به سمت هند گسترش پیدا کند]- اما شاید در آینده پیشرفت بیشتری در این خصوص صورت گیرد. این دیدار نشان دهنده قصد و اراده قوی دولت پاکستان برای پیگیری روابط بهتر با ایران است."
 انتهای مطلب/