ایران شرقی/

اخیرا یک مشاجره مرزی غیرمعمول بین قرقیزستان و قزاقستان مانع ادامه روابط گرم بین این دو کشور همسایه شده است، برخی تحلیلگران بر این باورند که این سطح تنش میان نزدیکترین متحدان منطقه نمی‌تواند طولانی باقی بماند، اما حرکات اخیر دولت‌های قرقیز و قزاق، ناظران را در هر دو کشور شگفت زده کرده است. این در حالی است که به اعتقاد برخی کارشناسان، شروع تنش میان دو کشور که با انتقاد «آتامبایف» از رهبر قزاقستان و ادعای دخالت وی در امور داخلی قرقیزستان صورت گرفت، تنها به خاطر اختصاص آراء بیشتر برای «ژئنبیک‌اف» نامزد مورد نظر رهبر قرقیزستان و پیروزی وی در انتخابات این کشور بود.

 قزاقستان پس از آنکه «الماس بیک آتامبایف»، رئیس جمهور قرقیزستان اظهارات تندی در مورد «نورسلطان نظربایف»، رهبر قزاقستان و ادعای مداخلۀ وی در انتخابات اخیر قرقیزستان مطرح کرد، کنترل‌های مرزی خود با این کشور را به شدت افزایش داد. طبق گزارش‌ها در دو هفته گذشته تاخیرهای زیادی در روند حمل و نقل در مرز دو کشور بوجود آمده و  بازرسی‌های گمرکی در سمت مرز قزاقستان تشدید شده است.

این در حالی است که قزاقستان، بزرگترین شریک تجاری قرقیزستان و همچنین مقصد اصلی صادرات مواد غذایی و محصولات کشاورزی و همچنین کشور اصلی حمل و نقل برای تجارت با روسیه و شرق اروپا است. در حال حاضر با توجه به مشکلات بوجود آمده در روابط مرزی دو کشور، صادرکنندگان قرقیز در مورد زیان ناشی از نقض قرارداد و خراب شدن کالاها شکایت کرده‌اند. این اقدامات قزاق‌ها زمانی صورت گرفت که «آتامبایف» ادعا نمود که رهبر قزاقستان با دیدار با «اموربیک بابان اف» (یکی از نامزدهای پیشرو انتخابات قرقیزستان) در طی مبارزات انتخاباتی در اواسط سپتامبر، در امور داخلی قرقیزستان دخالت کرده است. این در حالی بود که «سورنبای ژئن‌بیک‌اف» کاندیدای مورد حمایت «آتامبایف» در انتخابات پیروز شد.

 رئيس جمهور قرقيزستان همچنین با اشاره به اینکه «نظربایف» به مدت 28 سال در قدرت بوده از وی انتقاد نمود که در این مدت طولانی سودی از منابع طبیعی فراوان این کشور نصیب شهروندان قزاق نشده است. «آتامبایف» در سخنرانی 7 اکتبر خطاب به معلمان قرقیزستان گفت: ثروت قزاقستان در حال ربوده شدن است و سودی نصیب مردم قزاقستان نمی‌شود. وی همچنین از سیستم مستمری گرفتن در قزاقستان انتقاد کرد. «آتامبایف» عنوان کرد: تولید ناخالص داخلی قزاقستان، 20 برابر قرقیزستان است، پس چرا حقوق مستمری‌بگیران در قزاقستان تنها 1.5 برابر بالاتر بوده و مالیات پنج برابر بیشتر است. پس می‌توان نتیجه گرفت که مقامات قزاق، دارایی‌های این کشور را حیف و میل می‌کنند.

در همین حال، «ژاکسیلیک سابیتوف» کارشناس موسسه اقتصاد و سیاست جهانی قزاق، اینگونه استدلال می‌نماید که «آتامبایف» به این دلیل به «نظربایف» و قزاقستان حمله کرده تا رای بیشتری برای کاندیدای مورد نظر خود  به دست آورد. این کارشناس قزاق می‌گوید، اگر به یاد داشته باشید، «آتامبایف» قبل از انتخابات گفت که نامزد مورد نظرش (ژئن‌بیک‌اف) 40 درصد رای دارد و این مقابله با قزاقستان، 12 تا 15 درصد آراء «ژئن‌بیک‌اف» را افزایش داد و وی را قادر ساخت تا در دور اول انتخابات پیروز شود.

از نظر وی، این یک اقدام کاملا مطالعه شده بود. اما در روز 10 اکتبر، پنج روز پیش از انتخابات قرقیزستان، قزاقستان شروع به انجام کنترل‌های شدید مرز خود با قرقیزستان کرد، و تنها تعداد محدودی وسیله نقلیه در هر ساعت مجوز عبور و مرور از مرز را داشتند. این در حالی است که سرویس مرزی قزاقستان دلایل افزایش کنترل‌های مرزی را بی‌ثباتی احتمالی ناشی از انتخابات و شناسایی مهاجران غیرقانونی و قاچاق محصولات ذکر کرده است.

در روز 18 اکتبر، «ساپار ایساکوف» نخست وزیر قرقیز همراه با یک هیئت بزرگ دولتی برای دیدار با همتای قزاق خود «باکیتژان ساگینتایف» به آستانه سفر کرد. پس از ملاقات بین دو نخست وزیر، نیرویی برای حل و فصل مشکلات مرزی ایجاد شد و بخشی از هیئت قرقیزستان برای ادامه مذاکرات در آستانه ماند. پس از آن، مرزبانان اجازه می‌دادند شهروندان عادی و خودروهای شخصی آزادانه تردد کنند، اما همچنان کنترل‌های شدید بر خودروهای تجاری ادامه داشت.

در حالیکه هر دو کشور قزاقستان و قرقیزستان در کنار بلاروس و ارمنستان عضو «اتحادیه اقتصادی اوراسیا» به رهبری مسکو هستند، «کایرات عبدراخانف»، وزیر امور خارجه قزاقستان گفت که این کنترل‌های مرزی فرایندهای معمولی هستند که به منظور تطابق با استانداردهای «اتحادیه اقتصادی اوراسیا» طراحی شده‌اند. قرقیزستان در سال 2015 عضو ثابت «اتحادیه اقتصادی اوراسیا»  شد، اما پیوستن آن به ویژه به دلیل روابط تجاری با قزاقستان، پیچیده شده است. پایان کنترل بر صادرات قرقیز یکی از مزایای آن بود، اما قزاقستان به نظارت بر محصولات کشاورزی قرقیزستان ادامه داده است.

 با این همه، بعد از انتخابات ریاست جمهوری قرقیزستان، «آتامبایف» از همتای قزاق خود عذرخواهی کرد، در عین حال به انتقاد از دولت قزاقستان ادامه داد. وی در روز 18 اکتبر طی یک سخنرانی عمومی گفت: من در مورد رئیس جمهور «نظربایف» احساسی صحبت کردم. اما در عین حال، حکومتی‌هایی که اطراف «نظربایف» را احاطه کرده‌اند و به هر قیمتی سعی در حفظ قدرت خود دارند را محکوم نمود. «آتامبایف» در سخنانش به این نکته اشاره کرد که اقدامات قزاقستان در چند سال اخیر با هدف فروپاشی «اتحادیه اقتصادی اوراسیا» صورت گرفته است. «آتامبایف» در 19 اکتبر با «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهور روسیه صحبت کرد و کارشناسان اظهار داشتند که مطمئنا بحران قرقیزستان و قزاقستان نیز در دستور کار این تماس بوده است.

«آندره گروزین»، کارشناس آسیای مرکزی موسسه کشورهای مستقل مشترک‌المنافع مستقر در روسیه در اینباره اظهار داشت: تا آنجا که می‌توانم قضاوت کنم، روسیه به هیچ وجه از این وضعیت خشنود نیست و خواهان آن است که آستانه و بیشکک هرچه زودتر از این وضعیت ناخوشایند خارج شوند. وی افزود: از سوی دیگر، قضاوت در مورد تمایل و توانایی این کشورها برای پایان دادن به درگیری‌های فعلی، مشکل است.

«ژومابک سارابکف»، کارشناس موسسه اقتصاد و سیاست جهانی قزاقستان، گفت که نظرات «آتامبایف» توجه زیادی را در قزاقستان به خود جلب کرد و با واکنش‌های زیادی همراه بوده است چرا که از نظر بسیاری کاملا غیر منتظره بود. این در حالی است که فقط یک سال پیش، رئیس جمهور قرقیزستان به طور متفاوتی در مورد قزاقستان سخن گفت. وی معتقد است با وجود همه این اتفاقات، آستانه هنوز هم مایل به نشان دادن حسن نیت است. این کارشناس قزاق بیان کرد: در این وضعیت، با وجود اقدامات منفی اخیر «آتامبایف»، طرف قزاق نشان می‌دهد که آماده ادامه کار با قرقیزستان می‌باشد.

با این حال، زمانی که در روز 20 اکتبر، دولت قرقیزستان پیشنهاد لغو قرارداد دریافت کمک 100 میلیون دلاری از قزاقستان را مطرح کرد، نشان داد که قرقیزستان قدمی برای بهبود روابط دو کشور بر نمی‌دارد. این بخشی از قرارداد «اتحادیه اقتصادی اوراسیا» با قرقیزستان بود تا کنترل‌های مرزی خود را  مطابق با استانداردهای تجاری تجهیز نماید. این توافقنامه در دسامبر 2016 به امضا رسید و در ماه آگوست اولین بخش این کمک مالی به مبلغ 41 میلیون دلار به قرقیزستان اختصاص داده شد. اما «آتامبایف» تاکید داشت که "ما به چنین کمک‌هایی نیازی نداریم" و پارلمان این کشور در 25 اکتبر طرح لغو قرارداد دریافت کمک مالی را تصویب نمود. همچنین در جلسه 25 اکتبر نخست وزیران در «ایروان» پایتخت ارمنستان، «باکیتژان سگینتایف» نخست وزیر قزاقستان از قاچاق کالاهای چینی در مرز قرقیزستان به قزاقستان شکایت کرد. وی گفت: ما مدت‌های طولانی از این موضوع شکایت داشتیم و اکنون کاملا واضح است که این تخلفات به صورت معمول درآمده است.

در همین راستا، براساس آمار تجارت خارجی چین، صادرات از چین به قرقیزستان در سال 2015، 4.3 میلیارد دلار بود، در حالی که واردات قرقیزستان از این کشور یک میلیارد دلار اعلام شد. اختلاف این آمار 3.3 میلیارد دلار است. در سال 2016، با توجه به گزارشات چین، صادرات به قرقیزستان 5.6 میلیارد دلار بود، اما کشور قرقیزستان میزان واردات از چین را 1.5 میلیارد دلار اعلام کرد. همانطور که می‌بینید این اختلاف 4.1 میلیارد دلار است. این در حالی است که «آرتیوم نویکوف»، وزیر اقتصاد قرقیزستان، به خبرنگاران گفت که چنین مشکلاتی در همه کشورهای «اتحادیه اقتصادی اوراسیا» وجود دارد. «نویکوف» اظهار داشت: اگر به قزاقستان نگاه کنیم، تصویر مشابهی وجود دارد. به عنوان مثال، چین اعلام می‌کند که حجم صادرات آن به قزاقستان در سال 2015 برابر با 8.5 میلیارد دلار بود، اما قزاقستان در سال 2015 حدود پنج میلیارد دلار واردات از چین را اعلام می‌کند. در سال 2016، صادرات چین به قزاقستان 8.2 میلیارد دلار بود؛ اما قزاقستان این میزان را 3.5 میلیارد دلار اعلام کرد.

«اسکندر شارهایف»، اقتصاددان قرقیز در اینباره اظهار داشت: مشکل این بود که شرکت‌های قرقیزی زمان کمی برای آماده شدن و اطمینان از صدور گواهینامه کالاها بر اساس استانداردهای لازم درگذرگاه‌های مرزی داشتند. «شارهایف» گفت در حالیکه شرکت‌های بزرگ و متوسط آمادگی انطباق با الزامات «اتحادیه اقتصادی اوراسیا» را داشتند اما این مشکل همچنان برای تولیدکنندگان مواد غذایی و صادرکنندگان میوه و سبزیجات باقی مانده است.

«گروزین»، کارشناس روس معتقد است تا زمانی که «آتامبایف» در ماه دسامبر از قدرت کناره‌گیری نماید پیشرفت قابل ملاحظه‌ای برای پایان دادن به تنش‌های موجود صورت نخواهد گرفت. وی گفت: هر دو طرف در حال حاضر منتظر قدم‌های بعدی طرف مقابل هستند...تا زمانی که «ژئن‌بیک‌اف» به طور کامل مسئولیت رهبری کشور را به عهده نگیرد ما نباید انتظار تغییراتی در سیاست‌های قرقیزستان داشته باشیم. وی افزود: همه منتظر هستند که «آتامبایف» کنار برود.

«سابیتوف»، کارشناس قزاق همچنین پیش‌بینی کرد که وضعیت موجود پس از روی کار آمدن رئیس جمهور جدید قرقیزستان بهبود می‌یابد. «سابیتوف» بر این باور است که در سیاست هیچ دوستی وجود ندارد و تنها منافع در نظر گرفته می‌شود. این به نفع رئیس‌جمهور جدید قرقیزستان است که تبدیل به یک شخصیت سیاسی مستقل شود. ثانیا، این به نفع «ژئن‌بیک‌اف» خواهد بود که روابط این کشور با قزاقستان را بهبود بخشد. و سوم اینکه به نفع اوست که از میراث «آتامبایف» [در مورد قزاقستان] فاصله بگیرد و راه جدیدی را در پیش گیرد.