ایران شرقی/

اگر نزدیک‌ترین همسایگان کشورهای مستقل مشترک المنافع را به حساب نیاوریم، شوکت میرضیایف، رئیس‌جمهور ازبکستان در یک سال اخیر با هیچیک از همتایان خارجی خود به جز رجب اردوغان دیدار نکرده است. اولین دیدار آنها در ماه نوامبر سال گذشته در زمان بازدید رهبر ترکیه از آرامگاه اسلام کریم‌اف در سمرقند صورت گرفت. دیدارهای بعدی در کریدورهای نشست‌های بین‌المللی در پکن، آستانه و نیویورک برگزار شد. در نهایت میرضیایف با اردوغان در وطنش دیدار کرد.

در واقع، روابط ترکیه با ازبکستان براساس تحولاتی در پس مرگ اسلام کریم اف توسعه یافته است، هرچند در ابتدا به نظر می‌رسید که این کشورها تنها با توجه به سنت‌های تاریخی، خویشاوندی فرهنگی و معنوی مجبور به همکاری نزدیک شده‌اند. ترکیه در سال 1991، اولین کشوری بود که استقلال ازبکستان را به رسمیت شناخت. بطوریکه در طول نیمه اول سال 1990 ارتباطات براساس خط مشی تاشکند-آنکارا افزایش یافت. با این حال، در سال 1996، زمانی که معاهده صلح ابدی میان دو کشور به امضا رسید، در روابط آنها شکافی بوجود آمد که پیشگام یک بحران کامل بود.

دلیل این سردی روابط، سختگیری‌های اسلام کریم‌اف (که نه تنها اپوزسیون سیاسی، بلکه فعالین مذهبی را هم غیرقانونی اعلام کرده بود) بود. در این وضعیت، ترکیه به پناهگاهی برای اکثر مخالفان کریم‌اف، از جمله مشهورترین شخصیت‌های سیاسی ازبکستان، مانند محمد صالح تبدیل شد. این موضوع  واکنش تاشکند را برانگیخت.

در نتیجه، رژیم بدون ویزای برقرار شده بین دو کشور توسط ازبکستان به صورت یک جانبه لغو شد. برنامه اعزام دانشجویان ازبکستان به دانشگاه‌های ترکیه متوقف شد و بسیاری از جوانانی که دوره تحصیل خود را به پایان رسانده و به میهن خود بازگشته بودند، به عنوان حاملین ایده‌های بالقوه خطرناک برای رژیم به زندان فرستاده شدند. در همان حال، همکاری تجاری هم به تدریج کاهش یافت. پخش کانال‌های تلویزیونی تلویزیونی ترکیه در ازبکستان متوقف شد. شرکت‌های ترکیه از کشور خارج شدند و خود کریم‌اف ضمن سخنرانی در تلویزیون محلی، کیفیت کالاهای ترکیه (که بازارهای آسیای مرکزی را پر کرده‌ بودند) را مورد انتقاد شدید قرار داد.

این وضعیت پس از حملات تروریستی در تاشکند در سال 1999 (رهبری جمهوری این حملات را سوء قصد به رئیس‌جمهور اعلام کرد و معتقد بود که اسلام‌گرایان مورد حمایت ترکیه پشت این حملات هستند) بحرانی‌تر شد. پس از آن، در ازبکستان تمام مدارس ازبکستان-ترکیه بسته شدند و تاشکند در سطح بین‌المللی به طور کامل علاقه به پروژه‌های آنکارا پیرامون تقویت کشورهای ترک‌زبان را از دست داد و از شرکت در مجمع پارلمانی کشورهای ترک زبان امتناع ورزید. لازم به ذکر است که تمرکز سیاست خارجی ترکیه در آن زمان از آسیای مرکزی به خاور میانه منتقل شد.

در سال 2005، پس از وقایع اندیجان، ترکیه به طور آشکارا علیه ازبکستان در سازمان ملل متحد سخنرانی کرد. در سال 2011، مجلس ترکیه ازبکستان را وارد لیست پنج کشور غیر دوست و متخاصم کرد. این کار پس از برگزاری کمپین گسترده خروج کسب و کار ترکیه از جمهوری توسط مقامات ازبک، انجام شد. در آن زمان در تاشکند 50 شرکت ترکیه‌ای که کارکنانشان باید به خاطر سوء استفاده از فضای مناسب سرمایه گذاری و روابط دوستانه پاسخگو می‌بودند، بسته شد.

پس از آغاز جنگ داخلی در سوریه، مسیر آسیای مرکزی در نهایت به حاشیه منافع ترکیه منتقل شد. آنکارا از فرایندهای سیاسی و اقتصادی روی داده در شرق دریای خزر آگاه است، اما مدتهاست که حتی علی‌رغم روابط نزدیک با قزاقستان، ترکمنستان و قرقیزستان و علاقه دائمی به پروژه‌های فراملی انتقال هیدروکربن‌ها از آسیا به اروپا، مدعی نقش یک بازیگر جدی در این منطقه نیست.

راه‌اندازی مجدد روابط ترکیه-ازبکستان که می‌توان سفر فعلی میرضیایف را آغاز آن در نظر گرفت، قادر به احیای علاقه آنکارا به آسیای مرکزی بوده و یک بار دیگر قابلیت ازبکستان (که اپوزسیون مانع رئیس‌جمهور آن در سیاست خارجی نمی‌شوند) برای انعقاد قرارداد را تایید می‌کند، بنابراین، می‌تواند در وهله اول عمل گرایی وعقل سلیم و نه کینه شخصی و افکار قرون وسطی به بهانه "حفظ تاج و تخت" را ملاک عمل قرار دهد.

با توجه به اظهارات طرف ترکیه، آنکارا امیدوار است که در ده سال آینده حجم معاملات تجاری بین دو کشور از 1.32 تا 10 میلیارد دلار افزایش یابد و ازبکستان به شریک اصلی در منطقه تبدیل شود. حجم معاملات تجاری قزاقستان و ترکیه، علی‌رغم روابط خوبشان با یکدیگر در حال حاضر به کمی بیش از 2 میلیارد دلار در سال رسیده است. در این راستا، تاشکند مجبور به رقابت قبل از هر چیز با عشق آباد است. در حال حاضر تجارت متقابل ترکیه و ترکمنستان به حدود 6 میلیارد دلار رسیده و طرفین به طور فعال در زمینه پروژه‌های حمل و نقل گاز همکاری می‌کنند.

پیش از این تاشکند از علاقه ازبکستان به  اتصال به کریدور گازی جنوبی (که برای تحویل هیدروکربن از آسیای مرکزی به اروپا از طریق گرجستان و ترکیه در نظر گرفته شده است) خبر داده بود. اردوغان در مذاکره با میرضیایف ضمن اشاره به جایگاه هفتم ازبکستان در جهان از نظر ذخایر گاز طبیعی، علاقه هر دو رئیس‌جمهور به همکاری در این راستا را تایید نمود. در طی مذاکرات بیش از بیست سند در مورد توسعه همکاری در تجارت، صنعت، بانکداری-مالی، سرمایه گذاری، گردشگری، حمل و نقل باری، مراقبت‌های بهداشتی، آموزش کادرها، دفاع و غیره به امضا رسید. با این حال، جزئیات این موافقتنامه‌ها هنوز مشخص نشده است. اگر چه، در آستانه‌ی مذاکرات مشخص شد که ازبکستان یک وام 200 میلیون دلاری از بانک دولتی "زراعت" ترکیه  برای ساخت و ساز مسکن دریافت خواهد کرد.

اما، علی رغم تمام جنبه‌های مثبت باید یادآوری شود که منابع تنش در روابط دو کشور همچنان وجود دارند و تا زمان حضور تعدادی از روشنفکران دولت کریم اف،  که به شدت مخالف هرگونه اصلاحات در سیاست داخلی و خارجی کشور هستند، به قوت خود باقی خواهند ماند. بنابراین این خوش‌بینی باید سنجیده تر باشد. خصوصا که بعید به نظر می‌رسد تغییرات اعمال شده در سیاست خارجی ترکیه که طی سال های اخیر درگیری‌هایی با روسیه، اتحادیه اروپا، ایران و تا حدودی آمریکا داشته است، بر اعتبار این کشور به عنوان یک شریک بالقوه استراتژیک بیفزاید. در نتیجه تایید این کشور به عنوان یک شریک استراتژیک، در مقایسه با روسیه، چین یا قزاقستان، در تاشکند دشوارتر خواهد بود.